پشت‌پرده‌ی موفقیت انیمیشن بنیامین

با وجود گسترش کاربرد مهارت‌ها و ابزارهای پویانمایی، تعداد انیمیشن‌های بلند ایرانی که کیفیت قابل قبولی داشته باشند، انگشت‌شمار است. سطح، تنوع و تعدد مهارت‌های مورد نیاز برای تولید انیمیشن بلند به شکلی است که از عهده‌ی یک تیم کوچک برنمی‌آید. تیم‌های بزرگی هم که خود را با این چالش محک زده‌اند، اکثرا ناموفق بوده‌اند. تیم‌هایی موفق هستند که سابقه‌ی همکاری در آن‌ها طولانی باشد و انسجام کافی برای انجام کاری که از لحاظ زمانی ممکن است بیش از یکسال طول بکشد را داشته باشند.

“بنیامین” یکی از دستاوردهای قابل توجه در حوزه انیمیشن است که پس از رونمایی در سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر به فروش نزدیک به ۶ میلیارد تومانی دست یافت.

انیمیشن بنیامین

“بنیامین” یکی از دستاوردهای قابل توجه در حوزه انیمیشن است که پس از رونمایی در سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر به فروش نزدیک به ۶ میلیارد تومانی دست یافت. این انیمیشن توسط “استودیو پویانمایی آینده نگار” تولید شده است. گروهی که در سال ۹۷ اولین انیمیشن بلند خود را عرضه کرد اما سابقه فعالیتش به سال ۱۳۹۰ برمی‌گردد، زمانی که جوانان یک خانواده‌ی کاشانی تصمیم به ایجاد یک کسب‌وکار گرفتند.

دورهمی‌های خانوادگی، بستری برای شکل‌گیری و طرح ایده‌ها

مصطفی مزرعتی حسن‌آبادی، عضو بنیانگذار استودیو پویانمایی آینده نگار و تهیه‌کننده انیمیشن بنیامین، شکل‌گیری گروه را به جمع‌های خانوادگی نسبت می‌دهد: “بیشتر بچه‌های فامیل ایام تعطیل دور هم جمع می‌شدند و اوقات فراغت را با بازی رایانه‌ای سپری می‌کردند. در حاشیه‌ همین دورهمی‌ها، بزرگترهای خانواده این بحث را مطرح می‌کردند که اگر بتوانیم با یکدیگر کاری را شروع کنیم، موفق خواهیم بود و همواره ما را تشویق می‌کردند که با هم کسب‌وکاری راه‌اندازی کنیم.”

راه‌اندازی کسب‌وکارهای خانوادگی، نیازمند مسئولیت‌پذیری و اعتماد متقابل نسل‌ها

شاید اگر احساس مسئولیت مصطفی نسبت به نسل خودش و اعتماد نسل قبل به او وجود نداشت، بنیامینی هم ساخته نمی‌شد: “چون سن بیشتری از باقی جوانان خانواده داشتم، خودم را مخاطب توقعات خانواده می‌دیدم. البته ممکن است که چنین توقعی از شخص من نداشته‌اند اما از صحبت‌ها و رفتاری که وجود داشت این طور حس می‌کردم که مسئولیت ایجاد کسب‌وکار بر عهده من است. در خانواده ما سابقه شراکت در یک کسب‌وکار وجود نداشت اما مخالفتی هم با راه‌اندازی یک کسب‌وکار خانوادگی نبود.

نسل قبل با توجه به شناخت و اعتمادی که به نسل جوان داشت، ما را برای راه‌اندازی کسب‌وکارمان همراهی کرد و حتی وقتی که اختلافی به وجود می‌آمد با دخالت به موقع گره کار را باز می‌کرد. به طور خاص وقتی نظرات دیگر اعضای تیم با نظر من متفاوت می‌شد، بزرگترها از من حمایت می‌کردند تا بهتر و راحت‌تر مسئولیتم را انجام دهم. این موضوع باعث می‌شد که من احساس مسئولیت بیشتری داشته باشم.”

