همان‌گونه که در میان متفکران حوزه کارآفرینی بر سر معنای کارآفرینی اختلاف نظر وجود دارد، در مورد معنای کارآفرینی اجتماعی هم توافق کاملی وجود ندارد. به همین دلیل استفاده‌های زیادی از این واژه می‌شود. درواقع چون توافق درباره معنای آن وجود ندارد این‌گونه به نظر می‌رسد که هر کسب و کار دارای اثر اجتماعی، حرکت‌های اجتماعی یا گروه‌های خیریه را می‌توان نوعی کارآفرینی اجتماعی برشمرد. به طور متقابل دانشمندان مدیریت تلاش کرده‌اند تا با تعریف دقیق تر این واژه راه بر سوءتفاهم‌ها و برداشت‌های نادرستی که می‌تواند از این واژه صورت بگیرد بسته شود.
کارآفرینی اجتماعی را می‌توان به عنوان انجام کسب و کار برای یک علت تعریف کرد. این شکل از کارآفرینی، مسائل تجاری و اجتماعی را در تلاش برای بهبود زندگی مردم ترکیب می‌کند. جدا از انگیزه‌های نوع‌دوستانه، یکی از دلایل احتمالی پشت چنین حرکتی این است که اگر جامعه به خوبی پیشرفت کند، کسب و کارها نیز سودآورتر خواهند شد.
کارآفرینی اجتماعی چیست؟
زمانی که یک فرد یا گروهی از مردم مسئولیت حل مشکلات حاکم بر جامعه را بر عهده بگیرند به آن کارآفرینی اجتماعی می‌گویند. این کار می‌تواند یک ماجرای کم‌اهمیت یا یک حرکت در مقیاس بزرگ باشد که توده‌ها را درگیر می‌کند. در مورد کارافرینی اجتماعی مهم است که این فعالیت یا ابتکار مشکلی را حل کند و تغییر مثبتی در زندگی فرد ایجاد کند.
کارآفرین اجتماعی به چه کسانی می گویند ؟
هر شخص می‌تواند راه‌حلی برای یک مشکل بیابد و به یک کارآفرین اجتماعی تبدیل شود. این شخص می‌تواند سازمان باشد یا افراد عادی. اراده قوی، قصد نیکوکاری و رویکرد مناسب، در فرایند کارآفرینی اجتماعی نیروی محرکه است.
کارآفرین اجتماعی کیست ؟
به قول بیل درایتون، کارآفرین اجتماعی، نویسنده و بنیانگذار:«هر وقت جامعه گیر کرده یا فرصتی برای استفاده از یک فرصت جدید داشته باشد، به یک کارآفرین نیاز دارد تا فرصت را ببیند و سپس آن را تغییر دهد. جامعه نیاز به یک کارآفرین دارد تا فرصت را ببیند و سپس آن چشم انداز را به یک ایده واقعی و سپس به واقعیت تبدیل کند و در نهایت این الگوی جدید سراسر جامعه را فراگیرد. ما حداقل به همان اندازه که به ارتباطات و هتل‌ها نیاز داریم در زمینه آموزش و حقوق بشر به چنین رهبر کارآفرینی نیاز داریم. این کار کارآفرینان اجتماعی است.»
دیوید بورنشتاین، روزنامه‌نگار و نویسنده، ضمن تعریف کارآفرینی اجتماعی، می‌گوید: «چیزی که کارآفرینان تجاری برای اقتصاد هستند، کارآفرینان اجتماعی برای تغییرات اجتماعی هستند.»
طبق تعریف پروفسور آمریکایی گرگ دیز از کارآفرینی اجتماعی، «کارآفرینان اجتماعی یک «نژاد خاص» از رهبران هستند. کارآفرینان اجتماعی را نمی‌توان در یک جمله تعریف کرد. آنها هر روز دنیا را به طرق مختلف تغییر می‌دهند. اگر به اطراف نگاه کنیم، نمونه‌های متعددی از کارآفرینی اجتماعی را خواهیم یافت که بر تغییرات عظیم تأثیر گذاشته است.»
