ترازنامه (Balance Sheet)
تعریف
اصطلاح ترازنامه به صورت‌های مالی اطلاق می‌شود که دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام شرکت را در یک مقطع زمانی خاص گزارش می‌کنند. ترازنامه مبنایی را برای محاسبه نرخ بازده سرمایه‌گذاران و ارزیابی ساختار سرمایه شرکت فراهم می‌کند.
به طور خلاصه، ترازنامه یک صورت مالی است که گزارشی لحظه‌ای از دارایی‌ها و بدهی‌های شرکت و همچنین میزان سرمایه‌گذاری سهامداران ارائه می‌دهد. ترازنامه‌ها را می‌توان همراه با سایر صورت‌های مالی مهم برای انجام تحلیل‌های بنیادی یا محاسبه نسبت‌های مالی به کار برد.
نکات کلیدی
- ترازنامه یک صورت مالی است که دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام شرکت را گزارش می‌کند.
- ترازنامه یکی از سه صورت مالی اصلی برای ارزیابی کسب‌وکارها است.
- ترازنامه گزارشی لحظه‌ای از وضعیت مالی شرکت (دارایی‌ها و بدهی‌ها) در تاریخ انتشار ارائه می‌دهد.
- ترازنامه به معادلهای پایبند است که دارایی‌ها را با مجموع بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام برابر می‌کند.
- تحلیلگران بنیادی از ترازنامه برای محاسبه نسبت‌های مالی استفاده می‌کنند.
عملکرد ترازنامه
ترازنامه نمایی کلی از وضعیت مالی شرکت را در یک لحظه از زمان نشان می‌دهد. این نوع ترازنامه نمی‌تواند به‌تنهایی شناختی از روندهای رخ داده در یک دوره طولانی‌تر را فراهم کند، بنابراین باید آن را با ترازنامه دوره‌های قبل مقایسه کرد.
سرمایه‌گذاران می‌توانند از روی نسبت‌هایی حاصل از ترازنامه ازجمله نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام، نسبت آنی و بسیاری دیگر از نسبت‌ها، شناختی کلی از رفاه مالی شرکت به دست آورند. صورت سود و زیان و صورت‌های جریان نقدینگی نیز زمینه ارزشمندی را برای ارزیابی امور مالی شرکت فراهم می‌کنند. به‌علاوه، همه یادداشت‌ها یا ضمائم همراه گزارش درآمد که به ترازنامه ارجاع داده شوند نیز می‌توانند مفید باشند.
ترازنامه به معادله حسابداری زیر پایبند است و دارایی‌ها را در یک طرف و بدهی‌ها به اضافه حقوق صاحبان سهام را در طرف دیگر معادله قرار می‌دهد:
دارایی‌ها = بدهی‌ها + حقوق صاحبان سهام
این فرمول بدیهی است، زیرا شرکت باید هزینه تمام چیزهایی که در اختیار دارد (دارایی‌ها) را یا با قرض گرفتن پول (بدهی) یا گرفتن آن از سرمایه‌گذاران (واگذاری حقوق صاحبان سهام) بپردازد.
ملاحظات خاص
همان طور که ذکر شد، اطلاعات مربوط به دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام را می‌توان در ترازنامه شرکت یافت. دارایی‌ها باید همیشه برابر بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام باشند. یعنی این که ترازنامه باید همیشه تعادل داشته باشد و نامش هم گویای همین است. نامتعادل بودن این دو به معنی وجود مشکلاتی مانند داده‌های نادرست یا نابجا، خطاهای موجودی و/یا نرخ ارز یا محاسبات اشتباه است.
هر دسته شامل چندین حساب کوچک‌تر است که مشخصات مالی شرکت را تجزیه و تحلیل می‌کنند. این حساب‌ها در هر صنعت بسیار متفاوت هستند و اصطلاحات یکسان، بسته به ماهیت کسبوکار، مفاهیم متفاوتی دارند. اما چند مولفه مشترک وجود دارند که سرمایه‌گذاران احتمالا به این موارد برمی‌خورند.
اجزای ترازنامه
دارایی‌ها
حساب‌های این بخش به ترتیب نقدینگی از بالا به پایین فهرست می‌شوند. منظور از نقدینگی، میزان سهولت نقد کردن آن‌ها است. آن‌ها به دو دسته «دارایی‌های جاری» و «دارایی‌های غیرجاری یا بلندمدت» تقسیم می‌شوند. دارایی‌های جاری می‌توانند در یک سال یا کمتر به پول نقد تبدیل شوند و دارایی‌های غیرجاری نمی‌توانند در این مدت نقد شوند.
ترتیب کلی حساب‌ها در دارایی‌های جاری به شرح زیر است:
- وجه نقد و معادلهای نقدی که بیشترین نقدینگی را در میان دارایی‌ها دارند و شامل اسناد خزانه، گواهی سپرده کوتاه‌مدت و ارز ثابت می‌شوند.
