گردشگری کشاورزی، همراهی توریسم و کشاورزی

یکی از حوزه های نوین کسب و کار بین دو بخش گردشگردی و کشاورزی و با نام گردشگردی کشاورزی شکل گرفته است. این حوزه که مزایای فراوانی برای بازیگران مختلف آن دارد، موضوع سلسله مقالاتی است که در نظر داریم در اولین بخش آن به تعریف و اشکال مختلف آن بپردازیم، پس در ادامه با ما همراه باشید.

لیست استارتاپ های حوزه کشاورزی

توریسم کشاورزی چیست

آیا تا به حال در مورد گردشگری کشاورزی و توریسم کشاورزی چیزی شنیده‌اید؟ دقیقا چه معنایی دارد؟ مزرعه گردشگری جایی است که کشاورزی و گردشگری با یکدیگر ترکیب می‌شوند تا تجربه آموزشی شگفت‌انگیزی را برای افراد فراهم کنند. این تجربه می‌تواند گشت در مزرعه، جشنواره، کلاس پنیرسازی و … باشد. کشاورزان و دامداران زمین‌های خود را به مقصد گردشگری تبدیل کرده و درهای مزرعه خود را به روی عموم باز می‌کنند تا در مورد آنچه انجام می‌دهند به مردم بیشتر بیاموزند.

گردشگری کشاورزی تقریباً در هر استان و هر نقطه از کشور به یک صنعت محبوب تبدیل می‌شود. مقاصد در سراسر کشور تجربیات منحصربه‌فردی را ارائه می‌دهند، از چیدن میوه‌های تازه در یک باغ گرفته تا دوشیدن شیر و کره‌گیری. هزاران فعالیت منحصر به فرد وجود دارد که افراد علاقه‌مند به تجربه آن‌ها هستند.

 برخی از کشاورزان مزارع کاری خود را به مقصد تبدیل می‌کنند تا به مردم در مورد کشاورزی آموزش دهند. برخی دیگر این کار را به عنوان راهی برای تکمیل درآمد در خارج از فصل انجام می‌دهند. مهم نیست دلیل این کار چیست، هر مزرعه چیزی منحصر به فرد برای ارائه به مهمانان دارد.

گردشگری کشاورزی و اهمیت آن

گردشگری مزرعه شکلی از گردشگری است که گردشگران را با کشاورزی مرتبط می‌کند. این نه تنها فرصتی برای مشاغل کشاورزی است تا دسترسی و درآمد خود را گسترش دهند بلکه امکان بازاریابی مستقیم را برای مشتریان و عموم مردم فراهم می‌کند. مزارع با ارائه تورها، تجربیات و آموزش در مورد کشاورزی می‌توانند ارتباط مستقیم‌تری با مشتریان ایجاد کنند و چیزی واقعا منحصر به فرد برای مشتریان ایجاد کنند.

بخش آموزشی گردشگری کشاورزی نیز مهم است! این مسیری از اطلاعات برای گردشگران فراهم می‌کند تا زمین و کشاورزی را درک کرده و بدانند که غذایشان از کجا می‌آید. از طریق گردشگری کشاورزی، مزارع همچنین می‌توانند زمین‌های خود را حفظ کنند و دولت می‌تواند به توسعه شرکت‌های تجاری در اطراف آن زمین برای بهبود منطقه و مردم کمک کند.

شرکت در یک عملیات گردشگری کشاورزی به هر مزرعه و عملکرد آن بستگی دارد. بهترین ایده‌ها متفاوت خواهند بود اما هدف اصلی باید منحصر به فرد بودن و ارزش افزودن باشد. چگونه می‌توانید مزرعه کشاورزی را به یک تجربه فریبنده برای یک کودک یا یک خانواده تبدیل کنید؟ چه چیزی در مورد کشاورزی هیجان‌انگیز است، چگونه به یک تجربه برای کسی که بازدید می‌کند تبدیل می‌شود؟

این تجربه می‌تواند یک هفته اقامت در مزرعه باشد یا یک بار در هفته شب‌ها تماشای ستارگان، می‌توانید با چیزی کوچک شروع کنید و تا حد امکان بر بازاریابی آن تمرکز کنید. وقتی دیدید مردم به چه چیزهایی علاقه دارند، می توانید تجربه را بهینه کنید.

