فراصندوق یا fof چیست؟ 

فراصندوق یا همان (Fund Of Funds) fof شیوه ای از سرمایه گذاری است که در آن وجوه ما به جای آنکه به صورت مستقیم بر روی اوراق قرضه، سهام ، یک کسب و کار خاص یا سایر اوراق بهادار سرمایه گذاری شود بر روی صندوق­ هایی سرمایه گذاری می شود که ترکیبی از پورتفولیوهایی از سایر سرمایه گذاری ها می باشد. استراتژی اصلی این نوع سرمایه گذاری تکیه بر دو هدف اصلی دارد :

1. تنوع بخشی هر چه بیشتر
2. تخصیص بهینه دارایی‌ها (به صورتی که سرمایه گذاران با ریسک‌های به مراتب کمتری نسبت به سرمایه گذاری مستقیم مواجه اند.)

یک مدیر سبد سرمایه گذاری با استفاده از دانش و تخصصش در زمینه بهینه سازی سبد سهام به دنبال انتخاب بهترین صندوق‌ها با توجه به سوددهی و عملکرد گذشته‌ی آنها جهت سرمایه گذاری می باشد. بسته به تخصص مدیر پورتفولیو، فراصندوق پتانسیل به دست آوردن سود بیشتر از بازده متوسط را دارد. همچنین FOF  می‌تواند به دو صورت محدود یا بدون محدودیت طراحی شود که در نوع اول یا همان محدود می‌تواند تنها در صندوق‌هایی سرمایه گذاری کند که توسط همان شرکت مدیریت می‌شود در حالیکه در نوع بدون محدودیت این قید نمی‌باشد. اولین FOF در سال ۱۹۶۲ توسط برنی کرنفلد پایه گذاری شد .

در واقع انواع مختلفی از فراصندوق ها موجود است که هر کدام در نوع خاصی از طرح‌های سرمایه گذاری جمعی سرمایه گذاری می‌کنند که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. mutual fund FOF یا فراصندوق های سرمایه گذاری مشترک
2. hedge fund FOF یا فراصندوق های سرمایه گذاری پوشش ریسک
3. private equity FOF یا فراصندوق های سرمایه گذاری خصوصی
4. investment trust FOF یا فراصندوق های امانت داری سرمایه گذاری
5. VC FOF یا فراصندوق های سرمایه گذاری خطر پذیر

در حال حاضر در ایران انواع مختلفی از صندوق های سرمایه گذاری در حال فعالیت اند که در نوع در سهام و با درآمد ثابت گشترش بیشتری دارد در سال گذشته نوع جدیدی از صندوق ها با نام صندوق در صندوق از طرف سازمان بورس مصوب شد و شرایط تاسیس آنها ابلاغ شد

این صندوق از مصادیق صندوق های سرمایه گذاری موضوع بند ۲۰ ماده ۱ قانون بازار اوراق بهادار و بند ح قانون توسعه ابزار ها و نهاد های مالی جدید  محسوب می شود .

نحوه سرمایه گذاری در این صندوق مانند سایر صندوق های سرمایه گذاری می باشد و در دو ساختار قابل معامله و مبتنی بر صدور ابطال می تواند فعالیت نماید

فراصندوق های سرمایه گذاری جسورانه

شاید در ابتدا بهتر باشد قبل از پرداختن به فراصندوق های سرمایه گذاری خطر پذیر مفهومی از صندوقهای سرمایه گذاری خطر پذیر را شرح دهیم ؛ سرمایه گذاری خطر پذیر که از آن در مواردی با نام های “سرمایه گذاری جسورانه” یا “سرمایه گذاری کار آفرینی” نیز یاد می شود به تامین مالی استارتاپ ها و کسب و کار های نوپا که احتمال رشد فراوان آنها می باشد اطلاق می شود. لازم به ذکر است این نوع سرمایه گذاری طبق قاعده ی اساسی ریسک با توجه به احتمال سودهی زیاد آن دارای ریسک بسیاری نیز می باشد.

