- آیا تا به حال نام شرکت های خلاق به گوشتان خورده است؟ چقدر با آنها آشنایی دارید؟
- می دانید به چه شرکت هایی خلاق می گویند؟ یا شرکت های خلاق چه خصوصیت هایی دارند؟
مبحثی که در این مقاله قرار است به تحلیل آن بپردازیم، پاسخ به همین سوالات است. شرکت های خلاق موضوعی نسبتا جدید و با اهمیت در حوزه کسب و کار های نوین هستند. با این وجود، مفهوم اصطلاح شرکت های خلاق چندان شناخته شده نیست و اطلاعات منسجم و جامعی از آنها به چشم نمی خورد. در این مقاله سعی کردیم توضیح کاملی از این شرکت ها ارائه دهیم.
شرکت خلاق چیست؟
طبق تعاریف موجود شرکت های خلاق به شرکت هایی گفته می شود که در ارائه محصولات و خدمات جدید، از خلاقیت، نوآوری و مدل های نوین کسب و کار بهره می‌برند، اما رشد و توسعه محصولات و خدمات آنها برخلاف شرکت های دانش بنیان مبتنی بر فناوری پیشرفته ای نیست.
به بیان بهتر، شرکتی در حوزه طب سنتی و گیاهان دارویی نوآور است و استاندارد های دانش بنیان را ندارد، زیرا از ماهیت کار فنی برخوردار نیست، به همین دلیل، این شرکت نوآور، در دسته شرکت های خلاق قرار می‌گیرد. منظور از مدل های نوین کسب و کار نیز ایجاد مزایای رقابتی بر اساس نوآوری در مدل درآمدزایی، کاهش هزینه ها، مدیریت زنجیره تامین، بازاریابی، تنوع محصولات و … که موجب خلق ساختار جدیدی در الگوی کسب و کار می شود.
در تعریف شرکت خلاق و مقررات مرتبط با آن، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در سال ۱۳۹۶، سندی تحت عنوان «آیین نامه اجرایی برنامه توسعه زیست بوم شرکت های خلاق» تدوین کرد. مطابق سند مذکور، شرکت خلاق، این گونه تعریف شده است:
«شرکت خلاق به شرکت ها و موسسات خصوصی نوآوری گفته می‌شود که یا در صنایع خلاق و فرهنگی مشغول بوده و یا الگو های نوین کسب و کار را در ارائه محصولات و خدمات خود به کار گرفته باشند».
پیش از این به مفهوم الگو های نوین کسب و کار پرداختیم، اما در این میان پرسشی که مطرح می شود این است که منظور از صنایع خلاق و فرهنگی چیست؟
در ارتباط با صنایع خلاق تعاریف کلی وجود دارد که در تمام آنها عنصر خلاقیت به شکل ویژه ای به چشم می آید. یکی از آن تعاریف عبارتند از: «صنایع خلاق، صنایعی هستند که بر مبنای مولفه هایی همچون، نوآوری، خلاقیت، استعداد و فرهنگ به وجود می آیند و اساس آنها انتشار و ایجاد دانش و اطلاعات است».
یکی از مهم ترین ویژگی صنایع خلاق آن است که برای تولید محصولات خود به جای استفاده از منابع طبیعی و معدنی، عمده منابع خود را از خلاقیت، برونداد های فکری و استعداد انسانی تامین می کند. علاوه بر آن پتانسیل بالایی برای ایجاد اشتغال و تولید ثروت دارد.
صنایع خلاق و فرهنگی به ۹ گروه اصلی تقسیم می شوند:
- کسب و کار های دیجیتال و فضای مجازی
- صنایع دیداری و شنیداری (پویانمایی، فیلم و سینما، موسیقی)
- میراث فرهنگی
- گردشگری و صنایع دستی
- هنر های تجسمی و هنر های نمایشی
- بازی، اسباب بازی و سرگرمی
- طراحی و معماری
- نشر، چاپ و کتابخانه
- گیاهان دارویی و طب سنتی
بنابراین شرکت هایی می توانند در قالب شرکت خلاق درخواست دهند که فعالیت آنها در یکی از ۹ حوزه گفته شده، قرار گیرد.
