در سال‌های اخیر، بسیاری از کشورها باهدف تسهیل سفر، ارتقای زیرساخت‌ها و افزایش ورود گردشگران خارجی، سیاست‌های متعددی را اجرا کرده‌اند. طبق گزارش سازمان جهانی گردشگری، در فصل نخست سال ۲۰۲۳ میزان گردشگری بین‌المللی به حدود ۸۰ درصد سطح پیش از پاندمی رسیده است. در این میان، دولت‌ها نقش‌محوری در توسعه صنعت گردشگری ایفا می‌کنند و می‌توانند با گسترش خطوط ریلی و هوایی، ارزان‌سازی خدمات گردشگری از طریق یارانه یا سیاست‌گذاری قیمتی و همچنین تخصیص بودجه برای نوسازی ناوگان حمل‌ونقل از جمله هواپیماها، واگن‌های قطار و اتوبوس‌ها، زمینه رشد این صنعت را فراهم کنند. در سال‌های اخیر، دولت ایران نیز اقدامات مؤثری در راستای گسترش صنعت گردشگری انجام داده است. در ادامه این مقاله، به بررسی نقش دولت در گسترش صنعت گردشگری و رشد آمار ورودی گردشگران خارجی به کشور خواهیم پرداخت.
سیاست‌های توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی و هوایی
یکی از محورهای مهم سیاست‌های دولت در راستای توسعه گردشگری، بهبود و گسترش زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی و هوایی است که نقش تعیین‌کننده‌ای در تسهیل دسترسی گردشگران به مقاصد مختلف دارد. در حوزه حمل‌ونقل هوایی، افزایش ظرفیت پروازها و توسعه فرودگاه‌ها از جمله اقدامات کلیدی بوده‌اند. برای مثال، در ایام نوروز سال ۱۴۰۴ ظرفیت پروازها افزایش‌یافته و خدمات ویژه‌ای برای گردشگران در نظر گرفته شده است. در زمینه حمل‌ونقل ریلی نیز توسعه خطوط جدید و افزایش ظرفیت‌ها در اولویت برنامه‌های دولت قرار دارد. بر اساس آمار، در سال ۱۳۹۶ حدود ۲۴ میلیون نفر از خدمات ریلی استفاده کرده‌اند و در برنامه هفتم توسعه، هدف دوبرابر کردن ظرفیت زیرساخت‌های ریلی، از جمله ساخت خطوط جدید، موردتأکید قرار گرفته است. با توسعه خطوط ریلی، به‌ویژه در مسیرهای گردشگری، امکان خرید بلیط قطار برای گردشگران داخلی و خارجی آسان‌تر می‌شود و سفر به مقاصد دورافتاده باکیفیت بهتر و هزینه کمتر امکان‌پذیر خواهد بود.
تجربه‌های موفق بین‌المللی نیز نشان می‌دهند که توسعه شبکه ریلی سریع‌السیر می‌تواند رشد چشمگیر گردشگری را به دنبال داشته باشد؛ به‌طوری که در چین، اتصال شهرها به شبکه HSR منجر به رشد سالانه حدود ۹٪ در ورود گردشگر و ۱.۱۸٪ در درآمد گردشگری شده است. ترکیه نیز با افتتاح فرودگاه‌های مدرن مانند فرودگاه جدید استانبول و توسعه زیرساخت‌های فرودگاهی در شهرهایی همچون آنتالیا، توانسته است در سال ۲۰۲۴ به رکورد ۵۲.۶ میلیون گردشگر دست یابد. این نمونه‌ها نشان می‌دهند که سرمایه‌گذاری دولتی در گسترش زیرساخت‌های حمل‌ونقل هوایی و ریلی، راهکاری مؤثر برای افزایش رقابت‌پذیری کشور در بازار جهانی گردشگری است.
کاهش هزینه‌های سفر با ارزان کردن خدمات گردشگری
یکی از راهبردهای مهم برای توسعه گردشگری، کاهش هزینه‌های سفر از طریق ارزان‌سازی خدمات گردشگری است. دولت‌ها با بهره‌گیری از سیاست‌های حمایتی مانند یارانه بلیط هواپیما و قطار، کاهش مالیات بر خدمات اقامتی و ارائه مشوق‌های مالیاتی به سرمایه‌گذاران، تلاش می‌کنند تا سفر را برای گردشگران مقرون‌به‌صرفه‌تر کنند. در ایران نیز اقدامات مشابهی برای تسهیل در برنامه‌ریزی سفر انجام شده است. استفاده از سامانه‌هایی مانند سفرمارکت نیز این امکان را فراهم می‌کند که مسافران با مقایسه قیمت‌ها، ارزان‌ترین گزینه‌ها را برای سفر انتخاب کنند که خود گامی مؤثر در کاهش هزینه‌ها به شمار می‌رود.
در سطح بین‌المللی، تجربه کشورهایی مانند اندونزی و مالزی نشان می‌دهد که ارائه تخفیف‌های گسترده روی بلیط‌ها و حذف مالیات هتل و رستوران، باعث افزایش محسوس در گردشگری داخلی و خارجی شده است. اندونزی پس از همه‌گیری کرونا با ارائه یارانه تا ۵۰٪ روی بلیط هواپیما و تخفیف سوخت در فرودگاه‌ها و مالزی با کاهش قیمت بلیط پرواز به مناطق خاص در ایام تعطیل، موفق به جذب شمار بیشتری گردشگر شدند. همچنین، تسهیلاتی مانند ویزای الکترونیک و کارت‌های گردشگری با تخفیف حمل‌ونقل و ورودی اماکن، نقش بسزایی در کاهش هزینه‌های سفر دارند. این مجموعه اقدامات باعث افزایش انگیزه سفر شده و به طور مستقیم در رشد آمار گردشگران خارجی مؤثر بوده است.
