گردشگری صنعتی شیوهای نوین در صنعت توریسم در جهان به شمار میآید و علیرغم تصور عامه مردم از گردشگری، فضای متفاوتی با تفریح و تماشای آثار باستانی و تاریخی میسازد. بازدید از یک کارخانه قدیمی و متروک چقدر برای شما جذابیت دارد؟ تماشای شهری زیرزمینی یا ایستادن بر فراز دکل‌های نفتی چطور؟ اگر این موارد برای شما جذاب است، حتما این شیوه نوین توریسم توجهتان را جلب خواهد کرد.
گردشگری صنعتی، شکل دیگری از توریسم را به ما نشان داد. در دهه‌های اخیر این شیوه مورد اقبال بسیاری از مردم قرار گرفت و کشورهای مختلف را به فکر یافتن راه‌هایی برای افزایش تعداد گردشگرانش انداخت. گرایش گردشگری صنعتی از دل کاوش شهرها برآمد و رفته‌رفته با پیدا کردن مخاطبان خاص خود به یکی از جذاب‌ترین شیوه‌های گردشگری کشورها تبدیل شد.
البته گردشگری صنعتی با آنچه بیشتر مردم فکر می‌کنند متفاوت است. تصور بسیاری از افراد از این نوع گردشگری این است که توریسم صنعتی پدیده‌ای جدید بوده و به دوره معاصر مربوط می‌شود و باید در میان شهرک‌های صنعتی مدرن و کارخانه‌های نوآور به دنبالش گشت؛ اما اینگونه نیست.
خودتان را تصور کنید که درحال بازدید از سازه‌های آبی شوشتر هستید؛ این رویاپردازی دقیقاً همان گردشگری صنعتی است که امروزه به‌راحتی تحقق یافته است. پل‌بند شوشتر یکی از سیستم‌های آبی تاریخی ایران است که علاوه‌بر اینکه در دسته مکان‌های تاریخی قرار می‌گیرد، به‌عنوان یک مکان صنعتی نیز شناخته می‌شود.
گردشگری صنعتی چیست؟
گردشگری صنعتی مفهوم نو و جدیدی نیست و از صدها سال پیش در کشورهای غربی اجرا می‌شده است، اما شاخه‌ای نوپا در زمینه توریسم محسوب می‌شود که در آن رویدادها، فرایندها و مکان‌های صنعتی را برای علاقه‌مندان به نمایش می‌گذارند. از جذابیت‌های گردشگری صنعتی می‌توان به این مورد اشاره کرد که گردشگران با حضور در تورها یا مکان‌های صنعتی از نزدیک با سبک زندگی گذشتگان، شیوه توسعه شهرها و فرایند تولید محصولات مختلف آشنا می‌شوند.
هرچند بسیاری از تجهیزات قدیمی و وسایل ساخت صنایع مختلف امروزه در موزه‌ها نگهداری می‌شود، اما استفاده دوباره از صنایع ازکارافتاده و مکان‌های متروک، نکته جالب توجه در گردشگری صنعتی است. گردشگران با حضور در تورهای صنعتی به مناطقی سفر می‌کنند که در حالت عادی امکان حضور در آن‌جا را ندارند یا به ندرت موقعیت حضور در چنین مکانی برایشان فراهم می‌شود.
گردشگری صنعتی شامل بازدید از میراث صنعتی شهرها، تورهای علمی، بازدید از کارخانه‌ها و صنایع مختلف و تماشای روش‌های تولید محصولاتشان می‌شود. برای برگزاری این تورها باید پروتکل‌هایی بیشتر از آنچه برای مکان‌های تاریخی در نظر گرفته‌ایم را مشخص کنیم. در این تورها باید ایمنی دوجانبه گردشگران و برگزارکنندگان را تامین کرد، شرایط رفاه و رفت‌وآمد مخاطبان را به خوبی ایجاد نمود و نکات خاص و الزامات حضور درمکان‌ها، محدودیت‌ها و شرایط را به وضوح برای تمامی شرکت‌کنندگان بیان کرد تا از بروز مشکلات جلوگیری شود.
انواع گردشگری صنعتی
گردشگری صنعتی انواع مختلفی دارد ازجمله:
- بازدید از کارخانه‌های قدیمی و تجهیزات آن‌ها
- بازدید از معادن و صنایع
- بازدید از مزارع کشاورزی
- بازدید از مجلس، پارلمان، ساختمان ریاست جمهوری و سایر ادارات دولتی
- بازدید از فرایند تولید محصولات
- تور شرکت‌های خاص مانند بازدید از دیجی‌کالا یا فورد
- بازدید از شهرهای زیرزمینی یا قدیمی
- بازدید از سدها و سیستم تقسیم آب در گذشته
- و….
دلایل اهمیت گردشگری صنعتی برای کشورها
گردشگری صنعتی برای کشورهایی که پایگاه صنعتی قوی دارند، یک منبع غنی گردشگری است. این کشورها می‌توانند با استفاده از دارایی‌های موجود شهرهایشان، فرصت‌هایی طلایی برای جذب گردشگر ایجاد کنند.