معرفی ویژگی های شرکت خلاق
ایده‌های خلاقانه کسب و کار، شرکت‌ها را از یکدیگر متمایز می‌کند. بدون خلاقیت و نوآوری، تمام شرکت‌ها از الگوهای مشابه در بازاریابی، تبلیغ، تکنیک یا حتی کالاها و خدماتی که ممکن است بفروشند پیروی می‌کنند. امروزه خلاقیت برای کسب‌وکارها حیاتی بوده و به ویژگی اصلی یک شرکت خلاق به‌ویژه زمانی که بازار به فناوری نوآورانه و شکست‌نخورده وابسته است، تبدیل شده است.
همکاری ذهن‌های خلاق این توانایی را دارد که ایده‌های تجاری خلاقانه را به واقعیت تبدیل کند. زمانی که مغز کسب و کار شما بتواند خارج از چارچوب فکر کند، احتمالات بی‌پایان خواهند بود. اکنون که مشخص کرده‌ایم خلاقیت برای موفقیت کسب‌وکار چقدر مهم است، عادلانه است که کارکنان این فرصت را داشته باشند که ذهن خلاق درونی خود را هدایت کنند.
ایده‌های خلاقانه و رویکردهای نوآورانه می‌توانند تقریباً از هر کجا آمده باشند. شرکا، مشتریان، گروه‌های هدف و کارمندان می‌توانند دیدگاه‌ها و ایده‌های تازه‌ای را برای شما به ارمغان بیاورند، بنابراین به آنها نشان دهید که به نظرات آنها گوش می‌دهید. به همین دلیل مهم است که یک تبادل آزاد ایده‌ها توسط شرکت حمایت و تشویق شود.
چگونه خلاقیت و نوآوری در کسب و کار باعث توسعه و رشد می شوند
بسته به ماهیت کسب و کار، ممکن است از قبل ایده‌ای قوی در مورد اینکه خلاقیت و نوآوری چگونه برای شرکت شما مفید است، داشته باشید. اگر محصول مستقیما با خلاقیت در ارتباط باشد، خروجی خلاق به نفع مشتریان است که این به نفع شرکت است. با این حال، شاید محصول کسب و کار مستقیماً با خلاقیت مرتبط نباشد. در این صورت خلاقیت و نوآوری چگونه می‌تواند رشد و توسعه کسب و کار را افزایش دهد؟
خلاقیت در کسب و کار حتی بیشتر از هوش منجر به موفقیت کلی بالاتر در سازمان‌ها می‌شود. شرکت‌های سنتی تمایل دارند که هوش را به عنوان مهم‌ترین عامل در حل مسئله مورد توجه قرار دهند. با این حال، این ترجیح ممکن است ناشی از سهولت باشد تا بهترین شیوه.
اندازه‌گیری و مدیریت هوش نسبت به تشخیص خلاقیت آسان‌تر است. وقتی تفکر خلاق اولویت‌بندی شود، و افراد تشویق شوند که مشکلات را به طور خلاقانه حل کنند، شرکت شاهد بهبود خواهد بود.
تفاوت بین خلاقیت و نوآوری در کسب و کار چیست؟
خلاقیت و نوآوری در حالی که به عنوان بخشی از فرآیند با یکدیگر ارتباط نزدیک دارند اما یکسان نیستند. خلاقیت قابل اندازه‌گیری نبوده و ذهنی است. نوآوری خلق چیزی جدید است، خواه یک محصول، یک ایده یا روش جدید باشد.
اصول نوآوری را بپذیرید
مانند خلاقیت، نوآوری نیز می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد. تشخیص نوآوری ممکن است سخت‌تر از آن چیزی باشد که تصور می‌شود. برای یک چیز، نوآوری می‌تواند یک “سری تغییرات کوچک و فزاینده” به جای یک تغییر تک و اساسی باشد. از آنجایی که نوآوری «اساساً به معنای معرفی چیز جدیدی در کسب و کار شماست»، ممکن است در حال حاضر بیشتر از آنچه تصور می‌کنید درگیر نوآوری باشید.
