ایده به کارگیری ربات‌های تعاملی برای آموزش به کودکان چند سالی است که مورد توجه قرار گرفته است. نکته جالب درباره این ربات‌ها این است که حتی از فرصت برنامه‌نویسی خود ربات هم برای آموزش به کودک استفاده می‌شود و کودکان می‌توانند با استفاده از زبان‌های برنامه‌نویسی ساده و گرافیکی، ربات خود را سفارشی کرده و سناریوهای تعاملی برای ربات طراحی و پیاده‌سازی کنند. یک تیم پرتلاش ایرانی، رباتی به نام روبین را متناسب با نیازهای مخاطب ایرانی توسعه داده است و امیدوار است که بتواند از پلتفرمی که ایجاد کرده، در حوزه‌هایی به غیر از آموزش برنامه‌نویسی و خلاقیت به کودکان هم استفاده کند. عمار جلالی منش مدیر تیم روبین است. با هم همکلام شده‌ایم.
از عمار جلالی منش شروع کنیم
بنده عمار جلالی منش، فارغ التحصیل مقطع دکتری در رشته صنایع از دانشگاه صنعتی امیرکبیر و پژوهشگر دانشگاه پلی تکنیک مونیخ، و همچنین هم بنیان‌گذار شتابدهنده هوش مصنوعی همتک هستم.
از روبین برایمان بگویید
روبین یک ربات تعاملی برای کودکان است که برای اهداف آموزشی ساخته شده است. آموزش شناختی، آموزش برنامه نویسی، آموزش تفکر الگوریتمی و خلاقیت از جمله کاربردهای روبین است.
هم‌اکنون دو رویکرد نوین نسبت به آموزش در دنیا وجود دارد که هر دوی آنها برای ساخت این محصول مورد توجه گرفته شده‌اند. اولین رویکرد متدلوژی استم (Science-Technology-Engineering-Mathematics) است که می‌گوید شما دیگر نمی‌توانید علوم را به صورت مجزا و مانند گذشته به کودکان آموزش دهید، بلکه علوم و مهارت‌ها باید به صورت همگرا آموزش داده شوند. رباتیک یکی از بهترین ابزارهای آموزش استم است زیرا زمانی که کودکان ربات‌ها را می‌سازند، آنها را برنامه‌نویسی می‌کنند و در نهایت با آنها هم‌بازی می‌شوند، اصول مکانیک، الکترونیک، برنامه‌نویسی، ریاضیات، الگوریتم و دیگر علوم را یاد می‌گیرند و خلاقیت آنها تقویت می‌شود. رویکرد دیگر بازی‌وارسازی است که سعی بر این دارد که آموزش را از قالب سنتی و کلاسیک به سمت آموزش براساس بازی سوق دهد.
ایده روبین از کجا آمد؟
بر اساس این ایده چند محصول خارجی به شکل‌های متفاوتی وجود دارد؛ چرا که از حدود ۵ سال پیش ایده “رباتیک برای کودکان” رایج شده است. یک محصول انگلیسی به نام اوبات (OhBot) وجود دارد که محصول ما به آن شباهت دارد اما از نظر آزادی عمل، حرکات و مشخصاً زبان با آن متفاوت است.
نمونه‌های خارجی چقدر موفق بوده اند؟
بازخورد در بازاهای خارجی خیلی خوب بوده است و تولیدکننده‌ها توانسته‌اند تعدادی زیادی محصول را در بسترهایی مانند آمازون به فروش برسانند. نگاه شرکت‌های بزرگ هم به این محصول معطوف شده است، چنانکه مایکروسافت این محصول را در وبسایت خود تبلیغ کرده است.
روبین چه مزیت‌هایی نسبت به نمونه‌های خارجی دارد؟
به غیر از فارسی‌زبان بودن که یک ویژگی مهم برای کاربر است، ربات ما شخصیت‌پذیر است و به راحتی می‌توانید با استفاده از صفحاتی که به صورت کشویی داخل صورت ربات قرار می‌گیرد، شخصیتش را تغییر دهید. مزیت دیگر قیمت تمام شده این ربات است. بسیاری از پلتفرم‌های ربات‌های اجتماعی که در رویدادها و مسابقات در ایران استفاده می‌شوند، بسیار گران قیمت هستند. برای مثال نائو یکی از ربات‌هایی معروف در این مسابقات است که در حال حاضر بیش از ۳۰۰ میلیون تومان قیمت دارد اما قیمت تمام شده ربات ما در حدود ۵۰۰ هزار تومان است و تهیه آن برای خانواده‌ها خیلی آسان‌تر است.