سرمایه خطر پذیر به سرمایه ای گفته می شود که در اختیار شرکت های نوپا و کوچک که به سرعت در حال رشد هستند قرار می‌گیرد تا با کمک های مدیریتی ای که از طرف این سرمایه گذارها انجام میشود آتیه اقتصادی مناسبی را تحقق بخشند.

حال که با مفهوم سرمایه گذاری خطرپذیر آشنا شدیم بهتر است به سراغ معرفی صندوق های سرمایه گذاری خطرپذیر یا همان VC ها برویم ؛ وی سی ها را می توان واسطه مالی میان موسسات سرمایه گذاری اصلی و شرکت های کوچکی که با سرعت زیادی در جهت فرآیندی با محوریت نوآوری رشد می کنند دانست.

فرآیندی مبتکرانه که در آن ایده های جدید و نوآورانه به رشد اقتصادی می انجامد مهمترین روند اقتصادی دو قرن اخیر است. صنعت سرمایه گذاری جسورانه و صندوق های سرمایه گذاری جسورانه (VC) به عنوان هسته ی آن ، بخش مهمی ازین فرآیند را شامل می شود.

صندوق های سرمایه گذاری خطرپذیر علاوه بر سرمایه گذاری در شرکتهای نوپا ( استارت آپ ها ) در امور دیگری مانند مشارکت در مدیریت شرکت ها ، ارزیابی ریسک های شرکت های نوپا و پذیرش ریسک های شرکت مربوطه شریک می شوند و به امید تحقق اهداف بلند مدت خود ریسک های کلانی را می پذیرند هر چند لازم به ذکر است این صندوق ها قبل از پذیرش استارتاپ ها تا حد ممکن به ارزیابی آنها پرداخته و تنها بر روی کسب و کارهایی که احتمال سوددهی بالایی دارند سرمایه گذاری می کنند.

یکی از دلایل اصلی توجه به صندوق های سرمایه گذاری خطر پذیر این است که این صندوق ها ، ایده های نوآورانه بنیادی را به مولفه های اصلی رشد اقتصادی تبدیل می کنند. توسعه ی شرکت اپل نمونه ای از این تغییرات بنیادی مرتبط با VC هاست. در سال ۱۹۷۸ دو شریک تجاری به نام های سکویا و ماتریکس که دو صندوق VC به حساب می آمدند حدود ۱.۲ میلیون دلار بر روی شرکت اپل که ارزش حدودی ۳ میلیون دلار را داشت سرمایه گذاری کردند و حال ارزش این شرکت به بیش از ۱۰۰۰ میلیارد دلار رسیده است.

نقش متفاوت صندوق های وی سی به عنوان واسطه های مالی به صورت رابطه خاص میان آن ها و سرمایه گذاران نهادی که اکثر سرمایه را فراهم می کنند ، بیان  می شود. در حالی که اکثر واسطه گری های مالی ( مانند انتقال پس انداز ها به بازار های سهام و بدهی ) توسط کارکنان و سرمایه گذاران نهادی صورت می گیرد صندوق های وی سی بازوی واسطه گری هایی است که برای آن ها با سرمایه گذاران نهادی قرارداد منعقد شده است.

حال که با مفاهیمی همچون فراصندوق ، سرمایه گذاری خطر پذیر و صندوق های سرمایه گذاری خطرپذیر آشنا شدیم می توانیم به تعریف فراصندوق های سرمایه گذاری خطرپذیر بپردازیم ؛ به صندوقی که بر روی تعدادی از VC ها ( صندوق های سرمایه گذاری خطرپذیر ) سرمایه گذاری کند فراصندوق وی سی ها گفته می شود. از آن جایی که سرمایه گذاری در تنها یک وی سی ریسک به مراتب بالایی دارد ( با توجه به ذات فعالیت وی سی ها و خطرپذیر بودن آن ها ) ، سرمایه گذاری بر روی چند صندوق وی سی باعث تنوع بخشی نسبتا مناسبی می شود که این امر موجب کاهش ریسک ناشی از سرمایه گذاری میگردد و سرمایه گذاران می توانند با خیال راحت تری بر روی این فراصندوق ها سرمایه گذاری کنند.