هر بار که فرآیندی را بهبود می‌دهید، خط مشی جدیدی پیش‌نویس می‌کنید، به محصولی ارزش می‌افزایید یا امکانات جدیدی را نصب می‌کنید، در حال نوآوری هستید. شما در حال اجرای ایده‌های جدیدی هستید که کشف آنها به خلاقیت نیاز دارد.
مزایای شرکت های خلاق
خلاقیت و نوآوری در کسب و کارهایی که به خوبی اداره می‌شوند همواره به عنوان مسیری مطمئن برای موفقیت شناخته شده است. برانگیختن خلاقیت در کسب و کار و کاوش کاملاً جدید و ناشناخته منجر به افزایش بهره‌وری سازمان می‌شود. تشویق کارمندان به تفکر خارج از چارچوب و دادن زمان و منابع به آنها برای کشف زمینه‌های جدید و ایده‌های نوآورانه، کلید راه‌حل‌های تجاری مقرون به صرفه و از جمله ویژگی های شرکت خلاق است.
مهم نیست که ما در مورد توسعه یک استراتژی جدید صحبت می‌کنیم یا روشی نوآورانه برای جلوتر ماندن از رقبا، در هر صورت، خلاقیت روند حل مشکلات را بهبود می‌بخشد. حل خلاقانه مشکل مزیت رقابتی را ایجاد می‌کند که هر کسب و کاری در تلاش برای دستیابی به آن است.
ویژگی های محصولات شرکت های خلاق
محصولات شرکت های خلاق نیز همانند دیگر محصولات حوزه های مختلف ویژگی های منحصر به فردی دارند که در ادامه با مهم ترین ویژگی های صنایع خلاق آشنا خواهیم شد.
- رشد سریع
به علت نوآور بودن محصولات و بهره گیری از آورده های ذهنی و فرهنگی به سرعت رشد می کنند.
- متکی بر خلاقیت و استعداد انسانی
غالبا محصولات آنها دارای خلاقیت و بهره گیری از ایده و استعداد های نو است، به همین خاطر در بازار رقابتی از شانس بالایی برخوردار است.
- تنوع پذیری بالا
با توجه دسته بندی صنایع خلاق در ۹ شاخه متفاوت طبیعتا محصولات شرکت های خلاق دارای تنوع بالایی هستند و از آنجایی که بر اساس سرمایه فکری شکل می گیرند، با هزینه نسبتا اندکی راه اندازی می شوند. به طور مثال، فیلمنامه یکی از اصلی ترین بخش‌های ساخت یک فیلم است.
زمانی که فیلمنامه مشخص باشد، چارچوب کلی فیلم شکل می گیرد. با این حال، از طریق یک فیلمنامه ثابت می‌توان چندین فیلم متفاوت تولید کرد که این موضوع به خاطر دیدگاه متفاوت کارگردانان، همچنین ترکیب عوامل پشت صحنه و جلو دوربین خواهد بود. این در حالی است که تنوع صنعت های دیگری نظیر، صنعت خودرو از کم تنوع ترین بخش صنایع خلاق نیز کمتر است.
- عدم به کارگیری فناوری های سخت و پیچیده
سرعت انتقال آنها بالا و نیازمند دانش های پیچیده نیستند.
- انعطاف پذیری
نسبت به تغییرات زمانه به روز می شوند و در هر مکان می توانند شکل بگیرند.
- انتقال هویت فرهنگی
قدرت انتقال پیام را دارند و ابزار فرهنگی یک ملت هستند.
- مقایسه ناپذیر
قیمت و قیمت گذاری در محصولات صنایع خلاق بسیار به ویژگی های ذهنی محصول بستگی دارد. به طور نمونه، اگر کسی قصد خرید گوشی هوشمندی را داشته باشد، پارامتر هایی وجود دارد که بر اساس آن می توان گوشی های مختلف را با هم مقایسه و ارزیابی کرد و در نهایت می توان از میان دو گوشی با قیمت های نسبتا یکسان بهترین انتخاب را انجام داد.
