اینترنت به عنوان بستری برای گسترش فعالیت‌ها و افزایش درآمدزایی مورد توجه کسب و کارها قرار گرفته است؛ چنان‌که امروزه شاهد توسعه‌ی کسب و کارهایی هستیم که نه تنها بخشی از فعالیت آنها، بلکه اساس موجودیتشان در این بستر شکل گرفته است. کسب و کارهای بزرگی از این فرصت بهره‌مند شده و سودهای کلانی به دست آورده‌اند؛ اما این حوزه نیز مانند هر بخش دیگری از اقتصاد خالی از شکست و مشکلات نبوده است. برخی از این مشکلات مربوط به ذات اینترنت هستند؛ اما برای استارتاپ های آنلاینی که در ایران فعالیت می‌کنند می‌توان دلایل دیگری را هم برشمرد. این دلایل از رده فرهنگ عمومی تا سیاست‌گذاری کلان قابل ردیابی هستند و در ادامه‌ی این مقاله می‌کوشیم به معرفی آنها بپردازیم :
۱- عدم آگاهی از الزامات یک کسب و کار آنلاین
بسیاری از افرادی که اقدام به ایجاد یک کسب و کار آنلاین می‌کنند، با نیازمندی‌ها و الزامات خاص آن آشنایی ندارند و سعی می‌کنند همانند یک کسب و کار سنتی آن را مدیریت کنند.
کسب و کارهای آنلاین از وجوه مختلف مانند بازاریابی، فروش، ارتباط با مشتریان و از همه مهم‌تر توسعه‌ی محصول، تکنیک و استراتژی‌های ویژه‌ای را می‌طلبند که صاحبان کسب و کار می‌بایستی پیش از آغاز فعالیتشان، نسبت به آنها کسب آگاهی کنند.
۲- مشکل تامین نیروی انسانی
کسب و کارهای آنلاین نیازمند نیروی انسانی متخصص به خصوص در زمینه‌های فناوری اطلاعات و کامپیوتر هستند. با وجود تعداد کثیر فارغ‌التحصیلان این رشته‌ها، درصد کمی از این افراد با مهارت‌های مورد نیاز کسب و کارهای آنلاین آشنایی دارند. در این شرایط کسب و کارها یا نمی‌توانند نیروی مدنظر را با هزینه‌ای عادلانه جذب نمایند یا اینکه یکی از روش‌های زیر را انتخاب می‌کنند:
– جذب نیروی انسانی با سطح مهارت پایین
شرکت‌هایی که این مسیر را انتخاب می‌کنند، ضمن اینکه کیفیت محصولشان در معرض ریسک قرار می‌گیرد می‌بایست هزینه‌های آموزش و ارتقای سطح مهارت نیروی انسانی را بپردازند. شاید این گزینه برای شرکت‌های بزرگ که توان مالی همچنین توان انتقال دانش و مهارت در آنها وجود دارد، انتخاب مناسبی باشد؛ اما برای برای بسیاری از کسب و کارها به خصوص استارتاپ‌هایی که سرمایه‌ی محدودی در اختیار دارند ریسک بزرگی است.
– جذب نیروی انسانی با سطح مهارت و حقوق بالا
با توجه به تقاضای زیاد و عرضه کم نیروی انسانی متخصص، شرکت‌هایی که کیفیت را در اولویت قرار می‌دهند به ناچار هزینه‌های گزافی برای جذب نیروی انسانی می‌پردازند. در این شرایط، محصول با کیفیتی تهیه می‌شود؛ اما هزینه‌های بالای نیروی انسانی نهایتا قیمت محصول را بالا برده و سبب تنگ شدن دامنه مخاطبان آن می‌شود.
