وقتی اعتماد شکننده میشود، رقابت به مانع رشد تبدیل میگردد و همکاری تنها راه بقاست. در دومین روز پردیس سامیت ۱۴۰۴، کیوان جامهبزرگ، مهدی محمدی، محمدحسین سجادینیری و صبا مرتضوی با مدیریت مهرک محمودی دربارهی همین مسیر سخن گفتند: مسیری از بحران و بیاعتمادی تا همکاری، شفافیت و نهادسازی در اکوسیستم نوآوری ایران.
«اعتماد از دل بحران زاده میشود»
کیوان جامهبزرگ، معاون توسعه راهبردی فناپ، در ابتدای سخنان خود گفت که بحرانها گاهی نقشی غیرمنتظره در بازسازی پیوندهای اجتماعی و حرفهای ایفا میکنند. او با اشاره به مطالعهای در جزیره سانتیاگو پورتوریکو در سال ۲۰۱۷ توضیح داد که پس از طوفان سهمگین، روابط میان میمونها نه تنها تضعیف، بلکه مستحکمتر شد. به گفته او، «این پدیده نشان میدهد اعتماد نه صرفاً مفهومی انسانی، بلکه سازوکاری برای بقاست.»
جامهبزرگ افزود:
«در دوران بحران، مثل حملات سایبری به زیرساختهای بانکی یا دوران تحریم، شاهد بودیم که رقبا به جای رقابت، به همکاری روی آوردند. در آن لحظات، اعتماد به رقیب ناگهان به یک نیاز بدل میشود.»
او به تجربه دوران کرونا اشاره کرد و گفت:
«در آن دوران، مجموعههایی مانند اسنپ، دیجیکالا و نشان بدون الزام رسمی با یکدیگر همکاری کردند تا خدمات عمومی به مردم برسد. این همکاریها خودجوش و طبیعی بود.»
با این حال، جامهبزرگ تأکید کرد که همکاری میان رقبا در ایران هنوز تجربهای نو و شکننده است و گفت:
«همه همکاریها موفق نبودهاند، چون محیط بیثبات و ناپایدار است. وقتی شرایط دائماً تغییر میکند، اعتماد نیز شکننده میشود.»
او درباره موضوع دادهها نیز اظهار کرد:
«اکوسیستم دیجیتال بر داده استوار است، اما در ایران شفافیت داده وجود ندارد. شرکتها حتی صورتهای مالی خود را منتشر نمیکنند. از سوی دیگر، اگرچه ۲۷ پایگاه داده طبق قانون موظف به اشتراکگذاری هستند، اما عملاً بهرهبرداری از دادهها در انحصار دولت باقی مانده است.»
به گفته او، نبود شفافیت و بازار داده، مانع شکلگیری همکاریهای ارگانیک میان بازیگران اقتصادی است:
«وقتی بانک بداند دادهاش میتواند تبدیل به سرویس اقتصادی شود، خودش داده را به اشتراک میگذارد. اما تا زمانی که این منطق وجود ندارد، همکاری واقعی هم شکل نمیگیرد.»
اعتماد باید از شخصی به نهادی برسد
محمدحسین سجادینیری، رئیس هیئتمدیره انجمن سرمایهگذاری جسورانه (VC)، گفت که مسیر همکاری در ایران از اعتماد شخصی عبور نکرده و هنوز به اعتماد نهادی نرسیدهایم. او اظهار کرد:
«در کشورهایی مثل هند شاید فرهنگ عقبماندهتری داشته باشند، اما نهادهایشان درست کار میکنند. ما برعکسیم؛ رفتارهای شخصی قوی است اما قانون ضعیف است.»
نیری تأکید کرد که در غیاب حاکمیت مؤثر، نهادهای غیررسمی برای بقا تشکیل میشوند، اما برای رشد و توسعه، جامعه نیازمند نهادهای ساختاری و پایدار است. او افزود:
«بسیاری از تصمیمهای همکاری و حتی اعتماد در لحظه، احساسی گرفته میشوند؛ در حالی که باید بر بنیان عقل و قانون استوار باشند.»
در گردشگری، اعتماد شکننده اما حیاتی است
صبا مرتضوی، مدیرعامل اسنپتریپ، با اشاره به تجربه بحران اخیر در صنعت گردشگری گفت:
«صنعت گردشگری ظرف چند ساعت زیر و رو شد. آسمان کشور بسته شد، پروازها لغو شدند، رزرو هتلها ۹۰ درصد افت کرد و حجم تماس کاربران سه برابر شد.»
او توضیح داد که تیم اسنپتریپ تصمیم گرفت تمام کانالهای ارتباطی انسانی را باز بگذارد و حتی در شبکههای اجتماعی حضور فعالتری داشته باشد:
«وجوه کنسلی را پیش از آنکه از تأمینکنندگان پس بگیریم، خودمان به کاربران برگرداندیم تا اعتماد را حفظ کنیم.»
مرتضوی افزود:
«اعتماد بیرونی از دل اعتماد درونسازمانی زاده میشود. وقتی تیم پشتیبانی حال خوبی دارد و احساس امنیت میکند، این حس به کاربر منتقل میشود.»
او همچنین به چالش مقیاسپذیری در گردشگری اشاره کرد و گفت:
«در خاورمیانه، گردشگری سهم بالایی از GDP دارد، اما در ایران این سهم پایین و رزرو آنلاین کمتر از ۳۰ درصد است. برای رشد، باید همکاری جمعی را جدیتر بگیریم.»
اعتماد، پیشنیاز نوآوری است
مهدی محمدی، رئیس انجمن مدیریت فناوری و نوآوری، در بخش دیگری از پنل گفت که بازگرداندن اعتماد به استراتژی نوآوری به میزان ریسکپذیری سازمانها بستگی دارد.
او توضیح داد:
«در شرایط آرام، کارآفرینان جسورترند، اما در شرایط بحرانی، اکوسیستم به سمت محافظهکاری میرود. در بحران، ابرکارآفرین ظهور نمیکند، بلکه ابراکوسیستم شکل میگیرد چون همه برای بقا به هم نیاز دارند.»
محمدی همچنین درباره نقش نهادهای میانی گفت:
«انجمنها و کنسرسیومها باید نقش زبان مشترک و استانداردساز را ایفا کنند. این نهادها میتوانند میان بخش خصوصی و دولت، پل ارتباطی باشند و پلتفرم اعتماد را بسازند.»
او گلایه کرد که ارتباط میان نهادهای خصوصی و دولت همچنان ضعیف است:
«ما بارها به نهادهای دولتی پیشنهاد همکاری دادیم اما پاسخ نگرفتیم. وقتی بازخوردی وجود ندارد، انگیزه هم از بین میرود.»
پنل «بازسازی پیوندها» در پردیس سامیت ۱۴۰۴ تصویری روشن از چالش بنیادین اکوسیستم نوآوری ایران ارائه داد: نبود اعتماد نهادی.
از گفتههای جامهبزرگ تا نیری و مرتضوی، پیام مشترک آشکار بود:
اعتماد در بحران متولد میشود، اما برای رشد پایدار، نیازمند قانون، شفافیت و نهادسازی است.
در فقدان این زیرساختها، همکاریها همچنان مقطعی، احساسی و شکننده باقی خواهند ماند.