بحران ناپایداری در کشاورزی

اخیرا مناطق روستایی و بخش کشاورزی ایران با بحران و ناپایداری قابل توجهی رو به رو شده اند. مواردی از قبیل تغییرات آب و هوایی و خشکسالی های حاد و طولانی مدت، بحران آب، مهاجرت و کاهش جمعیت روستایی، استفاده ناکارآمد از نهاده های شیمیایی، بازده پایین کشاورزی و همچنین حذف حمایت های دولت باعث شده تا بخش روستایی و کشاورزی ایران مسیر ناپایداری را دنبال کنند.

در این مسیر کشاورزان با چالش هایی همچون تأمین غذای کافی سالم با کیفیت بالا برای جمعیت در حال رشد، کاهش وابستگی به سوختهای فسیلی، افزایش حفاظت از محیط زیست، حفظ ارزش چشم اندازها و نیز حفظ جامعیت اجتماعی و آبادی مناطق روستایی روبرو هستند و استفاده از استراتژی های توسعه متعارف نه تنها در حل این بحرانها ناموفق بوده بلکه تأثیر عمده ای بر افزایش این بحرانها نیز داشته است.

بحث اشتغال به عنوان نقطه عطف این بحران ها محسوب می شود. از این رو، بسیاری از کشورها که درگیر چنین مشکلاتی هستند، ناگزیر به ایجاد فرصت های اشتغال غیر کشاورزی برای روستائیان روی آورده اند که عموما به دو شیوه اجرا می شوند. شیوه اول ایجاد مشاغل در شهرها و تأمین نیروی کار به وسیله روستاییان و شیوه دوم، ماندن مردم روستایی در روستا و دادن شانس کسب درآمد غیر کشاورزی در محیط روستا است.

کشاورزی چندکارکردی می تواند به عنوان پاسخی برای چالشهای محدودکننده اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی و فرهنگی در روستا باشد. در این سیستم، فعالیت کشاورزی فراتر از کارکرد اصلی آن، می تواند مجموعه گسترده ای از امکانات همچون حفظ زمین، مدیریت پایدار منابع طبیعی تجدیدپذیر و حفظ تنوع زیستی را فراهم کرده و رونق بخشیدن به زندگی اقتصادی، اجتماعی بسیاری از مناطق روستایی را موجب شود.

ایده های کشاورزی

گردشگری روستایی

به عمل و فرایند گذران وقت در خارج از خانه که به منظور تفریح، آرامش و لذت انجام شود و هدف کسب درآمد و اشتغال در آن مطرح نباشد، گردشگری و به افراد شامل این تعریف، گردشگر گفته می‌شود. گردشگری محصولی از تمهیدات اجتماعی جامعه مدرن است که از قرن ۱۷ به دنبال پیدایش طبقه متوسط، به طور گسترده در اروپای غربی آغاز شده است.

البته گردشگری با هدف زیارت پیشینه به مراتب قدیمی تری دارد اما سایر انواع گردشگری را می‌توان حاصل توسعه جوامع مدرن دانست.

امروزه گردشگری در بسیاری از کشورها به عنوان موتور محرکه رشد اقتصادی شناخته می‌شود و کشورهایی همچون مصر، ویتنام و گرجستان با توسعه ظرفیت‌های گردشگری خود، موفق به دگرگونی اقتصاد کشورشان شده اند. گردشگری ظرفیت‌های زیادی در تولید اشتغال و ایجاد منبع درآمد اضافی برای افراد ماهر و غیر ماهر دارد و توسعه آن می‌تواند مزایای مستقیم و غیر مستقیم بسیاری برای مردم به همراه آورد.

گردشگری با فعالیت‌ها، علایق و فرآیندهای مختلفی همپوشانی دارد، از این رو این امر باعث ایجاد مقولات مشترکی از قبیل “گردشگری تجاری”، “گردشگری ورزشی” و ” گردشگری سلامت” شده است.

یکی از این مقولات مشترک، گردشگری روستایی است. اصطلاحات گوناگونی برای توصیف فعالیت‌های گردشگری در مناطق روستایی به کار می‌رود از جمله: گردشگری کشاورزی، گردشگری مزرعه، گردشگری نرم، گردشگری جایگزین، اکوگردشگری و موارد دیگر که با توجه به زمینه فرهنگی از کشوری به کشور دیگر متفاوت است.