۳- ریسک بالای سرمایه‌گذاری
کسب و کارهای آنلاین به سبب داشتن ویژگی‌های کارآفرینانه یعنی آزمایش بازار جدید یا ارائه محصولی نو، ریسک بالاتری نسبت به دیگر کسب و کارها دارند. در فضایی که شرایط نامطلوب اقتصادی، ریسک سرمایه‌گذاری را به طور عمومی تا حدی افزایش داده است، چارچوب‌ها و نگرش سنتی به سرمایه‌گذاری در خصوص کسب و کارهای آنلاین، آنها را بسیار آسیب‌پذیرتر کرده است. سود بالای بانکی که با ریسک حداقلی پرداخت می‌شود و وضعیت نابسامان اقتصاد که سرمایه‌گذاران را از ریسک کردن باز می‌دارد، از اهم دلایل عدم تمایل برای سرمایه‌گذاری روی این کسب و کارها است که آنها در امر توسعه و ادامه فعالیتشان با مشکل مواجه می‌کند.
۴- نقش مخرب سازمان‌های دولتی و شبه دولتی
اقتصاد ایران از سال‌ها پیش رنگ و بوی دولتی داشته است است و تلاش‌های انجام گرفته برای خصوصی‌سازی هم نهایتا منجر به ایجاد شرکت‌های شبه دولتی شده است. این مجموعه‌ها با در اختیار داشتن قدرت سیاسی و توان مالی، در حوزه‌های مختلف ورود می‌کنند و بدین ترتیب رقابت ناعادلانه‌ای را با شرکت‌های خصوصی رقم می‌زنند. بدتر اینکه در مواردی بازار را انحصاری کرده و دیگران را از فعالیت منع می‌کنند.
در بسیاری از موارد، سازمان‌های دولتی و ساختارهایی که در تعامل با آنها و در چارچوبی سنتی فعالیت می‌کنند مانند اصناف و اتحادیه، چون نمی‌توانند خود را با تحولات سریع کسب و کارهای آنلاین همراه کنند، بر اساس منافع فعلی خود و بی‌توجه به آینده، مانع توسعه این کسب و کارها می‌شوند و عقب‌ماندگی فرهنگی و تکنولوژیک فضای کسب و کار کشور را رقم می‌زنند.
۵- مشخص نبودن متولی کسب و کارهای آنلاین
صدور مجوز، اعمال نظارت و وجود چارچوبی برای پیگیری امور حقوقی از دیگر نیامندی‌های کسب و کارهای آنلاین است که در تعامل با ساختارهای حکومتی اتفاق می‌افتد. با وجود سابقه‌ی چندین ساله‌ی فعالیت این کسب و کارها و نقش‌آفرینی آنها در اقتصاد کشور و ادعای مسئولین مبنی بر تسهیل‌گری، موازی کاری و مشخص نبودن متولی هزینه‌های هنگفتی بر کسب و کارهای آنلاین تحمیل کرده است و از آن مهم‌تر، زمان زیادی را اتلاف نموده است. مثال مشهود این مشکلات، ممانعت شهرداری و تاکسیرانی از فعالیت تاکسی‌های آنلاین بود؛ در حالی که پیشتر این مجموعه‌ها نسبت به اخذ مجوز از نهادهای مربوطه اقدام کرده بودند.
در زمینه حقوقی هم موارد مرتبط با کسب و کارهای آنلاین از طریق قوه قضاییه پیگیری می‌شود که با توجه به وضعیت این قوه زمان زیادی از کسب و کارها می‌گیرد. البته امید است تلاش‌های وزیر محترم ارتباطات به منظور ایجاد ساختاری جایگزین برای حل این مشکلات کارساز واقع شود.
۶- ضعف زیرساخت و امنیت شبکه
با وجود تلاش‌های صورت گرفته برای ارتقای ظرفیت‌های شبکه و توسعه زیرساخت‌ها، هنوز با وضع مطلوب فاصله‌ی زیادی داریم. این فاصله، در قیمتِ خدماتی که ارائه می‌شود به وضوح قابل مشاهده است. تکیه کسب و کارهای آنلاین بر هزینه‌های سربارِ کمتر، از جمله مزیت‌های رقابتی آن‌هاست که با این وضع دیگر قابل تکیه نیست.