نمونه هایی از کارآفرینی اجتماعی در ایران
در اینجا چند نمونه عالی از کارآفرینان اجتماعی وجود دارد که تغییرات عظیمی را ایجاد کرده‌اند:
- فراهم کردن لباس مناسب برای افراد محروم: به جمع‌آوری لباس‌های دست دوم تمیز و تقسیم آنها بین فقرا.
- کمک به جوانان روستایی برای یافتن شغل مناسب
- آموزش دختران در روستاها
این موارد تنها چند نمونه شناخته‌شده از کارآفرینی اجتماعی بود. همه کارافرینی‌های اجتماعی به سطح یکسانی از محبوبیت نمی‌رسند اما هنوز هم تأثیر قابل توجهی بر جامعه دارند. این مثال‌ها ثابت می‌کند که برای کارآفرینی اجتماعی نیازی به مدرک ندارید. یک ایده و انگیزه به عنوان عناصر کارآفرینی اجتماعی عمل می‌کنند.
انواع کارآفرینی اجتماعی
کارآفرینی اجتماعی انواع مختلفی دارد. در اینجا به چهار نوع کارآفرینی اجتماعی می‌پردازیم:
کارآفرین اجتماعی جامعه
کارآفرینان اجتماعی جامعه، تغییردهندگان در مقیاس کوچک هستند. یک کارآفرین اجتماعی می‌تواند یک فرد جوان باشد که به بچه‌های محروم در یک شهر تدریس می‌کند، گروهی از دانشجویان شرکت‌کننده در اردوهای جهادی یا چند سازمان که برای منافع اجتماعی کار می‌کنند.
کارآفرینان اجتماعی جامعه در جغرافیاها و جوامع خاص اما به دلایل مختلف کار می‌کنند. این کارآفرینان کارهای مختلفی انجام می‌دهند؛ از بهداشت و نظافت گرفته تا خدمات اشتغال و توزیع مواد غذایی و از ایمنی مزارع و محیط زیست تا ایجاد اشتغال برای افراد شایسته. این نوع از کارآفرینان اجتماعی کسانی هستند که تغییرات آنی را ایجاد می‌کنند و برای تغییرات بیشتر تلاش می‌کنند.
کارآفرین اجتماعی غیر انتفاعی
این کارآفرینان اجتماعی به سرمایه‌گذاری مجدد سود اعتقاد دارند. بنابراین، همراه با هزینه اولیه، سود خود را نیز برای رفع مشکل قرار می‌دهند.
به عنوان مثال، اگر پروژه اولیه برای آموزش کودکانی از پیشینه‌های محروم بود و آنها بودجه بیشتری نسبت به نیاز برای تسهیل این طرح دریافت کردند، از مازاد آن برای آموزش زنان و گسترش کارنامه خود استفاده خواهند کرد. افرادی که ذهنیت کسب و کار محور دارند این نوع کارآفرینی اجتماعی را ترجیح می‌دهند. نه فقط این، بلکه شرکت‌ها و سازمان‌ها، کارآفرینی اجتماعی غیرانتفاعی را برای استفاده از حسن نیت اجتماعی خود برای هدف انتخاب کردند.
کارآفرین اجتماعی تحول آفرین
این کارآفرینان بر ایجاد کسب و کاری تمرکز می‌کنند که بتواند هدفی را حل کند که ابتکارات دولتی و سایر مشاغل نمی‌توانند آن را حل کنند.
کارآفرینی اجتماعی تحول آفرین بیشتر شبیه اداره یک سازمان است که در آن افراد ماهر را استخدام می‌کنید، به راه‌های جدیدتری برای مرتبط ماندن در بازار فکر می‌کنید، دستورالعمل‌های صادرشده توسط دولت‌ها را دنبال می‌کنید و هر کاری را که یک شرکت انجام می‌دهد، انجام می‌دهید. تصویر بزرگ‌تر برای کارآفرینان اجتماعی تحول آفرین شامل مجموعه‌ای مشترک از چندین کسب و کار است که به طور جمعی و فردی به جامعه خدمت می‌کنند.
کارآفرین اجتماعی جهانی
کارآفرینان اجتماعی جهانی در مقیاس بزرگ‌تری فکر می‌کنند و بر تغییرات مورد نیاز در سطح جهانی تمرکز می‌کنند. آنها مسئولیت اجتماعی را بالاتر از سود قرار داده و معمولاً با سازمان‌هایی که در مناطق و کشورهای خاص بر روی دلایل مشابه کار می‌کنند، همکاری می‌کنند.
