با شنیدن نام بازاریابی شبکه‌ای یاد کدام برندها می‌افتید؟ آیا فعالیت شرکت‌های هرمی در دهه هشتاد را به یاد دارید؟ یادتان هست که این سبک از بازاریابی آن روزها چه سروصدایی به راه انداخت؟ به نظر شما شیوه بازاریابی شبکه‌ای در ایران از نظر قانونی تأیید شده است؟ برای پیدا کردن جواب این سؤال با ما در اکوموتیو همراه باشید.
بازاریابی شبکه‌ای چیست؟
در ساده‌ترین شکل ممکن، بازاریابی شبکه‌ای به شیوه‌ای از فروش گفته می‌شود که در آن تولیدکنندگان به‌صورت مستقیم و با کمترین واسطه ممکن، کالا یا خدماتشان را به دست مصرف‌کنندگان می‌رسانند.
این مدل بازاریابی با کاهش واسطه‌ها هم به فروشنده سود می‌رساند و هم کمک می‌کند تا کالا با قیمت پایین‌تری به مصرف‌کنندگان برسد. حتماً طرز کار بازاریابی شبکه‌ای را می‌شناسید: ابتدا تولیدکننده چند فروشنده را جذب می‌کند تا کالای تولیدی‌شان را با تخفیف از آنها بخرد و با قیمت تمام شده، به فروش برساند.
در این میان، سود حاصل از تفاوت بین قیمت خریداری شده و قیمت فروخته شده، به جیب فروشنده خواهد رفت. در سطح بعدی، اگر فروشنده بتواند فروشنده‌های دیگری را جذب و به تولیدکننده معرفی کند، درصدی از فروش آنها هم به او تعلق خواهد گرفت.
این مدل از بازاریابی در ایران به بازاریابی شبکه‌ای معروف است و با وجود این که شکل و مدل فروش آن به مدل هرمی شباهت دارد، اساس این دو مقوله تفاوت‌های زیادی با هم دارد.
تفاوت شرکت‌های هرمی و بازاریابی شبکه‌ای
- مهم‌ترین تفاوت بازاریابی شبکه‌ای و شرکت‌های هرمی ارائه کالا یا خدمات است. در شرکت‌هایی که به‌صورت هرمی اقدام به عضوگیری کرده‌اند، هدف، کالا یا خدمات و ارزش افزوده مشخصی وجود ندارد و مأموریت و چشم‌انداز چندان مشخص نیست.
- عضوگیری در شرکت‌های هرمی ارزش و سود بیشتری برای سایر اعضا دارد و بیشتر از هر چیزی بر آن تأکید می‌شود؛ علت این مسئله سودی است که عضوگیری به راس هرم می‌رساند. درصورتی‌که در بازاریابی شبکه‌ای، فروش بیشتر به معنای درآمد بیشتر و سود بیشتر برای اعضا خواهد بود.
- در طرح‌های هرمی، اعضا برای ورود به هرم و عضویت در شرکت، مبالغ زیادی برای عضویت بپردازند، درصورتی‌که در طرح‌های بازاریابی شبکه‌ای نیازی به پرداخت چنین مبالغی نیست و حتی شما به خرید اولیه سنگین هم نیاز نخواهید داشت.
- سیستم مالی در شرکت‌هایی که اساس کار خود را بازاریابی شبکه‌ای بنا کرده‌اند شفاف است، درصورتی‌که در شرکت‌های هرمی چنین مسئله‌ای مشاهده نمی‌شود.
- در بازاریابی شبکه‌ای فرصت سود و رشد برای همه اعضا فراهم است، اما در طرح‌های هرمی همه اعضا در خدمت سوددهی به رده بالاتر از خود هستند.
مزایای بازاریابی شبکه‌ای
- ریسک فروش در بازاریابی شبکه‌ای پایین است و در مقابل رشد سریعی دارد.
- هزینه بازاریابی در این نوع از فروش بسیار کم است و هر فروشنده، تریبونی برای تبلیغ محصول محسوب می‌شود. این تریبون با گسترش شبکه‌های اجتماعی وسیع‌تر هم شده است و در خدمت سود روزافزون این شرکت‌ها قرار می‌گیرد.
- در بازاریابی شبکه‌ای محدودیتی در زمان و مکان وجود ندارد و افراد فارغ از هر زمان و مکان می‌توانند درآمد داشته باشند.
- امنیت شغلی در این فعالیت اقتصادی قابل قبول است و حداقل با مقتضیات امروز اقتصاد جهانی، این شغل در خطر نیست.
- وقت چندانی از افراد شاغل نمی‌گیرد و حتی می‌تواند به‌عنوان شغل دوم درنظر گرفته شود.
- محدودیتی در رشد ندارد و می‌توان با آن به بی‌نهایت درآمد رسید.
- به دانش فنی خاصی نیاز ندارد و افراد با هر سطح تحصیلات می‌توانند در آن فعالیت کنند.
معایب بازاریابی شبکه‌ای
- اکثر افرادی که در این حوزه فعالیت دارند، هرگز به ثروت بی‌نهایتی که وعده داده شده است نمی‌رسند.