مکان‌سنجی مناسب و استفاده از ظرفیت‌های موجود راه‌های ورود گردشگران به کشور را باز می‌کند؛ به‌علاوه در نگهداری، حفظ و نجات نقاط متروک شهری نیز اثرگذار است. از طرف دیگر با توسعه گردشگری صنعتی منافع اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورها به شکل قابل توجهی رشد خواهد کرد و افراد بومی و متولیان می‌توانند از سرمایه‌های واردشده استفاده مطلوبی داشته باشند.
در شرایطی که گردشگری یک کشور از سمت مکان‌های باستانی و تاریخی اشباع شده باشد، گردشگرانی که دوباره به آن کشور سفر می‌کنند و به‌دنبال کشف نقاط جدید و تجربیات متفاوت هستند، می‌توانند از ظرفیت‌های صنعتی بازدید کنند و سفر صرفاً تفریحی خود را به یک ماجراجویی عمیق و آموزشی تغییر دهند.
مزایای گردشگری صنعتی
گردشگری صنعتی به‌طور مستقیم در چند حوزه تاثیرگذار است:
۱- ایجاد ظرفیت‌های جدید توریستی
مکان‌هایی که در گردشگری صنعتی به نمایش گذاشته می‌شوند، عمدتاً از قبل وجود داشته و نیاز چندانی به ساخت‌وساز اولیه ندارند؛ درنتیجه با هزینه کمتری می‌توان پتانسیل‌های جدید گردشگری را ایجاد کرد. ناگفته نماند که حس مرموز بودن مکان‌ها در گردشگری صنعتی را می‌توان یکی از وجوه تمایز آن با سایر انواع گردشگری دانست. البته باید توجه داشت که مکان موردنظر باید برای افراد طرح سوال کرده سپس به پرسش‌های ایجاد شده جواب دهد. همچنین نوستالژیک و قدیمی بودن مکان‌ها نیز برای گردشگران جذابیت ویژه‌ای ایجاد می‌کند تا میراث صنعتی گذشتگان خود را از نزدیک لمس کنند.
۲- بستر مناسب سرمایه‌گذاری
بازسازی و بازنمایی مکان‌های صنعتی و متروک شهرها، ظرفیتی بالقوه برای تقویت اقتصاد کشورهاست. برای شروع فعالیت‌های گردشگری می‌توان از سرمایه‌گذاران مختلفی بهره برد؛ این کار علاوه‌بر اینکه موجی از سرمایه‌های لازم برای بهره‌برداری پروژه‌های گردشگری را به سوی کشور مقصد روانه می‌کند، در بلندمدت نیز سود زیادی برای سرمایه‌گذاران، صاحبان صنایع و متولیان گردشگری و اقتصادی کشورها خواهد داشت.
۳- توجیه اقتصادی
تهدید محیط‌زیست و آلودگی‌های ناشی از صنایع برای ساکنان مناطق صنعتی یکی از نکات منفی در ایجاد صنایع و کارخانه‌های بزرگ است. از این رو طرح‌های صنعتی باید توجیه اقتصادی داشته باشند و این امر باید پیش از اجرای طرح و راه‌اندازی صنایع و حتی پس از تعطیلی کارخانه‌ها مورد توجه قرار گیرد. در شرایطی که یک منطقه صنعتی دچار رکود و تعطیلی شده است، سرمایه‌های زیادی از بین خواهد رفت؛ درنتیجه می‌توان با رویکردی جدید و ایجاد بستر مناسب برای برگزاری تورهای گردشگری مجدد از آن مکان تولید ثروت کرد.
۴- میراثی مستند برای آیندگان
یکی از نکات مهم در بحث توریسم، سابقه و سندیت تاریخچه مکان گردشگری است. از آن‌جایی که گردشگری صنعتی هم از گذشته و هم دوران معاصر سرچشمه می‌گیرد، تاریخی قابل اتکا دارد و در آینده کمتر می‌توان به سندیت داشتن آن ایراد وارد کرد. تاریخ شفاهی و سوابق مکان‌های صنعتی، اعتماد گردشگران را جلب می‌کند و حتی در برخی مواقع ممکن است جرقه ایده‌ای نو برای آینده باشد.
۵- تجربه‌ای ملموس برای عموم جوامع
صنایع ذاتی خشک و بی‌روح دارند، به همین دلیل کمتر کسی با علاقه به سمت مناطق صنعتی و کارخانه‌ها روانه می‌شود. تلفیق صنایع با صنعت پویا و روح‌انگیز گردشگری باعث می‌شود که این بستر به شکلی متفاوت برای آیندگان بازنمایی شود. همچنین برگزاری تورهای خاص صنعتی و علمی، کمک می‌کند تا عموم مردم با فرایندهای سخت و پیچیده تولیدات آشنا شده و از نزدیک قادر به تماشای فعالیت صنایع باشند. ساده‌سازی مفاهیم و درگیر کردن مخاطب در این فرایندها، درک مساله را برای گردشگران آسان‌تر و جذابیت آن را بیشتر می‌کند.
