به کمک علم، روش های نوینی به منظور شناسایی دقیق تر مارکرهای زیستی و بهبود تشخیص سرطان در حال ظهور است که درک محققین از چرایی و چگونگی شکل گیری تومور، متاستاز و سایر فرایندهای این بیماری را بهبود می بخشد. بنابراین، با این اطلاعات روشن تر در مورد سرطان؛ جلوگیری و درمان قطعی انواع مختلف آن، دیگر رویا نخواهد بود. رپیدایکس بر همین اساس فعالیت دارد.
یکی از این روش ها، استفاده از کیت های تشخیص سریع سرطان است. این کیت ها، برای استفاده در مواردی که برای تشخیص، به نتیجه آزمایش اولیه غربالگری نیاز باشد، طراحی شده اند. استفاده از آن ها، سریع (۱۰ دقیقه تا ۲ ساعت) و آسان است و بدون نیاز به تجهیزات اضافی، نتایج در همان روز آزمایش، مشخص می شود که امکان درمان به موقع بیماران را فراهم می سازد.
برای اینکه با این نوع از کسب و کار و خصوصا تیم رپید ایکس که اخیرا در رویداد پردیس سامیت۲۰۲۱ موفق به اخذ جایزه منتخب ارائه شده است، بیشتر آشنا شویم، با دکتر محبوبه رزاقی گفت وگو کردیم.
خانم دکتر رزاقی، فارغ التحصیل دکتری عمومی پزشکی از دانشگاه علوم پزشکی تهران و دکتری تخصصی بیوتکنولوژی پزشکی از دانشگاه تربیت مدرس هستند که رهبری تیم رپید ایکس را برعهده دارند. برای آشنایی با رپیدایکس، مصاحبه اکوموتیو با ایشان را دنبال کنید.
رپیدایکس چیست و چه مشکلی را حل می کند؟
رپید ایکس (Rapidx)، یک کیت تشخیص سریع برای غربالگری سرطان روده است. با توجه به اینکه سرطان روده، دومین عامل مرگ و میر ناشی از سرطان در دنیاست و این بیماری تا مراحل پیشرفته، اغلب بدون علامت است؛ غربالگری افراد بی علامت با شناسایی پولیپ های پیش سرطانی و توده های سرطانی در مراحل اولیه، راه حلی موثر در پیشگیری، تشخیص زودرس و کاهش مرگ و میر ناشی از سرطان روده به شمار می رود.
چه شد که تصمیم گرفتید که به این مسئله بپردازید؟
با توجه به تحصیل در رشته پزشکی، با افراد بسیاری مواجهه داشتم که برای ارزیابی روده از نظر سرطان، حتی با وجود علائم گوارشی مشکوک، باز هم حاضر به انجام کولونوسکوپی نبودند و متاسفانه روش جایگزین مناسبی هم برای بررسی اولیه وجود نداشت.
تست های غربالگری موجود هم دقت پایینی داشتند و نمی توانستند بیمار را به انجام کولونوسکوپی راضی کنند؛ چرا که روشی تهاجمی، پرهزینه و زمان بر بوده و نیازمند حضور در مراکز درمانی با حضور پزشکان متخصص و تجهیزات خاص پیشرفته است که در غالب مناطق کشور، چنین شرایطی فراهم نیست.
از سوی دیگر، بروز این سرطان در سن کمتر از چهل سالگی در کشور رو به افزایش است و دایی مرحومم هم یکی از این افراد بود که در سن چهل سالگی، سرطان پیشرفته روده با درگیری کبد، استخوان و مغز برای ایشان تشخیص داده شد که متاسفانه باعث فوت ایشان شد.
این امر، تلنگری برای من شد که روش های تشخیص زودرس این سرطان را بررسی کنم تا شاید بتوان با تشخیص به موقع، مرگ ومیر این بیماری را که به طرز ناباورانه ای در سنین میانسالی باعث از دست رفتن جان افراد و داغدار شدن خانواده ها می شود، کاهش داد.