امنیت شبکه نیازمند نقش‌آفرینی تمامی بازیگران مرتبط با آن است. یک اختلال چند دقیقه‌ای می‌تواند زیان هنگفتی به کسب و کارهای آنلاین وارد آورد. این آسیب، بارها و در پی حملات سایبری سراسری تجربه شده است؛ اما همچنان در برابر آن بی‌دفاع به نظر می‌رسیم.
۷- فیلترینگ
شایع‌ترین مشکلی از این دست که با آن مواجه هستیم، فیلترینگ وب‌سایت‌های خارجی است که خدمات مورد نیاز کسب و کارهای آنلاین را ارائه می‌دهند. عدم دسترسی به این وبسایت‌ها، ضعف کیفی عملکرد وب‌سایت‌های ایرانی در قیاس با موارد مشابه خارجی را به دنبال دارد. برخی در پاسخ به این مشکل حرکت به سمت ارائه‌دهندگان بومی این خدمات را پیشنهاد می‌دهند که با توجه به محدودیت بازار داخلی در بسیاری موارد این امر صرفه اقتصادی ندارد.
مشکل دیگر، فیلترینگ مستقیم کسب و کارهای آنلاین است که معمولا به دلیل مبهم بودن قوانین و تصمیم‌گیری‌های سلیقه‌ای اتفاق می‌افتد. هر چند پس از مدتی بیشتر این سایت‌ها رفع فیلتر شدند؛ اما هزینه‌ای که به آنها تحمیل شده است غیرقابل جبران است.
۸- تحریم‌های بین المللی
تحریم‌ها علاوه بر اینکه همانند فیلترینگ مانع دسترسی به بسیاری از خدمات شده‌اند، یک مشکل اساسی‌تر به وجود آورده‌اند. کسب و کارهای ایرانی هر چقدر هم که در بازار داخلی موفق باشند برای ورود به بازارهای جهانی با مشکل مواجه اند. محدودیت بازار برای بسیاری از کسب و کارها مانعی بر سر دستیابی به اندازه اقتصادی است.
۹- عدم رعایت قانون کپی-رایت و حقوق معنوی
بسیاری از محصولات، خدمات و محتوایی که توسط کسب و کارهای آنلاین عرضه می‌شود به راحتی قابل کپی‌برداری هستند. در این شرایط عدم رعایت قانون کپی – رایت و حقوق معنوی، آسیب‌های جدی به کسب و کارها وارد می‌آورد.
برای اینکه اندازه اثرگذاری این پدیده را بهتر درک کنیم خوب است بدانیم که تولید یک محتوای ۱۰۰۰ کلمه‌ای، هزینه‌ای حدود ۱۰۰ هزار تومان را در پی دارد، در حالی که دیگران به آسانی آن را کپی کرده و به اسم خود بازنشر می‌دهند. این موضوع وقتی جدی‌تر می‌شود که بدانیم کسب و کارهایی مثل دیجی‌کالا، ممکن است بیش از ۱۸۰ نفر از پرسنل خود را به امر تولید محتوا تخصیص دهند.
۱۰- عدم اعتماد مردم به کسب و کارهای آنلاین
تجربه‌های بد در اولین استفاده و معرفی ضعیف محصولات و خدمات کسب و کارهای آنلاین، سطح پایین ارتباط با مشتریان و خدمات پس از فروش، از عمده دلایل این عدم اعتماد هستند. عدم نظارت مناسب بر این حوزه که ورود کلاه‌برداران و تجربه‌های متعدد کلاه‌برداری را به همراه داشته است، از دیگر عواملی است که جلب اعتماد مردم به کسب و کارهای آنلاین را سخت کرده است.