گردشگری روستایی به صورت زیر تعریف می‌شود: “حرکت مردم از محل زندگی خود به مناطق روستایی با هدف صرف اوقات فراغت و کسب لذت”. به طور کلی هر نوع گردشگری که زندگی، هنر، فرهنگ و میراث روستایی را به نمایش گذارد و از طریق تعامل میان گردشگران و افراد محلی منافع مادی و معنوی به همراه آورد گردشگری روستایی است.

استارتاپ های حوزه گردشگری

انواع و اشکال گردشگری روستایی

گردشگری صحرا و جنگل: گردشگر به نظاره بیابان‌ها و زیبایی‌های طبیعی مناطق روستایی می‌نشیند. در این گونه از گردشگری، افراد به زیستگاه طبیعی گیاهان و حیوانات سفر می‌کنند. به طور معمول آن‌ها به دنبال شکار و مصرف حیوانات و گیاهان آن نیستند و در عوض به مشاهده و عکاسی از حیوانات در زیستگاه طبیعی آن‌ها، تماشای پرندگان، سافاری و پیاده روی مشغول می‌شوند.

گردشگری کشاورزی: این اصطلاح اغلب برای توصیف تعامل مستقیم گردشگر با محیط کشاورزی به کار می‌رود. بازدیدکنندگان در این شکل از گردشگری، اقامت در مزرعه، صرف محصولات ارگانیک آن مزرعه و فعالیت‌های تفریحی را تجربه می‌کنند. گردشگری کشاورزی از طریق بازدید گردشگران از مزارع روستاییان باعث افزایش درآمد کشاورزان و اهالی و ایجاد اشتغال پایدار می‌شود.

گردشگری کشاورزی چیست؟

اصطلاح “گردشگری کشاورزی” یا “Agri Tourism” از ترکیب دو واژه Agriculture و Tourism تشکیل شده است و چهره جدیدی از گردشگری و بخشی از گردشگری روستایی محسوب می‌شود.

به طور کلی به هر گونه فعالیتی که در مزرعه یا مرتع انجام می‌شود و اجازه می‌دهد تا عموم مردم، برای سرگرمی، تفریح، یا با اهداف آموزشی، برای دیدن و لذت بردن از فعالیت‌های روستایی مانند کشاورزی، دامداری، فعالیت‌های تاریخی، فرهنگی، برداشت محصول دست چین، فعالیت‌های طبیعی و جاذبه‌ها به مزرعه مراجعه کرده (و همچنین پی بردن به این اصل که آیا مشارکت کنندگان در فعالیت‌های مزرعه حاضر به پرداخت پول هستند یا خیر؟) گردشگری کشاورزی گفته می‌شود.

ساکنان محلی و صاحبان مزارع، گردشگران را به سرزمین خود دعوت می‌کنند تا از نزدیک شاهد رونق فعالیت‌های کشاورزی و چشم انداز مزارع تولیدی باشند. این کار در قالب ادغام فعالیت‌های گردشگری و جاذبه‌های کشاورزی انجام می‌گیرد که به گردشگری کشاورزی مرسوم است.

گردشگری کشاورزی بهترین تفریح و سرگرمی است. بازدیدکنندگان ممکن است در طول فصل تابستان به گردش بپردازند، در جستجوی آب میوه طبیعی باشند، یا درباره روند تبدیل انگور به شربت و نوشیدنی‌های با کیفیت صحبت کنند. در این گشت و گذار مهمانان و خصوصا شهرنشینان با واقعیت زندگی روستایی آشنا خواهند شد.

آن‌ها همه چیز را بطور طبیعی و مستقیم درک و احساس می‌کنند. مهمانان جوان و همچنین بسیاری از بزرگسالان پی خواهند برد که بزها، سگ‌های شاخ دار نیستند، و الاغ‌ها با اسب‌ها متفاوت اند و شیر در ظروف پلاستیکی در فروشگاه مواد غذایی تولید نمی‌شود. گشت و گذار در مزرعه بسیاری از مردم را قادر می‌سازد تا متوجه شوند که بادام زمینی در زیر زمین رشد می‌کند و پنبه بر روی گیاه بعمل می‌آید.