تحصیلات دانشگاهی نامرتبط با فرصت‌های شغلی حوزه‌های جدید کسب ‌و کار

مثل بسیاری از کسب‌وکارهای دیگری که این روزها شاهد شکل‌گیری آن‌ها هستیم، این گروه از جوانان هم که پا به عرصه تولید انیمیشن گذاشته بودند، تحصیلات مرتبطی با حوزه فعالیتشان نداشتند: ” چون در رشته عمران تحصیل کرده بودم اولین ایده‌ای که به ذهنم می‌رسید ایجاد یک شرکت ساختمانی بود و با توجه به زمینه تحصیلی دیگر افراد خانواده، ورود به حوزه انیمیشن گزینه‌ی خیلی دوری بود. با این وجود وقتی این ایده مطرح شد، مورد استقبال قرار گرفت.

در اولین کاری که انجام دادیم ۸ نفر از افراد فامیل همکاری داشتند و ۲ نفر از آشنایانی که عضو فامیل نبودند هم ما را همراهی کردند  اعضای تیم اکثرا در رشته‌های مهندسی تحصیل کرده بودند یا در حال تحصیل در این رشته ها بودند و در واقع به غیر از مدیر هنری و کارگردان دیگر اعضا سابقه تحصیلی مرتبطی با انیمیشن نداشتند و سوابق کاری‌ آن‌ها نیز مرتبط نبود.”

اعضای تیم اکثرا در رشته‌های مهندسی تحصیل کرده بودند یا در حال تحصیل در این رشته ها بودند و در واقع به غیر از مدیر هنری و کارگردان دیگر اعضا سابقه تحصیلی مرتبطی با انیمیشن نداشتند و سوابق کاری‌ آن‌ها نیز مرتبط نبود.

هزینه کردن برای اثبات تصمیم

شیوه مواجهه با مشکلات و محدودیت‌ها فاکتوری اساسی برای سنجش قدرت اراده و تصمیم تیم به شمار می‌رود. مصطفی و تیمش برای جلب اعتماد دیگران، به شکل‌های مختلف مصمم بودن خود را اثبات کردند: “برای شروع کار نیاز به آموزش داشتیم. هنگامی که ما کار انیمیشن را شروع کردیم، دسترسی به محتوای آموزشی محدود بود لذا از آموزش‌های زبان اصلی استفاده می‌کردیم. هزینه کردن هسته اولیه برای آموزش، نشان از جدیدت کار داشت و سبب شد که باقی اعضای خانواده نیز اعتماد کنند و به این هسته بپیوندند. همچنین شغل‌هایی به ما پیشنهاد شد اما ما با رد آن‌ها مصمم بودن خودمان را به اعضای خانواده اثبات کردیم.”

خانواده، یک نهاد تامین مالی

مصطفی بر استفاده حداکثری از منابع داخلی تاکید دارد. رویه‌ای که او در پیش گرفته است برای کسب‌وکارهایی که منابع آن‌ها بیشتر از جنس دانش و مهارت هستند، الگوی مناسبی است اما ممکن است در کسب‌وکارهایی که تامین منابع آن‌ها نیازمند صرف سرمایه است، شرایط متفاوت باشد: “هزینه‌های شروع کار با کمک خانواده‌ها تامین می‌شد و برای استقرار هم از منزل مادربزرگم استفاده می‌کردیم. هر کسی لپ‌تاپ یا رایانه خودش را آورد و به کار گرفت.

از ابتدا تصمیم گرفتیم که خودمان را بدهکار نکنیم و یا نسبت به جای دیگری تعهد مالی ایجاد نکنیم. البته شرایط سنی افراد تیم به شکلی بود که حتی اگر برای بازه‌ای نمی‌توانستیم دستمزد بدهیم، مشکلی پیش نمی‌آمد.”

خلأ تجربه در حوزه‌های جدید کسب ‌و کار

خلأ تجربیات مستند بومی و عدم دسترسی به مدیرانی که تجربه پیش‌برد کسب‌وکار مشابهی را داشته باشند سبب شد که تیم مصطفی خودشان دست به کار شوند و دانش مورد نیازشان را از دل منابع مختلف بیرون بکشند: “در مراحل مختلف کار از متخصصین کمک و مشورت گرفتیم که البته این‌ها محدود به امور فنی بود و در بحث مدیریت کسب‌وکار اعضای تیم خودشان مطالعه داشتند و به همین مطالعات اکتفا کردیم.