قبلاً در کشور تجربه ای در خصوص استفاده از ربات‌های آموزشی داشته‌ایم؟
برنامه‌نویسی برای کودکان مدتی است مورد توجه قرار گرفته و چندین مجموعه با استفاده از زبان برنامه‌نویسی اسکرچ در حال آموزش برنامه‌نویسی به کودکان هستند. برخی آکادمی‌ها نیز در حال حاضر با پلتفرم‌های خارجی این کار را انجام می دهند؛ پس ما اولین کسانی نبودیم که این ایده را پیگیری کردیم، افرادی نیز قبل از ما از آن بهره برده‌اند اما غالبا اینطور نبوده است که خودشان محصولی را توسعه داده باشند بلکه از محصولات خارجی استفاده کرده‌اند. استثناهایی هم داریم، مثلاً مجموعه “پیشروبات” که رباتی را با نام “همستر” توسعه داده بود که ماحصل ایجاد یک سری تغییرات روی یک نمونه خارجی بود.
بازخوردی از بازار دارید؟ چگونه وارد بازار خواهید شد؟
ما در حال حاضر ۲۰ ربات به دست مشتری هایی در گروه‌های مختلف چه از نظر درآمدی و چه از نظر تخصص داده‌ایم و درحال تست محصول هستیم. یک پرسش‌نامه تهیه شده است که آن را در اختیار کاربر قرار می‌دهیم و پس از اینکه یک هفته از ربات استفاده کرد، پرسش‌نامه را تکمیل می‌کند. امیدواریم که تا یک ماه آینده بازخوردها را کامل گرفته باشیم تا اصلاحات را اعمال کنیم. موازی با این نیز در پلتفرم همسپاری نیک استارتر فعال هستیم.
همچنین قصد داریم بعد از نهایی شده محصول در ماه‌های آینده، ربات را در دیجیکالا عرضه کنیم. علاوه بر این با سازمان‌هایی از جمله نهاد کتابخانه‌ها صحبت‌هایی داشته‌ایم و استقبال کرده‌اند که نمونه ربات را در کتابخانه قرار دهند تا کودکان با آن تعامل کنند و حول آن کارگاه ها و مسابقاتی شکل بگیرد. مدل دیگری که مد نظر داریم تعامل با مربی‌های آموزش برنامه‌نویسی رباتیک کشور است که با آموزش بر پایه پلتفرم روبین، آن را در بازار بیشتر معرفی کنند. توسعه یک مدل دیگر از ربات را نیز احتمالا در آینده کلید خواهیم زد که در آن لزوما برنامه نویسی را کاربر انجام نمی‌دهد بلکه سناریوهای از پیش تعیین شده‌ای همچون بازی، قصه‌گویی، چیستان و مواردی از این دست دارد.
آموزش برنامه نویسی از طریق روبین چگونه انجام می شود؟
روبین بر اساس اسکرچ (یک زبان برنامه نویسی ساده شده و گرافیکی که توسط آزمایشگاه Media Lab در MIT توسعه داده شده است) ساخته شده و ما کنترل‌های ربات را وارد این زبان برنامه نویسی کردیم و سناریو های متفاوتی را به آن اضافه کردیم. پایه ها و المان‌های زبان برنامه نویسی مانند: شرط، تعریف متغیر، شروع و پایان هر برنامه و حلقه‌های تکرار در زبان برنامه نویسی ربات وجود دارد؛ با این ویژگی که خروجی برنامه به جای اینکه در محیط برنامه نویسی رویت شود، در عملکردهای ربات دیده می شود. به عنوان مثال کودک برنامه‌ای می‌نویسید که از ربات سوال پرسیده شود؛ سوالی مانند: “چکار می توانی بکنی؟” و ربات پاسخ می‌دهد: “می توانم سرم را تکان بدهم و یا کتاب بخوانم و یا ..” و زمانی که از آن درخواست شود سر خود را بچرخان، ربات سوال می کند که: “چند درجه و چند بار آن را بچرخانم” و کاری که درخواست می‌شود را دقیقاً انجام می دهد.
این ویژگی مزیت‌های بسیاری را در ربات ایجاد می‌کند، چراکه کودک می‌تواند سناریویی را که با معلم و یا هم بازی خود تجربه می‌کند، با ربات تجربه کند و با آن هم بازی شود. خود کودک می‌تواند برنامه نویسی مربوط به این سناریوها را انجام دهد. می‌توان برای روبین به صورت نامحدود سناریوهای تعاملی پیچیده نوشت که این تنوع آن را از یک ربات معمولی که عملکردهای محدودی دارد، متمایز می‌کند.