ویژگی‌های fof

سرمایه گذاری در یک طرح دست جمعی و چندین صندوق سرمایه گذاری خطرپذیر می‌تواند منجر به افزایش تنوع بخشی در مقایسه با سرمایه گذاری خرد و مستقیم در یک استارتاپ یا وی سی گردد. با توجه به تئوری سبد سهام مدرن مزیت تنوع بخشی در کاهش نوسان پذیری سهام  volatility همزمان با ثابت نگه داشتن متوسط بازدهی می‌باشد. هرچند این مزیت نیز گاها با افزایش هزینه‌های معاملات در سطوح مختلف فراصندوق ها از بین می‌رود.

هزینه‌های مدیریت در روش FOF غالبا از هزینه‌های سرمایه گذاری سنتی(خرید و فروش مستقیم سهام، اوراق قرضه و …) بیشتر می‌باشد که دلیل آن محاسبه شدن هزینه‌های مدیریت سبد سهام در روش سنتی در دارایی‌های پایه می‌باشد. دارایی پایه نیز اصطلاحی است که در معاملات ابزار مشتقه استفاده می‌شود. مشتقه نوعی ابزار مالی است که قیمت و ارزش آن از یک دارایی دیگر نشأت می‌گیرد. دارایی‌های پایه نیز معمولاً یکی از انواع ابزارهای مالی نظیر سهام، کالاها، ارز و شاخص است که بر اساس آن، قیمت ابزار مشتقه تعیین می‌شود. همچنین از لحاظ تاریخی صندوق‌های FOF نشان داده اند هزینه‌های این استراتژی لزوما شامل هزینه‌های دارایی‌های پایه نمی‌باشد.

صندوق‌های تخصیص دارایی

ساختار فراصندوق ها می‌تواند برای ETF ها یا همان صندوق‌های سرمایه گذاری قابل معامله و همچنین Mutual Funds ها (صندوق‌های سرمایه گذاری مشترک) نیز مفید باشد. به طور خلاصه صندوق سرمایه گذاری مشترک به صندوقی گفته می‌شود که وجوه دریافت شده از سرمایه گذاران در بازارهای مختلفی از جمله سهام، اوراق بهادار، اوراق قرضه و سایر ابزارهای پولی و مالی دیگر سرمایه گذاری شده، می‌شود. در مقابل ETF ها در مقایسه با صندوق‌های سرمایه گذاری مشترک، پدیده نسبتا جدیدی هستند که نشان دهنده سهمی از مالکیت اعتبار سرمایه گذاری واحد یا همان UIT هستند که اسناد دارایی سهام، اوراق قرضه، ارزها و کالاها را در اختیار دارد.

برای مثال  IShares از مدل FOF صندوق‌های سرمایه گذاری قابل معامله بهره می‌گیرد در حالی که شرکت سرمایه گذاری آمریکایی Vanguard از مدل FOF صندوق‌های سرمایه گذاری مشترک استفاده می‌کند.

صندوق‌های سرمایه گذاری هدفمند

این صندوق‌های سرمایه گذاری همانند مورد قبلی می‌باشند با این تفاوت که تخصیص دارایی‌ها بر اساس زمان طراحی شده است و دارای هدف زمانی می‌باشند. همچنین لازم به ذکر است هر دو شرکت IShares و Vanguard که در بالاتر معرفی شدند از این استراتژی نیز بهره می‌برند با این تفاوت که دارای موعد زمانی برای سرمایه گذاری می‌باشند که این امر واضحا از دوباره‌کاری جلوگیری می‌کند.