تفاوت کارآفرین اجتماعی با کارآفرین
مهم‌ترین تفاوت بین یک کارآفرین اجتماعی و یک کارآفرین، هدف نهایی است. کارآفرین اجتماعی علاقه کمتری به تعریف موفقیت‌های خود از طریق حاشیه سود بالا دارد بلکه به این نکته توجه دارد که چگونه عملیات‌هایش برای جوامع ذینفع مفید است. علاوه بر این، برخی از شرکت‌های اجتماعی ممکن است از ساختار سازمانی معمولی پیروی نکنند، آنها می‌توانند به طور کامل توسط داوطلبانی که چک حقوقی دریافت نمی‌کنند یا افراد داوطلب اداره شوند.
در حالی که کارآفرینی اجتماعی معمولاً یک سرمایه‌گذاری مستقل است، کارآفرینان می‌توانند کسب و کارهایی راه‌اندازی کنند که برنامه‌هایی را برای حمایت از مسائل اجتماعی تأمین مال
یکی از تعاریفی که مورد توجه نیز واقع شده است، تعریفی است که راجر مارتین و سالی اوسبرگ ارائه داده‌اند. راجر مارتین رئیس سابق مدرسه مدیریت راتمن در دانشگاه تورنتو است. هم‌چنین در هیئت‌مدیره‌ی بنیاد اسکول نیز فعالیت می‌کند. سالی اوسبرگ هم خدمت به عنوان رئیس و مدیرعامل اجرایی بنیاد اسکول را در کارنامه خود دارد.
این دو در مقاله‌ای با عنوان «کارآفرینی اجتماعی: موردی برای تعریف» کارآفرینی اجتماعی را این‌گونه تعریف می‌کنند:
«ما کارآفرینی اجتماعی را دارا بودن سه مؤلفه‌ی زیر تعریف می‌کنیم:
- شناسایی یک تعادل پایدار اما ذاتاً ناعادلانه که باعث محرومیت، در حاشیه قرار گرفتن و رنج بخشی از جامعه می‌شود که فاقد ابزارهای مالی یا نفوذ سیاسی برای دستیابی به سود تغییرناپذیر، توسط خودشان هستند.
- شناسایی فرصتی در این تعادل ناعادلانه، توسعه طرحی با ارزش اجتماعی و استفاده از الهام، خلاقیت، عمل مستقیم، جرئت و بردباری تا به این وسیله تسلط حالت پایدار به چالش کشیده شود.
- ایجاد یک تعادل جدید که ظرفیت‌های به دام افتاده‌ی گروه هدف را آزاد می‌سازد یا از رنج آنها کم می‌کند و با خلق یک اکوسیستم پایدار حول تعادل جدید، آینده‌ای بهتر را برای گروه هدف و حتی به طور کلی برای جامعه تضمین می‌کند.»
کارآفرینی اجتماعی قطعاً درآمد ایجاد می‌کند که این درآمد می‌تواند انتفاعی یا غیرانتفاعی باشد؛ اما چیزی که کارآفرینی اجتماعی را متمایز می‌کند، تقدم سود اجتماعی است.
این دو معتقدند تفاوت میان کارآفرینی اجتماعی و دیگر فراهم آورندگان خدمات اجتماعی نه در ویژگی‌های شخصیتی بلکه در نتایج است. در این باره می‌گویند:
تفاوت فعال اجتماعی با کارآفرین اجتماعی
تفاوت فعال اجتماعی با کارآفرین اجتماعی در آن است که فعال اجتماعی از روش‌های غیرمستقیم جای عمل مستقیم برای ایجاد تغییر بهره می‌گیرد. فعال اجتماعی به وسیله اثرگذاری روی دولت‌ها، سازمان‌های مردمی، مشتریان و … به دنبال ایجاد تغییر است.
با نگاه به تصویر زیر تفاوت میان کارآفرین اجتماعی، فعال اجتماعی و فراهم آورنده خدمات اجتماعی بهتر مشخص خواهد شد.