- اوراق بهادار باب میل بازار شامل اوراق بهادار حقوقی و بدهی هستند که بازار نقدینگی برایشان وجود دارد.
- حساب‌های دریافتنی (AR) به وجوهی اطلاق می‌شوند که مشتریان به شرکت بدهکار هستند. این حساب‌ها شامل هزینه‌های فوق‌العاده حساب‌های مشکوک‌الوصول نیز می‌شوند، زیرا ممکن است برخی از مشتریان بدهی خود را پرداخت نکنند.
- موجودی کالا به هر کالای موجود برای فروش اشاره دارد و به کمترین قیمت تمام شده یا بازار ارزش‌گذاری می‌شود.
- هزینه‌های پیش‌پرداخت نشان‌دهنده ارزشی هستند که قبلا هزینه آن پرداخت شده، مانند بیمه، قراردادهای تبلیغاتی یا اجاره.
دارایی‌های بلندمدت شامل موارد زیر می‌باشد:
- سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت به اوراق بهاداری گفته می‌شود که طی سال آینده نمی‌توان آن‌ها را نقد کرد.
- دارایی‌های ثابت شامل زمین، ماشین‌آلات، تجهیزات، ساختمان‌ها و سایر دارایی‌های بادوام و عموماً سرمایه‌بر هستند.
- دارایی‌های نامشهود شامل دارایی‌های غیرفیزیکی (هرچند با ارزش) مانند دارایی‌های معنوی و حسن شهرت هستند. این دارایی‌ها نه در صورت توسعۀ داخلی بلکه فقط به هنگام تملک در ترازنامه فهرست می‌شوند. بنابراین، ممکن است ارزششان بسیار کمتر بیان شود (مثلا با درج نکردن یک لوگوی شناخته شده جهانی) یا به همان اندازه بیش‌ازحد در موردشان اغراق شود.
بدهی‌ها
«بدهی» شامل تمام مبالغی است که شرکت به اشخاص خارجی بدهکار است، از صورتحساب‌هایی که باید به تامین‌‌کنندگان بپردازد تا سود اوراق قرضه صادر شده برای طلبکاران، اجاره، خدمات آب و برق و حقوق. «بدهی‌های جاری» ظرف یک سال سررسید شده و به ترتیب تاریخ سررسیدشان فهرست می‌شوند. «بدهی‌های بلندمدت» پس از یک سال در هر زمانی موعدشان سر می‌‌رسد.
حساب بدهی‌های جاری می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- بخش فعلی بدهی‌های بلندمدت
- بدهی بانکی
- بهره قابل‌پرداخت
- دستمزد قابل‌پرداخت
- پیش‌پرداخت‌های مشتری
- سود سهام قابل‌پرداخت و غیره
- حق بیمه دریافت شده و دریافت نشده
- حساب‌های پرداختنی
بدهی‌های بلندمدت می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- بدهی بلندمدت شامل هرگونه اصل و بهرۀ اوراق قرضه صادر شده می‌باشد.
- بدهی صندوق بازنشستگی به پولی اطلاق می‌شود که شرکت ملزم به واریز به حساب بازنشستگی کارکنان است.
- بدهی معوق مالیاتی مبلغ مالیاتی است که شرکت متحمل شده اما تا یک سال دیگر پرداخت نمی‌شود. این رقم زمان‌بندی تفاوت‌های موجود بین الزامات گزارشگری مالی و نحوه ارزیابی مالیات، مانند محاسبات استهلاک را تطبیق می‌دهد.
برخی از بدهی‌ها خارج از ترازنامه در نظر گرفته می‌شوند، یعنی در ترازنامه درج نمی‌شوند.
حقوق صاحبان سهام
حقوق صاحبان سهام شامل پولی است که به صاحبان کسبوکار یا سهام داران آن نسبت داده می‌شود. این مبلغ به‌عنوان «دارایی خالص» نیز شناخته می‌شود، زیرا معادل کل دارایی‌های شرکت منهای بدهی‌های آن یا قرض‌هایی است که به غیرسهامداران دارد.
«سود انباشته» سود خالصی است که شرکت برای سرمایه‌گذاری مجدد در کسبوکار یا پرداخت بدهی از آن استفاده می‌کند. مابقی مبلغ به‌صورت «سود سهام» بین سهامداران تقسیم می‌شود.
«سهام خزانه» سهامی است که شرکت بازخرید کرده است. این سهام را می‌توان در آینده برای تامین پول نقد فروخت یا برای دفع تصاحب خصمانه ذخیره کرد.
