لاکتوویژن ، اولین شتابدهنده تخصصی زیست فناوری غذایی

این روزها وارد هر سوپرمارکتی که شوید، با مجموعه‌ای از محصولات پروبیوتیکی روبه رو خواهید شد: از لبنیات پروبیوتیکی که شامل ماست معمولی پروبیوتیک و پنیر های نرم می شود تا کفیر باآن بافت غلیظ و خامه ای که مزه ی تندی هم دارد. این گستره بزرگ تر هم هست: محصولات آرایشی بهداشتی پروبیوتیک، ترشی خیاری که با نمک دریایی و آب ترش شده، سوپ میسو که یک چاشنی سنتی ژاپنی است، کیمچی که ترشی کلم کره ای هاست و احتمالا اسم آن را شنیده اید، شکلات تلخ و ….. جالب است که بدانید که صنعت غذایی حتی به سمت پفک و بیسکوییت های پروبیوتیکی هم در حال حرکت است.

پروبیوتیک ها، ۴۰۰ نوع باکتری هستند که موجب کاهش رشد باکتری های مضر شده و به بهبود سلامت سیستم گوارشی بدن کمک می کنند. با تولید آنتی بیوتیک، به جنگ باکتری های بیماری زا رفته و با تولید ویتامین های موردنیاز بدن، سعی در ایجاد تعادل بین باکتری های خوب و بد دارند.

درواقع میکروب‌ها به عنوان ارزان‌ترین، کارآمدترین و سریع‌ترین نیروهای تولیدی، در حوزه‌های مختلفی از جمله دارویی، تولید انواع واکسن، صنعت معدن و همینطور تولید مکمل‌های دام طیور و آبزیان مورداستفاده قرار می گیرند و توسعه استفاده از آن ها در صنایع گوناگون از اهداف شتابدهنده لاکتوویژن است که با شناسایی و حمایت از طرح‌های این حوزه برای رشد این صنعت تلاش می‌کند؛ از این رو با این شتابدهنده تخصصی حوزه زیست فناوری غذایی به گفت و گو نشستیم.

داستان شکل گیری شتابدهنده لاکتوویژن چیست؟

ایده تشکیل شتابدهنده لاکتوویژن از اوایل سال ۱۳۹۶ در ذهن ما شکل گرفت. در آن زمان، من دانشجوی کارشناسی ارشد بیوتکنولوژی میکروبی و از شاگردهای سرکار خانم دکتر مریم تاج آبادی ابراهیمی-رئیس انجمن پروبیوتیک و غذاهای فراسودمند و مدیرعامل گروه دانش بنیان تک ژن زیست- بودم.

خانم دکتر به من اطلاع دادند که از طرف آقای دکتر ستاری-معاون علم و فناوری ریاست جمهوری- به ایشان پیشنهاد شده است که با توجه به نقش رهبری شان در حوزه پروبیوتیک و صنایع غذایی، اقدام به تشکیل شتابدهنده ای هم در این حوزه نمایند و با توجه به علاقه بنده به اکوسیستم استارتاپی(البته آن زمان در حوزه IT فعالیت می کردم)، تلاش ها برای راه اندازی لاکتوویژن را آغاز کردیم.

 تقریبا ۶ ماه زمان برد تا اقدامات اولیه را انجام دهیم و موفق شدیم که در اردیبهشت ۹۷ اولین رویداد و اعلام عمومی آغاز فعالیت شتابدهنده لاکتوویژن را همزمان با سمپوزیوم بین المللی انجمن پروبیوتیک و غذاهای فراسودمند برگزار نماییم.

چرا در زمینه زیست فناوری غذایی مشغول به فعالیت شدید؟

صنعت غذا یکی از بزرگترین صنایع کشور چه از نظر حجم تولید مواد و چه از نظر گردش مالی است. رشد این صنعت شدیدا از طریق واردات است و به عبارت بهتر، تمام نیازهای اساسی موجود کشورکاملا به واردات وابسته است. درنتیجه در سال های اخیر و با تشدید تحریم های ظالمانه و همچنین بالارفتن قیمت ارز مشکلات فراوانی در این حوزه به وجود آمد.

لذا هدف ما از فعالیت در این حوزه، استفاده از دانش و تخصص افراد صاحب نظر داخلی به منظور رفع نیازها و همینطور ایجاد محصولات و فناوری های جدید است.

آیا فرهنگ استارتاپی در علوم زیستی در ‌‌ایران وجود دارد؟

زمانی که شتابدهنده فعالیت خود را آغاز کرد، تقریبا اکوسیستمی در این حوزه وجود نداشت اما در حال حاضر، خدا را شکر با حمایت های معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری، اکوسیستم شکل گرفته است اما هنوز بسیار نوپا بوده و توان رشد بسیار بیشتری را دارد.