گردشگری صنعتی در ایران
ورود گردشگری صنعتی و برگزاری تورهای خاص علمی آموزشی به شکل جدی‌تر در ایران به سال‌های اخیر برمی‌گردد. شاید بتوان یکی از اولین نمونه‌های این سبک از گردشگری را در حوزه نفت و بازدید از نفتکش‌ها نام برد. صنعت نفت با وجود پراکندگی در شهرهای مختلف ایران، تاسیسات، تجهیزات و اماکن متعددی دارد که تماشای آن برای بازدیدکنندگان عمومی جالب‌توجه و حیرت‌انگیز است. پروژه موزه‌شهر آبادان ازجمله اقداماتی است که برای جذب گردشگر در حوزه صنعت نفت راه‌اندازی و بهره‌برداری شد.
البته برخی از آثار باستانی و تاریخی ایران مثل سازه‌های آبی شوشتر، سیستم شهرسازی، باغ‌کشی و آبیاری تخت‌جمشید، آسیاب‌های قدیمی، عصارخانه‌ها و… هم امروزه به‌عنوان یکی از مقاصد گردشگری صنعتی و توریسم تاریخی شناخته می‌شوند.
در دوران معاصر نیز تورهای ویژه‌ای برای بازدید از فولاد مبارکه و کارخانه‌های تولید بیسکوییت، تجهیزات پزشکی و فناوری، تور بازدید از مراکز کارخانه‌های نوآوری و غیره برگزار می‌شود و شرکت‌کنندگان با حضور در این گردش‌ها مباحث علمی را به زبان ساده و از نزدیک فرا می‌گیرند.
همچنین دیجی‌کالا به‌عنوان یکی از ابرقدرت‌های اکوسیستم استارتاپی ایران، به تازگی بخش جدید خود تحت عنوان «دیجی‌کالا اکسپلور» را راه‌اندازی کرده است و علاقه‌مندان به این شیوه از گردشگری می‌توانند با ثبت‌نام در تورهای ویژه دیجی‌کالا، یک روز سفر به دنیای کالاها را تجربه کنند و از نزدیک با فرایندهای آفلاین و آنلاین پشت پرده آماده‌سازی، ثبت سفارش و ارسال کالاها آشنا شوند.
گردشگری صنعتی را با گردشگری تجاری اشتباه نگیرید!
اگر کمی کنجکاو باشید و درباره گردشگری صنعتی جست‌وجوی ساده‌ای کرده باشید، احتمالا با مفهوم «گردشگری تجاری» هم برخورد کرده‌اید. این دو عبارت تازه‌وارد جهان توریسم اگرچه در ظاهر شبیه به یکدیگر هستند و در بسیاری از موارد به‌جای هم به کار برده می‌شوند، اما در معنا کاملاً با یکدیگر متفاوت‌اند.
سازمان جهانی گردشگری در تعریف گردشگری تجاری گفته است: “اگر گردشگر در حین مسافرت به شهر یا کشوری دیگری، خرید یا معامله‌ای تجاری انجام دهد که با خود صرفه اقتصادی به همراه داشته باشد، سفر او تجاری محسوب می‌شود”.
با روی کار آمدن شرکت‌های نوآور و تغییر روش‌های تجاری در سال‌های اخیر این شیوه گردشگری نیز رشد چشمگیری داشته است. کارمندان به دلایل مختلفی ازجمله شرکت در کنفرانس‌های بین‌المللی، جلسات و همایش‌ها، حضور در نمایشگاه‌ها، رویداد‌های آموزشی یا انعقاد قرارداد تجاری به شهرها یا کشورهای مختلف سفر می‌کنند.
هرچند این افراد نیز در طول سفرشان ممکن است به مکان‌های تاریخی، تفریحی، باستانی یا دیدنی‌های معاصر شهر مقصد هم سری بزنند، اما با توجه به اینکه هدف این دسته از گردشگران فقط تفریح و گردش نیست و برای انجام امور کاری به سفر رفته‌اند، در میان دسته گردشگران تجاری قرار می‌گیرند.
برخی از موارد گردشگری صنعتی نیز ممکن است با گردشگری تجاری هم‌پوشانی پیدا کند؛ برای مثال احتمال دارد گردشگر برای ثبت‌نام در یک تور صنعتی یا حضور در نمایشگاه تجهیزات صنایع قصد سفر کرده باشد که در ظاهر هم سفری تجاری و هم سفری صنعتی است، اما در هدف این دو مقوله با یکدیگر متفاوت هستند.
در گردشگری تجاری ملاک گردشگران از سفر عمدتاً کسب سود است که در مرحله نخست عاید طرفین تجاری و افراد شده و در مرحله بعدی در اقتصاد کشورها اثر می‌گذارد. در گردشگری صنعتی افراد بیشتر با روش‌ها و فرایندهای مرتبط با توسعه اقتصادی شهرها و صنایع مختلف آشنا می‌شوند و جنبه تفریحی یا آموزشی گردشگری صنعتی بیشتر از گردشگری تجاری است.