به همین دلیل، تصمیم به گذراندن دوران تحصیلات تخصصی در رشته بیوتکنولوژی پزشکی گرفتم تا با کمک گرفتن از علم بیوتکنولوژی در این مسیر قدم بگذارم و این پروژه موضوع رساله دکتری تخصصی اینجانب هم تعیین شد.
دقت و مکانیسم عملکرد Rapidx چگونه است؟
طبق بررسی های انجام شده بر روی کیت رپید ایکس، حساسیت این محصول %۸۶.۷ و اختصاصیت آن %۹۱.۴ می باشد. در مجموع این کیت از دقت %۹۰ برای تشخیص پولیپ های پیش سرطانی و توده های سرطانی در روده برخوردار است.
عملکرد این کیت، بر پایه ی تشخیص یک مارکر توموری در نمونه مدفوع فرد است که با توجه به ماهیت تستهای نواری، امکان نمونه گیری و انجام آزمایش در مناطق فاقد آزمایشگاه را نیز فراهم کرده و نتیجه هم تنها طی ده دقیقه با چشم غیرمسلح قابل مشاهده است.
آیا این کیت، آزمایشات انسانی را هم طی کرده است؟
ارزیابی نمونه ی اولیه این کیت بر روی ۵۰ فرد مراجعه کننده جهت انجام کولونوسکوپی به بیمارستان امام خمینی(ره) انجام شد و نتایج حاصله از کیت با نتایج بدست آمده از کولونوسکوپی به عنوان استاندارد تشخیصی، مقایسه شد.
نتایج، نشان دهنده ی دقت بالای کیت خصوصا در شناسایی پولیپ ها در مقایسه با تستهای غربالگری موجود که اغلب قادر به شناسایی پولیپ ها نیستند، بود.
این کیت بر روی نمونه کوچکی از مدفوع که در بافر همراه کیت حل شده و دو قطره از آن در محل نمونه بر روی تست ریخته می شود، انجام می پذیرد و ظاهر شدن خط تست در عرض ده دقیقه، نشانه ی وجود مارکر توموری در مدفوع و احتمال بالای ابتلای فرد به پولیپ یا سرطان روده است.
چه چشم اندازی برای تولید و تجاری سازی Rapidx متصور هستید؟
با توجه به دقت بسیار بالاتر این کیت نسبت به رقبای موجود در بازار، تلاش ما بر این است که تا پنج سال آینده بتوانیم حداقل ۱۵ درصد از سهم بازار کیتهای غربالگری موجود را به این محصول اختصاص داده و همین طور، تا ده سال آینده بتوانیم درصد بالایی از افراد نیازمند به غربالگری سرطان روده که جمعیت بالای ۳۵ سال را شامل میشود را مورد ارزیابی قرار دهیم.
همچنین با توسعه محصول و تولید کیتهای تشخیص سریع برای بیماریهای دیگر از جمله سرطانهای شایع دیگر در کشور، به برندی معتبر در زمینه تولید کیتهای تشخیص سریع تبدیل شویم.
چه افرادی با شما همکاری دارند و تیم شما چطور شکل گرفت؟
تولید این کیت در طی مراحل رساله ی دکتری تخصصی آغاز شد و با همراهی استاد راهنما و استاد مشاور، هسته ی اولیه تیم شکل گرفت.
علاوه بر من، سرکار خانم دکتر ملیحه پاک نژاد، استاد گروه بیوشیمی بالینی از دانشگاه علوم پزشکی تهران و جناب آقای دکتر محمدجواد رسایی، استاد گروه بیوتکنولوژی پزشکی از دانشگاه تربیت مدرس هم در تیم ما حضور دارند.