 از سوی دیگر، این تفکر وجود دارد که هر نتیجه علمی یا اقدام علمی که صورت گرفته است، توانایی صنعتی شدن را دارد، درحالیکه متاسفانه درنظر گرفته نمی شود که آنچه که در مقیاس صنعتی رخ می دهد با آنچه که در آزمایشگاه انجام شده است، تفاوت بسیار زیادی دارد.

شما شتابدهی در علوم زیستی را چگونه تعریف می کنید؟

فرآیند شتابدهی در علوم زیستی تفاوت های فراوانی با فرآیند شتابدهی در سایر حوزه مخصوصا حوزه IT که بیشتر شناخته شده است، دارد. فرآیند شتابدهی در لاکتوویژن به پروسه ای گفته می شود که دانش فرآیند یا محصول از نمونه پروتوتایپ ( TRL3 یا TRL4 ) تا سطح نمونه نیمه صنعتی و اخذ مجوزهای مربوطه (TRL8 ) را طی کند.

معیارهای لاکتوویژن برای پذیرش یک کسب و کار چیست؟

ما نیاز داریم که بدانیم تیمی که ایده ای را مطرح کرده است، آیا در این زمینه تخصص دارد؟ دومین معیار ما این است که سابقه انجام کار و همینطور سابقه پرداخت آن ایده چه در داخل و چه در خارج کشور چگونه بوده است. معیار بعدی هم انجام پذیر بودن طرح از نظر علمی هست.

اساسی ترین معیار هم این است که آیا انجام ایده صرفه اقتصادی دارد یا به طور شفاف تر این که آیا محصولی که تولید می شود، صرفه اقتصادی دارد یا خیر؟

چرا تیم ها باید شتابدهنده لاکتوویژن را انتخاب کنند؟

شتابدهنده لاکتوویژن در حوزه زیست فناوری میکروبی و پروبیوتیک ها، یکی از سریعترین شتابدهنده های موجود هست. حتی می توان گفت که ما اولین شتابدهنده ای هستیم که در صنعت غذا و صنعت پروبیوتیک ها وارد شدیم.

 ما سعی کردیم که با فعالیت به صورت استارتاپ استودیو، زیرساخت ایجاد کنیم و با ایجاد زیرساخت های فنی آزمایشگاهی و منتورشیپ، شبکه ای شکل دهیم که استارتاپ ها و طرح های موفق به راحتی مراحل رشد خود را طی کنند.

آیا در لاکتوویژن بانک ایده ای هم طراحی شده است؟

دسته اصلی فعالیت ما، فعالیت به عنوان استارتاپ استودیو است که ما به تیم ها ایده می دهیم که منبع این بانک ایده، متخصصین و فعالینی هستند که در حوزه دانشگاهی فعالیت می کنند.

تاکنون چند تیم را جذب کرده اید و زمینه فعالیت آن ها چیست؟

در سایکل هایی که برگزار کرده ایم، تا به حال حدود ۵۰ تیم درخواست داده اند که از این ۵۰ تا، ۲۶ تیم در سایکل اول و دوم جذب شده اند و در سایکل سوم، هنوز تیم ها سنجش و جذب نشده اند.

از بین تیم های سایکل اول، شش تیم فرایند شتابدهی را به پایان رسانده اند و تیم های سایکل دوم همچنان در مرحله پیش شتابدهی هستند.

تیم ها تا چه مدت زمانی می توانند در شتابدهنده شما حضور داشته باشند؟

سایکل شتابدهی در شتابدهنده لاکتوویژن دو ساله است که از این دو سال، ۶-۸ ماه را برای پیش شتابدهی درنظر گرفته ایم اما در سایکل هایی که تاکنون برگزار کرده ایم، گاها طول دوره بیش تر هم شده است. بنابراین تصمیم گرفتیم که یک بخش پیش شتابدهی را هم برای تیم ها درنظر بگیریم که در این مدت زمان، اطلاعات خودشان را آماده می کنند تا بتوانند در شتابدهنده حضور یابند. درنتیجه این دوره دو ساله، چندان الزام آور نیست و با توجه به نیاز طرح، تعریف می شود.

منتورشیپ لاکتوویژن را چگونه ارزیابی می کنید؟

منتورشیپ شتابدهنده لاکتوویژن یکی از قوی ترین منتورشیپ ها در حوزه فعالیتش هست. ما تلاش کردیم که دو بال را برای تیم ها فراهم کنیم؛ یک بال فنی، علمی و آکادمیک است که کمک می کند که تیم ها هرگونه کم و کاستی و مشکلی که در زمینه علمی دارند را برطرف نمایند و بال دیگری که فراهم کردیم، بحث سنجش بازار، بررسی بازار، رئوس بازاری مارکتینگ، تهیه F.S و E.P و اقلامی از این مورد است.

