پهپادها به‌عنوان ابزارهایی ارزان، پیشرفته و انعطاف‌پذیر، در سال‌های اخیر به نقشی کلیدی در میدان‌های جنگ دست یافته‌اند. از عملیات‌های جاسوسی و نظارتی گرفته تا حملات دقیق، توانمندی‌های این فناوری به‌گونه‌ای است که میدان نبرد سنتی را دگرگون کرده است. در جنگ‌های اخیر میان اوکراین و روسیه، همچنین در درگیری‌های هند و پاکستان، پهپادها به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین ابزارهای نظامی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. این روند نه‌تنها باعث افزایش بودجه‌های نظامی در حوزه پهپادها شده، بلکه زمینه رشد استارتاپ‌های فعال در این حوزه را فراهم کرده است.
تجربه جنگ اوکراین و روسیه
در جنگ اوکراین، استفاده گسترده از پهپادها به یکی از ویژگی‌های بارز این درگیری تبدیل شده است. اوکراین با بهره‌گیری از پهپادهای کوچک و قابل حمل، توانسته است از مزیت‌هایی مانند نفوذ سریع، شناسایی دقیق و حملات مؤثر بهره‌مند شود. این پهپادها به‌ویژه در حملات به پایگاه‌های روسی و هدایت آتش توپخانه نقش مهمی ایفا کرده‌اند. همچنین، پهپادهای مجهز به هوش مصنوعی و سیستم‌های پیشرفته شناسایی تصویری در میدان جنگ اوکراین به کار گرفته شده‌اند تا اهداف را به‌صورت خودکار شناسایی و منهدم کنند.
در مقابل، روسیه نیز تلاش کرده است با توسعه سامانه‌های ضد پهپاد و استفاده از پهپادهای تهاجمی، به این تهدید پاسخ دهد. با این حال، استفاده گسترده اوکراین از پهپادهای کوچک و ارزان‌قیمت، چالش‌های عمده‌ای برای سامانه‌های دفاعی سنتی روسیه ایجاد کرده است. این پهپادها به دلیل ابعاد کوچک، صدای کم، و رد حرارتی پایین، به‌سختی توسط رادارهای قدیمی شناسایی می‌شوند و همین امر باعث شده که سامانه‌های دفاعی روسیه در مواردی ناکارآمد باشند.
تجربه جنگ تحمیلی اسرائیل علیه ایران
در جنگ اخیر بین ایران و اسرائیل که تحت عنوان عملیات “شیر برخاسته” با حمله اسرائیل به ایران آغاز شد، پهپادهای کوچک و بزرگ به یکی از مؤثرترین ابزارهای عملیاتی تبدیل شدند. اسرائیل در این عملیات از پهپادهای پیشرفته برای شناسایی، نفوذ و حملات دقیق بهره گرفت. گزارش‌های منتشر شده حاکی از آن است که نیروهای اسرائیلی توانستند با استفاده از پهپادهای تهاجمی، بخش‌هایی از شبکه پدافند هوایی ایران را مختل کرده و مسیرهایی برای حملات هوایی باز کنند. این پهپادها با قابلیت‌های پیشرفته، از جمله سیستم‌های جنگ الکترونیک و تجهیزات شناسایی هوشمند، نقش مهمی در تخریب اهداف استراتژیک ایران ایفا کردند.
از سوی دیگر، ایران نیز در عملیات وعده صادق ۳ خود با استفاده از پهپادهای بومی، به ویژه پهپادهای شاهد با برد بسیار بلند که قادر به حمل مهمات و اجرای حملات نقطه‌ای بودند، تلاش کرد تا حملات اسرائیلی را خنثی کند. پهپادهای ایرانی توانستند خساراتی را نیز به تأسیسات نظامی اسرائیل وارد کنند و به عنوان بخشی از استراتژی تدافعی ایران عمل کنند.