در خصوص محصولات صنایع خلاق و فرهنگی به خاطر تنوع بسیار و ذهنی بودن ویژگی های آن نمی توان مقایسه محکمی بین انواع مختلف محصول و خدمت ارائه نمود. به طور نمونه، اگر قصد خرید مجسمه ای را داشته باشید، از میان دو مجسمه با جنس سرامیک و سفال نمی توان مقایسه و ارزش گذاری را انجام داد، چراکه هر کدام مصرف کننده مخصوص به خود را دارند و تکنیک های متفاوتی را برای ساخت خود به کار گرفته اند.
- محصولاتی مبتی بر تجربه
محصولات صنایع خلاق را نمی توان با تحقیق و جستجو مورد ارزیابی قرار داد، زیرا برای آن که مصرف کننده بتواند در مورد ارزش و کیفیت آنها اظهار نظر کنند، باید تجربه استفاده از آنها را کسب کند. این در صورتی است که در در مواجهه با سایر محصولات، پیش از استفاده کردن آن محصول می توان با انجام تحقیقات لازم، اطلاعات مربوط به ویژگی های آن محصول و کیفیت آن را مورد بررسی قرار داد.
لذا محصولات صنایع خلاق همانند تجربه دیدن یک فیلم، خواندن یک رمان، بازی با یک اسباب بازی خاص و … بسیار تجربه محورند و شخص پس از تجربه آنها می تواند بگوید آنها را دوست داشته یا خیر!
- احتمال شکست بازار
در صنایع فرهنگی و خلاق، شکست بازار محصولات خلاق به خاطر ماهیت و ویژگی های خاص این محصولات و فرآیند مصرف آنهاست. این ویژگی به علت تنوع بیش از حد محصولات صنایع خلاق است که پیش از این به آن اشاره شد. تنوع در خلاقیت قاعدتا تنوع بسیاری در محصولات را به دنبال دارد.
از طرفی با توجه به تفاوت بسیاری که در علایق و سلایق مخاطبان وجود دارد، بسیاری از محصولات این حوزه در بازار موفق نخواهند شد. در کنار آن، محصولاتی که از انطباق بالایی با سلیقه مخاطبان برخوردارند، جزء محصولات موفق این حوزه قرار می گیرند. همچنین محصولات موفق باعث می شوند که سایر محصولات خلاق مرتبط شناخته شوند، به فروش برسند و شکست سایر محصولات را جبران کنند.
- مصرف غیرکارکردی
اگر شما از شخصی بپرسید که چرا موسیقی سنتی گوش می دهد، او احتمالا خواهد گفت که از شنیدن این نوع موسیقی لذت می برد، یعنی یک سلیقه شخصی! از آنجایی که محصولات صنایع خلاق تجربه محور هستند و بر اساس علاقه و ذائقه های فرهنگی افراد شکل می گیرند، به همان خاطر به آنها محصولاتی غیرکارکردی می گویند.
محصولات کارکردی نیز دارای ویژگی های محسوس و واقعی هستند، همان طور انتخاب و تصمیم‌گیری این نوع محصولات بر اساس فعالیت های شناختی، هدف گرا و به انجام وظیفه ای ضروری ارتباط دارد، هدف از مصرف این محصولات افزایش فایده برای مصرف کنندگان آنهاست. اما زمانی مصرف، لذت جویانه است که هدف مهمی در کار نباشد و بیشتر ارزش زیبایی شناختی مصرف مد نظر باشد. محصولات خلاق با ویژگی های ذهنی و خلاقانه فرآیندی لذت بخش را برای مصرف کننده ایجاد می کنند.
- ارزش زیبایی شناختی
در صنایع خلاق ارزش زیبایی شناختی محصول موضوعی مهم است. از طرفی این ویژگی در تمام محصولات خلاق به صورت ثابت وجود ندارد. به عبارت بهتر، در محصولاتی همانند، روزنامه، کتاب و … ارزش زیبایی شناختی اهمیتی چندانی ندارد و اصل و بنا بر محتوای خوب و با کیفیت است، اما در محصولاتی نظیر، نقاشی، صنایع دستی و … وضعیت آن گونه نیست.