 ما این دو امکان را فراهم کردیم تا طرح هایی که در شتابدهنده ما رشد و بلوغ پیدا می کنند، هم از نظر علمی و هم از منظر تجاری و بازار، با پشتوانه ای کامل و بدون نقص باشند.

آیا برای پساشتابدهی استارتاپ ها هم برنامه ای تدوین کرده اید؟

شتابدهی لاکتوویژن در دوران پساشتابدهی طرح هایی که با آنها همکاری داشته است هم خروج پیدا نمی کند. به عبارت دیگر، زمانی که سرمایه گذاری پیدا کرده و طرح را واگذار می کنیم هم سعی داریم که بحث منتورینگ فنی و منتورینگ بازار را همچنان داشته باشیم. چنین نیست که شتابدهنده بعد از اتمام دوره شتابدهی، دیگر حمایت خود را از تیم ها بردارد کما این که ما همچنان در کنار تیم هایی هستیم که کارشان را با ما آغاز نمودند.

خروجی تان چه بوده است؟

با توجه به این که شتابدهنده لاکتوویژن سه و نیم سال است که شروع به فعالیت کرده و سایکل های ما هم دو ساله است، فقط سایکل اول ما خروجی داشته و همه ۶ تیم ورودی، موفق به خروج شده اند.

از خروجی سایکل اول، یک شرکت داشتیم که واکسن های آبزیان تولید می کند و یک شرکت دیگر هم تولید استارترهای لبنی را انجام دادند که محصولات شان در فروردین ۱۴۰۰ با حضور آنلاین رییس جمهور رونمایی شد. از تولیدات محصولات آرایشی بهداشتی هم محصول اول وارد بازار شده است و محصولات دارویی مان “بایوذن” و “بایودوپا”، دو مکمل دارویی هستند که از خروجی های اول سایکل شتابدهنده ما به شمار می روند.

در مسیر شتابدهی، به چه مشکلاتی برخورده اید؟

تا دلتان بخواهد، مشکل هست و ما موانع زیادی را پشت سر گذاشتیم. اما اگر شاخص های آنها را عنوان کنم: اول عدم شناخت و دانش کافی تیم های فن آور با فرآیند صنعتی و ادبیات صنعتی است. دوم عدم آگاهی تیم ها از این موضوع که زمانی که تیم در حال تشکیل شدن است، باید تمامی زوایا و جوانب کار درنظر گرفته شود؛ ما در یک تیم نیاز داریم که در حوزه های تخصصی، متخصص آن هم وجود داشته باشد که متاسفانه این یکی از مشکلات است.

مشکل دیگری هم که وجود دارد این است که تیم ها خیلی عجول هستند و آگاه نیستند که باید صبور باشند تا به نتیجه دلخواهشان دست پیدا کنند.

وضعیت رگولاتوری در زمینه فعالیتی شما چگونه است؟

رگولاتور ما، سازمان غذا و دارو و همینطور سازمان دامپزشکی است و فرآیندها به شدت کند و ملال آور و همینطور خیلی زمان بر است که با اضافه شدن پاندمی کرونا، مشکلات عدیده ای را برای ما ایجاد کرده است.

زمان بر شدن طرح ها باعث می شود که هزینه طرح بالاتر رفته و صاحبان ایده، دیگر چندان راغب نباشند که کار را پیگیری کنند. همچنین قوانین رگولاتوری ضعیف است و با وجود پیشرفت علم، تمایلی به بروزرسانی آن ندارند و همچنان با قوانین قدیم می خواهند که طرح های جدید را رگولاتوری کنند.

 از بزرگترین مشکلاتی که در زمینه رگولاتوری وجود دارد این است که در قدم اول، از شما می پرسد که آیا محصول تان، محصول مشابهی دارد یا خیر و اگر داشته باشد، فرآیند بسیار سریعتر هست.

 به بیان راحت تر، قوانین رگولاتوری ما به گونه ای تدوین شده که هرگونه نوآوری و ابتکار را می کشد؛ شما اگر فعالیت نوآور هم داشته باشید، باید پروسه حداقل یک ساله اخذ مجوز را پیش بروید و این یعنی مرگ ایده؛ یعنی کشتن هرگونه نوآوری! این موردی است که به نظر من، باید در سطح کلان مطرح شده و پیگیری های خوبی داشته باشیم تا بتوانیم آن را رفع کنیم.