همچنان هر کسی در حوزه تخصص خودش مطالعاتی دارد و در جلسات مشورتی که داریم بر پایه آن پیشنهاداتی ارائه می‌دهد. ورود ما به حوزه تولید انیمیشن سینمایی هم برآمده از همین مطالعات بود.”

تیمی که خلأ تجربه را تجربه کرده بود، می‌دانست که اگر بخواهد فعالیت موفقی داشته باشد، حتما باید فرصت‌هایی برای تجربه‌کردن به دست آورد: “اولین سفارش کار را ۹ ماه پس از شروع کار دریافت کردیم. در خصوص این کار به سرانجام رساندنش برای ما اهمیت داشت و اینکه از آن نفع مالی داشته باشیم در اولویت بعدی بود لذا کار را به گونه‌ای مدیریت کردیم که سفارش دهنده از کیفیت و هزینه‌ای که برای کار می‌کند، رضایت داشته باشد”

مشارکت مستمر رمز تداوم همکاری

آن‌هایی که اولین کار را به ثمر رساندند، هنوز هم پای کار هستند: “۱۰ نفری که در اولین پروژه مشارکت داشتند، سهامدار هستند و به هر کس بنابر نقشی که در طول مسیر شکل‌گیری تیم داشته است، مسئولیتی محول شده است. تصمیم‌گیری‌ها توسط یک هسته‌ی ۳ نفره انجام می‌شود. البته در خصوص هر یک از کارها با کسی که در تیم مسئولیت مرتبطی دارد، مشورت می‌شود.”

نابسامانی رویه‌های اداری، مشکل همگانی

وقتی که درباره‌ی چالش‌های شروع کار از مصطفی سوال می‌کنیم، با خنده‌ی تلخی به نابسامانی رویه‌‌های اداری اشاره می‌کند: “ما برای فعالیت رسمی به عنوان استودیو نیازمند مجوزی از ارشاد بودیم اما به دلیل اینکه تحصیلات مرتبط نداشتیم، با ارائه مجوز مخالفت می‌شد. نهایتاَ با گذشت زمان و تولید محصولات بیشتر سابقه‌ای ایجاد شد و بر مبنای این سابقه پذیرفتند که مجوز را برای ما صادر کنند. از یک طرف برای فعالیت لازم است که مجوز داشته باشیم و از طرف دیگر برای اینکه مجوز بگیریم باید سابقه فعالیت داشته باشیم.

این دو با هم در تناقض است لذا مجموعه‌ها مجبور می‌شوند که چند کار اولشان را بدون مجوز انجام بدهند. در مبحث بیمه هم تناقض مشابهی وجود دارد که خدمات بیمه هنرمندان به کسانی ارائه می‌شود که سابقه یک یا دو محصول سینمایی داشته باشند. ممکن است کسی ۱۰ یا ۱۵ سال هم فعالیت داشته باشد اما در رزومه‌اش کار سینمایی نداشته باشد، چطور می‌تواند شرایط بیمه را به دست آورد؟ یا اصلا کسی را فرض کنید که تازه وارد این حوزه شده است. تا زمانی که بتواند یک فیلم سینمایی بسازد، چطور می‌تواند بیمه شود؟”

از یک طرف برای فعالیت لازم است که مجوز داشته باشیم و از طرف دیگر برای اینکه مجوز بگیریم باید سابقه فعالیت داشته باشیم. این دو با هم در تناقض است.