بازدیدکنندگان می‌توانند کدو تنبل، سیب، گیلاس و سایر محصولات را بچینند و یا اینکه آنها می‌توانند درپیچ وخم میان ردیف‌های ذرت حرکت کنند. علاوه بر این کشاورزان با درنظرگرفتن فعالیت‌هایی سرگرم کننده دیگر برای بازدیدکنندگان چون؛ راندن دوچرخه، اسب، الاغ، بازدید از محل نگهداری حیوانات، مرغداری ها، تست انواع محصولات محلی از جمله نان، پنیر و کره را به عنوان کارهایی برای انجام دادن در نظر می‌گیرند، چرا که گردشگری در قالب سه فعل “دیدن”، “خریدن” و “انجام دادن” معنی می‌شود.

برای بیشتر مردم، گردشگری کشاورزی به معنی بازدید از یک مزرعه فعال یا هرگونه فعالیت کشاورزی، باغبانی و یا کسب و کار کشاورزی، به منظور لذت بردن، آموزش و یا درگیر شدن در فعالیت‌های مزرعه و یا امور دیگر می‌باشد. به عبارت دیگر تجربه و درک یک مزرعه واقعی با تمام ابعاد آن.

انواع مزارع اگروتوریسم

• مزارع تعطیلات / مزارع فراغت : مراکز سکونتی و مهمان پذیرهای ساخته شده و موجود در مزارع و باغ های نواحی روستایی که به منظور اقامت موقت گردشگران و ارائه خدمات و تسهیلات گردشگری لازم در آن ها دایر می باشد.  برخی از اتاقهای بازسازی شده خانه های موجود در روستا که در مجاورت مزارع و مناظر زیبا قرار دارند می توانند در حکم این مراکز سکونتی برشمرده شوند. در این مزارع خدماتی از قبیل اقامت، پذیرایی با غذاهای گرم و پخته شده محلی و نیز خرید محصوالت منطقه و هنرهای بومی به گردشگران عرضه می شود.
• مزارع مهمان: مزارعی که در آن گله داری (جمع کردن و نگهداری گله)، دام داری، سوارکاری، ماهیگیری و دیگر فعالیت های تفریحی نظیر عکاسی، تیلر سواری، قایق سواری، پیک نیک ، آشپزی و غیره به عنوان جاذبه محسوب شده و گردشگران از هوای تازه، امکان قدم زدن و پیاده روی در هر جای ممکن بهره می گیرند.
• مزارع بازدید و تماشا: در مزارع بازدید، مشاهده روش ها و مراحل تولید محصولات کشاورزی، دامی و شیلات به عنوان جاذبه گردشگری محسوب می شود. از جمله می توان به مراسم کاشت و برداشت محصول زراعی و باغی، کاشت نهال، گلکاری، دوشیدن شیر و تولید فرآورده های لبنی، نحوه پرورش ماهی و … اشاره کرد. همچنین مشارکت همزمان در این فعالیت ها از لحاظ تفریحی مورد تأکید می باشد.
• مزارع شهروند : در این نوع مزارع، ساکنان شهری قطعه زمین کوچکی در نواحی کشاورزی دارند و در روزهای آخر هفته و تعطیل در آن کار می کنند. این مزارع زمینه مشارکت مردم شهری را در فعالیت های کشاورزی و بهره بردن از چشم انداز روستایی فراهم می کند.
  مزارع آموزشی : تولید کشاورزی، زندگی کشاورزی و تجربه فرهنگ روستایی، نکات اصلی مزارع آموزشی هستند. در این نوع مزارع، اقامت، پذیرایی و انجام فعالیت های کشاورزی توسط گردشگران پیوسته به همراه روستاییان و در کنار خانواده آن ها و اغلب با هدف آموزش صورت می پذیرد
• مزارع سلامت : مزارع سلامت مکان هایی هستند که ساکنان شهری به منظور بازیابی سلامت خود و اغلب برای گذراندن دوره بیماری و یا پس از انجام عمل جراحی در آنجا اقامت می کنند. جاذبه عمده این مزارع، چشم انداز طبیعی، آب و هوای سالم و اقامتگاه راحت و مناسب در مزرعه و حاشیه روستا است.
• مزارع خود برداشت : در حالت معمول کشاورزان خود محصولات مزارع و باغ هایشان را جمع آوری و آن ها را به بازارهای مقصد منتقل کرده و به فروش می رسانند. مزارع خود برداشت مزارعی هستند که در آن درهای مزارع بروی گردشگران باز است تا آن ها خود محصولات کشاورزی را انتخاب، مزه مزه و برداشت کنند. سپس محصول دلخواه را بطور مستقیم از کشاورز و با مبلغ ارزان تر از بازار خریداری نمایند. در مزارع خود برداشت مشتریان و گردشگران برای بازدید از مزارع تشویق شده، به آن وارد می شوند.