برخی از شرکت‌ها «سهام ممتاز» صادر می‌کنند که جدا از سهام عادی در این بخش فهرست می‌شود. به سهام ممتاز یک ارزش اسمی دلخواه اختصاص داده می‌شود (در برخی موارد به سهام عادی هم همینطور) که هیچ تاثیری بر ارزش بازار سهام ندارد. حساب‌های سهام عادی و سهام ممتاز با ضرب ارزش اسمی در تعداد سهام صادر شده محاسبه می‌شوند.
سرمایه پرداخت شده اضافی یا مازاد سرمایه نشان‌دهنده مقداری است که سهامداران بیش از حساب‌های سهام معمولی یا ممتاز سرمایه‌گذاری کرده‌اند. این میزان نه بر اساس قیمت بازار بلکه براساس ارزش اسمی آن‌ها است. حقوق صاحبان سهام با ارزش بازار شرکت ارتباط مستقیمی ندارد. ارزش بازار بر اساس قیمت فعلی سهام است، درحالی‌که سرمایه پرداخت شده شامل مجموع حقوق صاحبان سهام به هر قیمت خریداری شده است.
محدودیت‌های ترازنامه
گرچه ترازنامه اطلاعات ارزشمندی را برای سرمایه‌گذاران و تحلیلگران فراهم می‌کند، اما ایراداتی نیز دارد. از آنجا که ترازنامه تنها شامل گزارش لحظه خاصی از زمان است، فقط می‌تواند از تفاوت بین این نقطه و یک نقطه زمانی دیگر در گذشته استفاده کند. از آنجا که ترازنامه ثابت است، بسیاری از نسبت‌های مالی از داده‌های موجود هم در ترازنامه و هم در صورت سود و زیان و صورت جریان‌های نقدی استفاده می‌کنند. این امر موجب می‌شود تا پویایی بیشتری ایجاد شده و تصویر کامل‌تری از وضعیت کسبوکار شرکت ارائه شود.
تفاوت در سیستم‌های حسابداری و روش‌های برخورد با استهلاک و موجودی‌ها نیز باعث تغییر ارقام ثبت شده در ترازنامه می‌شود. به همین دلیل مدیران تا حدودی توانایی تغییر اعداد را دارند تا نتایج مطلوب‌تر به نظر برسند. برای تشخیص این که شرکت از چه سیستم‌هایی در حسابداری خود استفاده می‌کند به پاورقی‌های ترازنامه توجه کرده و نسبت به علائم هشدار دقیق باشید.
چرا ترازنامه مهم است؟
ترازنامه ابزاری ضروری است که مدیران اجرایی، سرمایه‌گذاران، تحلیلگران و قانون‌گذاران برای درک سلامت مالی فعلی یک کسبوکار از آن استفاده می‌کنند. ترازنامه معمولاً در کنار دو نوع صورت مالی دیگر به کار می‌رود: صورت سود و زیان و صورت جریان نقدی.
ترازنامه به کاربر این امکان را می‌دهد که در یک نگاه دارایی‌ها و بدهی‌های شرکت را مرور کند. ترازنامه می‌تواند به کاربران در پاسخ به سوالاتی مانند این که آیا شرکت دارای ارزش خالص مثبت است، آیا دارایی‌های نقدی و کوتاه‌مدت کافی برای پوشش بدهی‌های خود دارد و اینکه آیا شرکت نسبت به همتایانش بدهی‌های بیشتری دارد یا خیر، کمک کند.
ترازنامه شامل چه اطلاعاتی است؟
ترازنامه شامل اطلاعاتی در مورد دارایی‌ها و بدهی‌های شرکت است. این اطلاعات بسته به شرکت ممکن است شامل دارایی‌های کوتاه‌مدت، مانند پول نقد و حساب‌های دریافتنی، یا دارایی‌های بلندمدت مانند ملک و املاک، ماشین‌آلات و تجهیزات باشند. به همین ترتیب، بدهی‌های آن ممکن است شامل بدهی‌های کوتاه‌مدت مانند حساب‌های پرداختنی و دستمزدهای پرداختنی یا بدهی‌های بلندمدت مانند وام‌های بانکی و سایر تعهدات بدهی باشند.
چه کسی ترازنامه را تهیه می‌کند؟
مسئولیت تهیه ترازنامه بسته به شرکت می‌تواند بر عهده افراد مختلفی باشد. ترازنامه کسب‌و‌کارهای خصوصی کوچک می‌تواند توسط مالک یا حسابدار شرکت تهیه شود. ترازنامه در شرکت‌های خصوصی متوسط ممکن است به‌صورت داخلی آماده شده و سپس توسط یک حسابدار خارجی بررسی شود.
از سوی دیگر، شرکت‌های دولتی ملزم به دریافت حسابرسی خارجی توسط حسابداران عمومی هستند و همچنین لازم است که دفاترشان بر اساس استانداردهای بسیار بالاتری نگهداری شوند.