محصول فروخته شده و درآمد دور از دسترس

فروش نزدیک به ۶ میلیارد تومانی بنیامین یک موفقیت مهم برای گروه بوده است اما همه چیز آنطور که از بیرون به نظر می‌آید خوب نیست. آن‌ها هنوز سهمشان از درآمد فروش را دریافت نکرده‌اند:”ما هم مثل سایر کسب‌وکارها با مشکلات مالی دست و پنجه نرم می‌کنیم. انیمیشن بنیامین اکران شده است و درآمد خوبی داشته اما این درآمد هنوز به تیم ما تزریق نشده است. این را هم در نظر بگیرید که ارزش آن پول در این مدت یک سوم شده است.

نهادی وجود دارد به اسم صندوق هنر که درآمد مربوط به فروش سینماها آن‌جا انباشت می‌شود. از ابتدای سال مشکلی بین وزارت ارشاد و این نهاد وجود دارد و سبب شده است که درآمد حاصل از فروش کار ما آنجا بلوکه شود و مانع تزریق سرمایه به تیم ما در شرایط فعلی که تحت تاثیر کرونا است، شده است.”

منابع مالی صنعت انیمیشن محدود به نهادهای دولتی و حاکمیتی

محدودیت منابع مالی صنعت انیمیشن به سازمان‌ها و نهادهای دولتی و حاکمیتی آسیب‌هایی را به همراه داشته که شرح آن در یک پاراگراف نمی‌گنجد:”در حوزه کاری ما سرمایه‌ها محدود است و کارشناسانی هم که باید این سرمایه را تخصیص بدهند، تخصص کافی ندارند. بیش از ۱۰ انیمیشن سینمایی در ایران کلید خورده است که تولید آن‌ها به دلیل عدم تامین منابع مالی به سرانجام نرسیده است.

از طرف دیگر شاهد پروژه‌هایی هستیم که تامین مالی می‌شوند اما به خاطر تیم تولید ضعیف، به نتیجه نمی‌رسند. این تخصیص اشتباه سرمایه سبب شده است که نیروهای حرفه‌ای حوزه انیمیشن از ایران بروند یا اینکه حرفه‌ای دیگری را برای کار انتخاب کنند.“

“یک مشکل دیگر در نهادهایی که به تامین مالی حوزه انیمیشن می‌پردازند، عدم ثبات مدیران است. ما وارد مذاکره با یک نهاد می‌شویم و چندین ماه وقت می‌گذاریم ولی قبل از عقد قرارداد، آن شخص منتقل می‌شود یا حکم مسئولیت برای شخص دیگری صادر می‌شود. کار بلاتکلیف می‌ماند و در بهترین حالت باید مذاکرات را از نو شروع کنیم. تامین مالی در حوزه انیمیشن توسط نهادهایی انجام می‌گیرد که تصمیم‌گیری آن‌ها تحت تاثیر دید سیاسی آن‌ها است.

اگر تیمی به آن‌ها مراجعه کند که با دید سیاسی آن‌ها همسو نیست، تامین مالی برای تیم سخت و شاید غیرممکن می‌شود. نهادهای تامین مالی انیمیشن محدود به سازمان‌های دولتی و حاکمیتی هستند. بخشی از سازمان گسترش سینمایی در این زمینه فعالیت دارد و روی برخی انیمیشن‌ها سرمایه‌گذاری می‌کند. کانون پرورش فکری هم در همین زمینه فعال است اما نمی‌توان گفت که یک نهاد حرفه‌ای در ساخت انیمیشن است.”

تامین مالی در حوزه انیمیشن توسط نهادهایی انجام می‌گیرد که تصمیم‌گیری آن‌ها تحت تاثیر دید سیاسی آن‌ها است. اگر تیمی به آن‌ها مراجعه کند که با دید سیاسی آن‌ها همسو نیست، تامین مالی برای تیم سخت و شاید غیرممکن می‌شود.

آینده اما روشن است

با وجود تمام موانع، آن‌هایی کارشان را با امید و اراده شروع کرده‌اند، مصمم به ادامه‌ی آن هستند:”در حال حاضر در مرحله پایانی پیش تولید یک انیمیشن بلند جدید هستیم و به زودی وارد فاز تولید می‌شویم، ضمنا برنامه ای داریم تا فعالیتمان را در دیگر بخش‌ها مثل استاپ موشن و ۲ بعدی نیز گسترش دهیم.”