روندهای جهانی و نقش استارتاپ‌ها
در سطح جهانی، شرکت‌های نوپای فناوری در حال تغییر شکل میدان نبرد هستند. استارتاپ‌هایی مانند Raphe mPhibr در هند و Skydio در آمریکا با جذب سرمایه‌های قابل توجه و توسعه فناوری‌های پیشرفته، پهپادهایی با قابلیت‌های متنوع از جمله حمل بار، شناسایی، و حمله دقیق تولید کرده‌اند. این شرکت‌ها با استفاده از هوش مصنوعی و سامانه‌های خودکار، پهپادهایی تولید می‌کنند که می‌توانند تصمیم‌گیری‌های غیرمتمرکز انجام دهند و حتی در برابر حملات جنگ الکترونیک مقاوم باشند.
استارتاپ هندی Raphe mPhibr که موفق به جذب سرمایه ۱۰۰ میلیون دلاری شده، پهپادهایی با توان حمل بار تا ۲۰۰ کیلوگرم تولید می‌کند که قابلیت استفاده در مأموریت‌های نظارتی، تأمین لجستیک و حمله‌های تاکتیکی را دارند. همچنین، شرکت آمریکایی Skydio با ارزش‌گذاری ۲.۵ میلیارد دلاری، پهپادهایی تولید کرده که بدون نیاز به GPS و با بهره‌گیری از هوش مصنوعی، مأموریت‌های نظامی پیچیده را به‌طور کاملاً خودکار انجام می‌دهند.
مقابله با پهپادها: چالش‌ها و راهکاره
با افزایش استفاده از پهپادها در میدان‌های جنگ، مقابله با این فناوری به یکی از دغدغه‌های اصلی ارتش‌ها تبدیل شده است. مقابله با پهپادها به دو دسته کلی تقسیم می‌شود: پدافند عامل و پدافند غیرعامل.
- پدافند غیرعامل:
این روش‌ها شامل ایجاد استتار، پرده دود، یا استفاده از تور و فنس برای جلوگیری از برخورد پهپادها به اهداف مورد نظر است. این اقدامات به کاهش اثرات حملات پهپادی کمک می‌کنند، اما نمی‌توانند به‌طور کامل تهدید را از میان بردارند. - پدافند عامل:
پدافند عامل به استفاده از سامانه‌های دفاعی فعال برای نابودی پهپادها اشاره دارد. این روش شامل سامانه‌های موشکی ضد پهپاد، توپ‌های ضد هوایی، پهپادهای تورپران، و حتی پهپادهایی است که برای مقابله با پهپادهای متخاصم طراحی شده‌اند.
چالش‌های مقابله با پهپادها
پهپادهای کوچک به دلیل ابعاد کوچک، رد حرارتی پایین، و توانایی پرواز در ارتفاع کم، به‌سختی توسط رادارهای سنتی شناسایی می‌شوند. سامانه‌های موشکی نیز به دلیل سرعت بالا و مشکلات در قفل کردن روی اهداف کوچک، کارایی کمتری در مقابله با پهپادها دارند. در این میان، استفاده از پهپادهای ضد پهپاد و سامانه‌های گاتلینگ با توان شلیک بالا و گلوله‌های انفجاری، راه‌حل‌های مؤثرتری به نظر می‌رسند.
با توجه به نقش فزاینده پهپادها در میدان‌های جنگ، کشورها و شرکت‌های فناوری در حال سرمایه‌گذاری گسترده برای توسعه این ابزارها و همچنین مقابله با آنها هستند. استارتاپ‌ها با رویکردهای نوآورانه و استفاده از فناوری‌های پیشرفته، توانسته‌اند پهپادهایی با قابلیت‌های متنوع تولید کنند که میدان نبرد مدرن را شکل می‌دهند. در مقابل، سامانه‌های دفاعی نیز باید به‌سرعت با این تغییرات سازگار شوند تا بتوانند تهدیدات ناشی از پهپادها را مدیریت کنند. جنگ اوکراین و روسیه نمونه‌ای بارز از این تحول است که نشان می‌دهد آینده میدان نبرد به‌طور فزاینده‌ای به فناوری‌های هوشمند و پهپادها وابسته خواهد بود.
در مقالات بعدی، به معرفی برخی از استارتاپ‌های فعال در تولید یا مقابله با پهپادها خواهیم پرداخت.