انواع فعالیت ها در گردشکری کشاورزی

مارپیچ های الگوی کشت در مزارع ذرت یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های مزارع گردشگری کشاورزی است. شرکت‌های معتبر جهانی با بستن قرارداد با کشاورزان تولید کننده ذرت، آرم شرکت خود را در مزرعه آنها با طراحی خاصی پیاده می‌کنند.

در این میان کشاورز هیچ هزینه ای نمی‌کند بلکه حتی مبالغی هم پول دریافت می‌کند. علاوه بر این او با پذیرش گردشگران به مزرعه خود از آنها بابت تماشای این مناظر پول دریافت می‌کند. بسیاری از گردشگران و بخصوص خانواده‌ها دوست دارند در لابه لای این مارپیچ ها حرکت کنند، بازی کنند و عکس بگیرند.

چناچه مشخص است ایده‌های بسیاری مانند آنچه در بالا گفته شد وجود دارد که معرفی آن‌ها می‌تواند درک بهتری از فعالیت‌های بالقوه در مزارع گردشگری به دست دهد. از این جهت به بخشی از آن‌ها در زیر اشاره کرده‌ایم.

فعالیت گردشگری کشاورزی:

• برگزاری موزه و نمایشگاه محصولات کشاورزی
• تیراندازی با کمان
• رقص انبار (شادی در انبار علوفه)
• تختخواب رو به مزرعه و صبحانه ای متشکل از محصولات مزرعه
• مسیرهای پیاده روی و دوچرخه سواری،راه رفتن، شناسایی پوشش گیاهی، تعیین سن درخت، پیک نیک.
• تماشای پرندگان
• برگزاری جشن تولد
• سرو انواع آب میوه طبیعی
• استراحت در کلبه های اقامتی
• محل‌های روشن کردن آتش
• چادر زدن
• قایقرانی
• پرورش حیوانات اهلی
• دویدن در میان مارپیچهای ذرت
• گردهمایی ها و رویدادهای گروهی
• کاشت گل و گیاه
• بریدن شاخه های خشک درختان
• مسابقات پخت و پز مزرعه
• برپایی بازاری از محصولات تولیدی در مزرعه
• کارگاه های گل آرایی
• بازدید از انبارهای علوفه یا غلات
• ماهیگیری آزاد از تالاب، استخر، دریاچه، تمیز کردن ماهی و پخت و پز آن
• سوار شدن و یا راندن گاریهای مخصوص حمل علوفه
• نمایش نحوه گلاب گیری یا تهیه پنیر، کره و مربا و مشارکت بازدید کنندگان در این امور
• بازدید از محوطه نگهداری حیوانات، چیدن پشم گوسفندان، نمایش نحوه دوشیدن شیر گاو، یا آماده سازی اسب برای سوار کاری
• اسب سواری
• سوراخ کردن و یا بریدن کدو تنبل، چیدن، نقاشی، حکاکی و خریدکردن
• نمایشگاه های دوزندگی و بافندگی
• برداشت محصول، پیک نیک در زیردرختان
• سورتمه روی برف
• داستان گویی و داستان سرایی

جمع بندی

لازم به ذکر است کشاورزی که قصد دارد تا مزرعه خود را به محلی برای بازدید گردشگران مبدل سازد باید از پیش تعیین نماید چه فعالیت‌هایی در مزرعه مجاز و قابل انجام است و پس از آن به آماده سازی ملزومات اقدام نماید و تجربه با کیفیت و کم نظیری را برای گردشگران رقم زند.

در این مقاله به چیستی گردشگری کشاورزی و فعالیت‌های مرتبط با آن پرداختیم. در آینده تلاش می‌شود تا تجارب موفق داخلی و خارجی، فرصت‌ها و چالش‌های این حوزه و نکات مربوط به راه اندازی کسب و کار گردشگری کشاورزی به تفضیل شرح داده شود.