- به زمان زیادی برای رشد نیاز دارید و موفقیت یک شبه‌ای که وعده داده‌اند، به این سادگی حاصل نخواهد شد.
- درصد زیادی از فروش محصولات نیازمند مکالمه چهره به چهره است و این مسئله برای کسانی که خجالتی هستند یا نمی‌توانند به سادگی با افراد غریبه صحبت کنند، بسیار سخت خواهد بود.
- ممکن است بارها و بارها از طرف دیگران رد شوید و باید تحمل نه شنیدن را که به مراتب از نه گفتن سخت‌تر است، داشته باشید.
- تشخیص شرکت‌هایی که فعالیت بازاریابی شبکه‌ای سالم دارند و قصد ندارند از شما سو استفاده کنند کمی سخت است؛ مخصوصاً برای کسانی که تجربه کمی در این زمینه دارند.
بازاریابی شبکه‌ای و شورای نگهبان
قبول دارم! حافظه ما ایرانی‌ها از طرز کار بازاریابی شبکه‌ای تصویری مبهم و مخدوش ارائه می‌کند که چندان خوشایند و مطلوب نیست. نگاه ما نسبت به بازاریابی شبکه‌ای به خاطر فعالیت شرکت‌های هرمی مانند گلدکوئست منفی است و فکر می‌کنیم که هر نوع فعالیت که شکل هرمی داشته باشد، به همان اندازه کلاهبردارانه و غیرقانونی خواهد بود.
اما باید بدانید که بازاریابی شبکه‌ای به‌عنوان شاخه‌ای از بازاریابی در تمام جهان پذیرفته شده است و بسیاری از شرکت‌ها با این روش فعالیت می‌کنند. درعین‌حال فعالیت شرکت‌های هرمی در اکثر کشورهای دنیا پذیرفته شده نیست و مرز باریکی میان بازاریابی شبکه‌ای و فعالیت شرکت‌های هرمی وجود دارد که بدون دانستن آن، ممکن است در دام سو استفاده‌های سیاسی بیفتید.
مجوز بازاریابی شبکه‌ای پس از کش و قوس‌های فراوان و مباحث طولانی، در سال ۱۳۹۰ به تأیید مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان قانون اساسی رسید و سپس توسط وزارت صنعت صادر شد.
ابتدا مجلس در سال ۱۳۸۴ در پی تصویب قانونی برای اعلام ممنوعیت هر نوع فعالیت اقتصادی مبتنی بر بازاریابی شبکه‌ای، عضوگیری و تشکیل زنجیره انسانی بود. به یکی از بندهای این طرح که مصداق اخلال در نظام اقتصادی شناخته شده بود توجه کنید:
“تأسیس، قبول نمایندگی و عضوگیری در بنگاه، مؤسسه، شرکت یا گروه به منظور کسب درآمد ناشی از افزایش اعضا به نحوی که اعضای جدید جهت کسب منفعت، افراد دیگری را جذب نموده و توسعه زنجیر یا شبکه انسانی تداوم یابد.”
این بند جزو مواردی است که شورای نگهبان ایرادی اساسی به آن وارد کرد و درنتیجه خواستار رفع ابهام از آن شد. به نظر فقهای شورای نگهبان، این بند می‌توانست شامل فعالیت‌های اقتصادی قانونی و شرعی باشد و باید دقیق‌تر بررسی می‌شد. با مشخص کردن مصداق فعالیت شرکت‌هایی که برای رسیدن به اهداف خود از زنجیره انسانی و عضوگیری استفاده می‌کنند، فعالیت هر نوع شرکت هرمی ممنوع شد و بازاریابی شبکه‌ای تحت شرایطی خاص به‌صورت ضمنی مورد تأیید قرار گرفت.
بالاخره بازاریابی شبکه‌ای مورد تأیید شورای نگهبان است یا نه؟
اگرچه هرگز صراحتاً آیین‌نامه‌ای برای بازاریابی شبکه‌ای در مجلس تأیید یا به تصویب شورای نگهبان نرسیده است؛ اما هیچ قانونی برای منع این نوع فعالیت وجود ندارد.
عدم صراحت در رد یا تأیید این فعالیت اقتصادی توسط مجلس و شورای نگهبان، نوعی ابهام و سردرگمی در افراد به وجود آورده است. البته صدور مجوز فعالیت شرکت‌های تولیدکننده‌ای که برای فروش محصولاتشان از بازاریابی شبکه‌ای استفاده می‌کنند، مهر تأییدی بر قانونی بودن این نوع بازاریابی در ایران است. اما درنهایت این شما هستید که باید تشخیص دهید آیا کار در شرکت‌های مبتنی بر بازاریابی شبکه‌ای به نفع شماست یا ضررتان.
نظر شما چیست؟ آیا می‌توان به شرکت‌هایی که حیات آنها با بازاریابی شبکه‌ای گره خورده است اعتماد کرد؟ آیا تجربه‌ای از کار در این شرکت‌ها داشتید؟ تجربیات خود را با ما در میان بگذارید.