پاندمی کرونا چه تاثیری بر روند شما داشت؟

پاندمی کرونا یکی از فرصت هایی بود که برای ما هم نقاط مثبت و هم نقاط منفی داشت. نقاط منفی را این گونه می توانیم ارزیابی کنیم که از آنجا که شتابدهنده لاکتوویژن در حوزه زیست فناوری کار می کند، نیاز به فعالیت در آزمایشگاه دارد و تیم ها باید در آزمایشگاه حضور پیدا کنند. محدودیت کرونایی این مشکل را برای ما ایجاد کرد که مجبور شدیم که تعداد تیم هایی که به صورت همزمان کار می کردند را به شدت کاهش دهیم. از طرف دیگر، مجبور شدیم که خیلی از رفت و آمدها را کم کنیم و در کنار آن، کندی روابط در ادارات دولتی و مجموعه های رگولاتوری باعث شد که خیلی از کارها عقب بیفتد اما در عین حال، به ایجاد شناخت و افزایش آگاهی مردم به حوزه زیست فناوری، کمک کرد و باعث شد که ما بتوانیم کارها را سریع تر پیش ببریم.

آیا در راه اندازی لاکتوویژن، از حمایت های دولتی برخوردار شده اید؟

در راه اندازی شتابدهنده لاکتوویژن، ما از حمایت های خوب معاونت علمی-فناوری ریاست جمهوری و آقای دکتر سورنا ستاری برخوردار شدیم و توانستیم که با حمایت های صندوق های زیرمجموعه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و ستاد توسعه زیست فناوری، اقدامات خوبی را انجام دهیم و امیدواریم که با وجود تغییر دولت، این حمایت ها همچنان به قوت خود باقی بمانند.

فعالیت های ستاد توسعه زیست فناوری را چگونه ارزیابی می کنید؟

ستاد توسعه زیست فناوری به عنوان ارگانی که تسهیل کننده روابط در این حوزه هست، بسیار برای ما کمک کننده بوده است. ما سعی کردیم که خیلی از طرح هایمان را با کمک دوستان پیش ببریم و یکی از بزرگترین حمایت هایی که ستاد از ما کرده و تقاضا داریم که به همین قوت باقی بماند، تسهیل روابط ما در درون سازمان ها و ادارات دولتی زیرمجموعه دولت و حل مشکلات مربوطه است.

وضعیت شتابدهنده های علوم زیستی را در ایران چگونه می بینید؟

وضعیت شتابدهنده های علوم زیستی در ایران مناسب هست. ما چندین شتابدهنده داریم که در کنار هم سعی کردند که ابعاد مختلف حوزه های زیست فناوری را پوشش دهند از جمله آنها می توانیم به “پرسیس ژن” که یکی از قدیم ترین شتابدهنده ها در این حوزه است و شتابدهنده “ماد” و … اشاره کنیم. سعی بر این شده است که بین هم تقسیم کار کرده و ما یک تفاهم نامه نانوشته ای با هم داریم که در حوزه های یکدیگر بروز نکنیم. لذا وضعیت خوب هست و اکوسیستم پویایی داریم.

اگرچه امیدواریم که با حمایت های دوستان، این اقدامات هرچه بیشتر شکل گیرد.

چه چشم اندازی را برای آینده لاکتوویژن ترسیم کرده اید؟

امیدواریم که تا ۵ سال آینده، نزدیک به ۱۰۰ خروجی موفق اعم از شرکت و محصول داشته باشیم. همچنین بتوانیم که صنعت غذایی، زیست فناوری میکروبی و پروبیوتیک ها را در جامعه جا بیندازیم و فعالین علمی این حوزه، به این باور برسند که می توانند در حوزه فعالیتی خود، کارآفرین باشند و از علم خود درآمد کسب کنند.

توصیه ای به دانشجویانی که به زیست کارآفرینی علاقه مند هستند، دارید؟

توصیه من به دانشجویان و افرادی که در حال تحصیل در حوزه زیست فناوری هستند این است که اگر علاقه دارند که در حوزه تحصیلی شان کارآفرین شده و علم شان را به ثروت تبدیل کنند، در قدم اول باید خودشان را از نظر علمی قوی کرده و دارای پتانسیل علمی بالایی باشند.

 در قدم دوم، مهارت های خود را بالا ببرند؛ این مهارت ها شامل مهارت های اجتماعی، مهارت های فنی، مهارت های تحصیلی، مهارت های آزمایشگاه و صنعتی می شود. در قدم سوم، تا جای ممکن با صنایع مرتبط ارتباط برقرار کنند؛ حالا چه صنایعی که در ایران داریم و چه صنایعی که در این حوزه فعال هست اما هنوز وارد ایران نشده است.

تفاوت زیادی بین آنچه که در کتاب های دانشگاهی می خوانیم و آنچه که در صنعت رخ می دهد، وجود دارد. درست است که صنعت بر پایه مبانی همان علمی است که خوانده ایم اما ادبیاتش تفاوت هایی دارد.

توصیه آخر اینکه صبور باشید، صبور باشید و صبور باشید.

امیدوارم که همه دانشجویان این حوزه، موفق باشند و از آنچه که به آن علاقه داشته و تحصیل کرده اند، بتوانند به درآمدی خوب و پایدار برسند.