سرکار خانم دکتر پاک نژاد دارای سابقه ی درخشان در تولید آنتی بادی مونوکلونال هستند و جناب آقای دکتر رسایی، دارای تجربه ی فراوان در امر تولید تستهای نواری تشخیص سریع و یکی از صاحبان کارخانه تولید این کیت ها در رابطه با سایر بیماریها نیز هستند.
نقطه قوت تیم شما چیست؟
نقطه قوت تیم ما بنظر من، داشتن زمینه علمی متناسب با محصول و علاقه و تلاش تمامی اعضای تیم برای تولید محصولی با دقت و عملکرد مناسب است.
مهمترین چالش هایی که با آن مواجه شدید، چه بود؟
تولید آنتی بادی مونوکلونال و تعیین دقیق حد تشخیصی کیت، از چالش های مهم در رابطه با تولید رپیدایکس بود.
جذب سرمایه گذار مناسب برای تولید اولیه کیت به صورت تجاری نیز از چالش های مهم در فرآیند تجاری سازی کیت بود که این چالش، با همراهی شتابدهنده بن دا لب برطرف شد.
آیا لحظه یا خاطره بخصوصی از مسیر توسعه محصول دارید؟
بدست آوردن نتایج منطبق با کولونوسکوپی در ارزیابی کیت بر روی نمونه های بالینی بیماران، از لحظات به یادماندنی مسیر تولید و کسب رتبه برتر رویداد پردیس سامیت از خاطرات شیرین مسیر تجاری سازی این کیت بوده است.
کسب رتبه برتر در پردیس سامیت چه بازخوردی برایتان داشت؟
با کسب رتبه ی برتر این رویداد، دریافتم که اهمیت و ضرورت استفاده از این کیت، مورد توجه داوران و سرمایه گذاران و همینطور سایر افراد شرکت کننده قرار گرفته است که می تواند سرآغاز حرکتی قدرتمند برای تولید انبوه و در دسترس قرار دادن این محصول برای تمامی افراد هدف در غربالگری سرطان روده، باشد.
توصیه ای به دانشجویان گرایش های مختلف زیست شناسی که به راه اندازی کسب و کار خود علاقه مند هستند، دارید؟
اولین مساله مهم برای این دوستان، انگیزه و هدف است. اینکه پس از اتمام درس نیاز داشته باشیم که به درآمد برسیم، منطقی است اما بهتر است که این کسب درآمد از طریقی که موردعلاقه خودمان هم است، انجام پذیرد.
زمانی که انگیزه ایجاد یک محصول را در سر بپرورانیم و رویای کارآفرینی خودمان را داشته باشیم، روزهای سخت این مسیر با روحیه ی بهتری پشت سر گذاشته می شود. علاوه بر این، نیاز است که در زمان تحصیل، موضوعات کاری طوری انتخاب شود که قابلیت تبدیل به محصول را داشته باشد.
پس، از دوران تحصیل بر انتخاب موضوعات محصول محور برای انجام پروژه های تحصیلی توجه داشته باشند تا حاصل سالهای تحصیل همان آورده ی اولیه برای شروع مسیر کارآفرینی و تولید باشد. پیشنهاد آخر هم اینکه اگر موفق به تولید محصول شدند، پیش از چاپ مقاله به فکر ثبت اختراع باشند تا بتوانند قابلیت تجاری سازی محصول را محفوظ نگه دارند.
حرف آخر؟
موضوع مهم در امر افزایش سلامت جامعه، فرهنگ سازی و آگاهی رسانی است. امیدوارم با آموزش و بهبود آگاهی افراد در رابطه با موضوعاتی همچون اهمیت غربالگری در پیشگیری و تشخیص زودهنگام بیمارهایی مثل سرطان که بار بزرگی از لحاظ مادی و معنوی بر دوش جامعه و دولت می گذارد، بتوانیم سهمی در ارتقای سلامت جامعه داشته باشیم که نجات جان هر انسانی ارزشمند است و مشابه نجات جان همه ی انسانهاست.