صندوق‌های سرمایه گذاری خصوصی

به استناد Preqin در سال ۲۰۰۶ وجوه سرمایه گذاری شده در صندوق‌های سرمایه گذاری خصوصی ( FOF ها، سرمایه گذاری‌های ثانویه و …) حدود ۱۴ درصد از تمام وجوه سرمایه گذاری شده در بازار را شامل می‌شود. بر اساس گزارش Preqin در سال ۲۰۱۱ در زیر لیستی از شرکت‌هایی که بیشترین افزایش سرمایه گذاری در این حوزه را داشتند مشاهده می‌کنید.

جایگاه	نام شرکت	میزان افزایش سرمایه گذاری در FOF به میلیارد دلار	موقعیت
۱	HarbourVest Partners	$۱۹.۳۰	United States
۲	Adams Street Partners	$۱۲.۵۰	United States
۳	Pantheon Ventures	$۱۲.۱۰	UK
۴	Goldman Sachs Private Equity Group	$۱۰.۹۰	United States
۵	Pathway Capital Management	$۹.۸۰	United States
۶	Commonfund Capital	$۷.۳۰	United States
۷	Siguler Guff	$۶.۸۰	United States
۸	SL Capital Partners	$۶.۷۰	UK
۹	ATP Private Equity Partners	$۶.۵۰	Denmark
۱۰	Partners Group	$۵.۸۰	Switzerland

مزایای fof

1. مالیات: اگر شما به دنبال تجدید ارزیابی سبد سهامتان هستید می‌توانید به سرمایه گذاری در فراصندوق ها نیز نیم نگاهی داشته باشید. طبق قانون این صندوق‌ها از برخی از معافیت‌های مالیاتی برخوردار هستند که سرمایه گذاری در آن‌ها را برای مشتریان جذاب‌تر می‌کند.
2. آسانی اداره کردن: برای متوجه شدن و رویت سود یا ضررتان شما نیازی به آشنایی با مفاهیم عمیق بازار سرمایه ندارید و تنها با یک عدد (NAV) شما می‌توانید وضعیت سبدتان را متوجه شوید. لازم به ذکر است NAV همان خالص ارزش دارایی‌های شرکت می‌باشد که به ازای هر سهم محاسبه می‌گردد. می‌دانیم دارایی‌های هر صندوق روزانه ارزش‌گذاری می‌شود و اگر بدهی‌های صندوق را که عموما شامل بدهی بابت خرید سهام به کارگزاری‌ها و بدهی به ارکان صندوق می‌شود را از آن کم کنیم، ارزش خالص دارایی‌های صندوق بدست می‌آید که با تقسیم آن بر تعداد واحدهای صندوق، می‌توانیم ارزش خالص هر یک از واحدها یا NAV صندوق را بدست بیاوریم.
3. خدمات مدیریت حرفه ای صندوق: سرمایه گذاری در فراصندوق ها به شما این امکان را می‌دهد تا در صندوق‌های پیشرفته‌ی سرمایه گذاری که تا قبل از آن به صورت فردی امکان سرمایه گذاری را نداشتید سرمایه گذاری کنید و از مزایای آن بهره مند شوید.
4. دارا بودن مدیران حرفه‌ای سرمایه گذاری: سرمایه گذاران در فراصندوق ها این اطمینان را دارند که در صندوقی با مدیران حرفه‌ای سرمایه گذاری می‌کنند و پول آن‌ها در دست افراد کم تجربه و خام نمی‌باشد.

فراصندوق در ایران

فراصندوق در اکوسیستم سرمایه گذاری ایران واژه‌ای نوپا می‌باشد. ساختار فراصندوق (صندوق در صندوق) در شهریورماه ۱۳۹۷ توسط سازمان بورس و اوراق بهادار ایران ابلاغ شد. بر این اساس موافقت اصولی تأسیس اولین فراصندوق کشور با همکاری مؤسسه دانش بنیان برکت، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و دانشگاه آزاد اسلامی در اسفندماه ۹۷ صادر شده است که در پست های آتی در این خصوص بیشتر صحبت خواهیم کرد.