تخصیص بودجه بیشتر برای نوسازی ناوگان حمل و نقل
نوسازی ناوگان حمل‌ونقل یکی از ارکان اصلی ارتقای کیفیت خدمات گردشگری و افزایش رضایت مسافران است که دولت ایران در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به آن داشته است. بر اساس لایحه بودجه سال ۱۴۰۴، اعتبارات هزینه‌ای بخش حمل‌ونقل حدود ۵۰ درصد افزایش‌یافته و بخش قابل‌توجهی از آن به نوسازی ناوگان هوایی، ریلی و جاده‌ای اختصاص یافته است. در همین راستا، بیش از ۱۴۰۰۰ میلیارد ریال صرف نوسازی ناوگان حمل‌ونقل شهری شده که شامل تحویل ۱۳۰۰ دستگاه اتوبوس، ۱۱۰۰ دستگاه ون و نوسازی ۷۸۰۷ تاکسی بوده است. همچنین، در راستای توسعه حمل‌ونقل عمومی، نزدیک به ۵۰ درصد بودجه مدیریت شهری تهران در سال ۱۴۰۴ به نوسازی ناوگان اتوبوسرانی و قطارهای شهری اختصاص یافته است. در بخش ریلی نیز توافق‌نامه‌ای به ارزش ۷۱۳ میلیون دلار برای خرید ۳۰۰ واگن مسافری و ۵۰ لوکوموتیو تصویب شده است که گامی مؤثر در بهبود کیفیت سفرهای ریلی به شمار می‌رود.
در کنار این اقدامات، دولت بخشی از درآمد حاصل از فروش بلیط مسافران را برای نوسازی ناوگان جاده‌ای اختصاص داده است. همچنین حدود ۱۷۷۰ واگن مترو جدید خریداری شده و توسعه شبکه مترو تا ۷۰ کیلومتر گسترش‌یافته است. افزون بر این، در لایحه بودجه ۱۴۰۴، اعتبار ۹۷۵۴ میلیارد تومانی برای وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در نظر گرفته شده که بخشی از آن صرف توسعه زیرساخت‌های گردشگری از جمله حمل‌ونقل خواهد شد. همچنین، طبق برنامه هفتم توسعه، افزایش ظرفیت زیرساختی گردشگری از جمله دوبرابر شدن تعداد هتل‌ها و تخت‌های اقامتی هدف‌گذاری شده است. این اقدامات نشان می‌دهند که دولت برای نوسازی و ارتقای ناوگان حمل‌ونقل با هدف جذب بیشتر گردشگران، برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری جدی کرده است.
اهمیت و ضرورت صنعت گردشگری
صنعت گردشگری به‌عنوان یکی از بخش‌های راهبردی اقتصاد، از دو جنبه فرهنگی و اقتصادی اهمیت ویژه‌ای دارد. این صنعت نه‌تنها زمینه‌ساز آشنایی ملت‌ها با فرهنگ‌ها، زبان‌ها و اقوام گوناگون است، بلکه نقش مؤثری در ایجاد اشتغال، جذب ارز خارجی و تنوع‌بخشی به منابع درآمدی کشور ایفا می‌کند. ایران با برخورداری از میراث فرهنگی غنی و جاذبه‌های طبیعی متنوع، از ظرفیت‌های فراوانی برای توسعه گردشگری برخوردار است و در میان ده کشور برتر جهان از نظر دارایی‌های فرهنگی قرار دارد. بااین‌حال، چالش‌هایی مانند تنش‌های بین‌المللی، هزینه‌های بالای سفر و ضعف در زیرساخت‌ها مانع بهره‌برداری کامل از این ظرفیت‌ها شده‌اند. در شرایطی که اقتصاد کشور نیازمند کاهش وابستگی به نفت است، توسعه صنعت گردشگری می‌تواند به‌عنوان یکی از راهکارهای عملی و پایدار برای دستیابی به رشد اقتصادی و تقویت تعاملات جهانی موردتوجه جدی قرار گیرد.
کلام آخر
صنعت گردشگری به‌عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه اقتصادی و فرهنگی کشور، نیازمند برنامه‌ریزی اصولی و پشتیبانی مداوم از سوی دولت است. تجربه کشورهای مختلف و اقدامات داخلی در سال‌های اخیر نشان داده است که دولت با تمرکز بر توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل، کاهش هزینه‌های سفر و نوسازی ناوگان حمل‌ونقل می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در رونق این صنعت ایفا کند. ایران با برخورداری از منابع فرهنگی غنی و جاذبه‌های طبیعی کم‌نظیر، در صورت رفع چالش‌ها و اجرای سیاست‌های هدفمند، قادر است سهم بیشتری از بازار جهانی گردشگری را به خود اختصاص دهد. حرکت به‌سوی اقتصادی متکی بر گردشگری نه‌تنها راهی برای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی است، بلکه می‌تواند موجب تقویت تعاملات فرهنگی و بین‌المللی کشور نیز شود. ازاین‌رو، حمایت از صنعت گردشگری باید به‌عنوان یکی از اولویت‌های کلیدی در دستور کار دولت و نهادهای مسئول باقی بماند.