- چرخه عمر چندگانه
به نظر شما چرخه عمر محصولاتی نظیر، روزنامه، فیلم سینمایی، موسیقی و … چقدر است؟
چرخه عمر محصولات صنایع خلاق به گفته افرادی در ابتدا کوتاه و سپس پس از مدتی طولانی است. به طور مثال، یک فیلم سینمایی پس از فروش بسیار، ممکن است دیگر در سینما نمایش داده نشود اما به صورت آرشیو حفظ می شود تا افرادی که آن را ندیده اند یا مشتاق به دیدن دوباره آن هستند بتوانند از آن بهره ببرند. عمر کوتاه و اولیه محصولات خلاق به خاطر خلاقیتی است که در آنها به کار رفته است، بنابراین با خلق و ورود محصولات خلاقانه بعدی جایگزین آنها می شوند.
- وجود همزمان سودآوری و غیرسودآوری
در صنایع فرهنگی، رسالت اصلی، مشارکت در پیشرفت و ارتقا مدنی، اجتماعی و فرهنگی و … می باشد، بنابراین هدف اول سود آوری و کسب درآمد نیست.
صنایع خلاق چیست
صنایع خلاق، اولین بار در سال ۱۹۹۷ تعریف شد. دسته‌بندی صنایع خلاق عبارت است از:
- موسیقی، هنرهای نمایشی مانند بازیگری و هنرهای تجسمی مانند نقاشی
- صنایع دستی مانند بافندگی، مبلمان‌سازی و جواهرسازی
- فیلم، تلویزیون، انیمیشن، جلوه‌های بصری، ویدئو، رادیو و عکاسی
- بازی‌های ویدیویی، واقعیت مجازی و واقعیت توسعه‌یافته
- موزه‌ها، گالری‌ها و میراث باستانی، مانند خانه‌های باشکوه و کلیساهای جامع
- انتشارات و کتابخانه‌ها
- طراحی، شامل طراحی محصول، طراحی گرافیک و مد
- معماری
- تبلیغات و بازاریابی
رشد صنایع خلاق در جهان
طی دهه گذشته، صنایع خلاق رشد بسیاری داشته و توانسته توجه بخش های خصوصی و دولتی بسیاری را نسبت به خود جلب کند. صنایع خلاق در سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۶ رشدی ۱۱ درصدی را تجربه کرده اند و در سال ۲۰۱۵ تولیدات و خدمات شرکت های فعال در این حوزه ۵ درصد از اقتصاد جهانی را تشکیل داده اند. این گونه صنایع در حال حاضر حدود ۸ میلیون از نیروی کار شاغل در جهان را به خود مشغول کرده اند. این آمار به خوبی ارزش و اهمیت بالای سرمایه فکری و نقش آن در توسعه اقتصادی را نشان می دهد. بنابراین لازم است که به ظرفیت های فرهنگی جهت رشد اقتصادی و اشتغال زایی با جدیت بیشتری توجه کنیم.
وضعیت صنایع خلاق در ایران
کشور ما به نسبت سایرین از صنایع خلاق برای کسب درآمد کمتر بهره برده و در واقع اقتصاد خلاق ضعیفی دارد. توسعه جدا از فرهنگ نیست، همان طور که به رشد اقتصاد فناوری بر پایه تکنولوژی نیازمندیم، باید به زمینه های فرهنگی یک ملت توجه کنیم تا بتوانیم اقتصاد خلاق را ارتقا دهیم. متاسفانه سهم کشور ما از بازار این صنعت زیاد نیست (۲۰ درصد درآمد دنیا از صنایع خلاق تامین می شود)، شاید به دلیل آن که هنوز به ظرفیت های فرهنگی، پیشینه هنر کشور و ترکیب همه این ها با خلاقیت به چشم کسب درآمد و ایجاد اشتغال نگاه نمی کنیم.
به باور من توسعه صنایع خلاق می تواند اثر گذاری اجتماعی بسیاری داشته باشد، هنر و فرهنگ با مردم بیگانه نیست و بر محور رفع نیاز های انسان امروزی شکل گرفته است. ما می توانیم با تقویت و بهره گیری از ظرفیت های موجود، هویت های فرهنگی خود را به سایر نقاط دنیا منتقل کنیم و مانند سایر کشور ها با صادرات محصولات این صنعت اقتصاد خلاق خود را تحکیم ببخشیم و از وابستگی اقتصاد کشورمان به نفت، سرمایه های زمینی و زیرزمینی بکاهیم.