توسعه روبین در چه مرحله ای است؟
توسعه روبین یک پروسه یک ساله را پشت سر گذاشته است و اولین بار ما یک ربات انگلیسی را مهندسی معکوس کردیم و پس از اضافه کردن زبان فارسی و اعمال یک سری تغییرات، آن را به کمک پرینت سه‌بعدی تولید کردیم. زمانی که محصول را به سرمایه‌گذار معرفی کردیم مورد قبول واقع نشد و تصمیم گرفتیم آن را بازطراحی کنیم و یک چهره جذاب تر برای ربات ایجاد کنیم. اگر می‌خواستیم آن محصول را در تعداد بالا تولید کنیم، هزینه زیادی برایمان داشت؛ به عنوان مثال اگر می‌خواستیم از قالب‌های تزریق پلاستیک برای تولید ربات استفاده کنیم، چند صد میلیون تومان سرمایه برای شروع کار نیاز بود که با این شرایط تولید جذابیت مالی نداشت. به همین دلیل به سمت طراحی چوبی ربات رفتیم که دو مزیت داشت: یک اینکه امکان تولید محدود و سفارشی را به ما می داد و هم اینکه جنس چوب به دلیل طبیعی بودن حس خوبی را به کابرد ربات منتقل می‌کرد و البته همنظور که اشاره شد، در تولید به کمک چوب انعطاف زیادی وجود دارد .
حول روبین چه کارهایی قابل انجام است؟
بعد از ارائه محصول تصمیم داریم خدمات نوینی را ارائه دهیم؛ انجمن‌هایی مجازی تشکیل دهیم تا کودکان بتوانند در آن تعامل کنند. آموزش رباتیک و استم را برپایه این پلتفرم ایجاد خواهیم کرد و می‌توانیم رویدادها و مسابقه‌هایی را بر پایه این ربات برگزار کنیم.
بعد از روبین چه گام‌هایی برخواهید داشت؟
این محصول، خانواده بزرگی دارد و پلتفرم برنامه‌نویسی آن می‌تواند در آینده شخصیت‌های مختلفی به خود بگیردکه می‌تواند علاوه بر آموزش برنامه‌نویسی، مواردی همچون آموزش زبان به کودکان و یا در زمینه گفتاردرمانی و تعامل با کودکان قابلیت استفاده داشته باشد. خارج از فضای کودکان نیز این پلتفرم را به یکی از بانک ها ارائه کردیم و با استقبال مواجه شد تا به جای چت‌بات مورد استفاده قرار بگیرد. در حوزه کودکان، توسعه محصولات مبتنی بر هوش مصنوعی را در برنامه داریم. ارائه بازی‌های کمک آموزشی مختلف با هوش مصنوعی و ترکیب این ها با واقعیت مجازی و واقعیت افزوده برای ما جذاب هستند. یک برند نیز به نام هوپک (هوش مصنوعی برای پرورش کودک) با حمایت مجموعه‌های چوبین، همتک و تترا ایجاد کرده‌ایم که قصد داریم از طریق آن محصولات حوزه هوش مصنوعی کودک را توسعه دهیم.
برای توسعه روبین سرمایه جذب کردید؟
بله جذب سرمایه بذری داشتیم؛ مقداری حمایت نیز از معاونت علمی ریاست جمهوری جذب کردیم. البته در ابتدای کار بخشی از هزینه‌ها را از جیب خودمان خرج کردیم و پس از آن شتابدهنده همتک به تیم کمک کرد.
تعاملی که با معاونت علمی داشتید، ادامه دار خواهد بود؟
معاونت علمی ریاست جمهوری از حامیان اولیه ما بوده است و مجموعه ستاد اقتصاد دیجیتال به ریاست جناب دکتر مهدی محمدی کمک‌های مادی و معنوی به ما کردند. در ادامه برای برگزاری رویداد فرصت‌‌هایی را برای همکاری با معاونت می بینیم چرا که ما در کشور رویدادهای محتوایی برای کودکان و نوجوانان نداریم. رویدادهای رباتیکی که برای کودکان و نوجوانان برگزار می‌شود بیشتر بر موضوعات سخت افزاری متمرکز است و بچه ها را کمتر با محتوا و خلاقیت‌های دیگر درگیر می‌کند؛ اما در ربات ما به دلیل وجود پلتفرم سخت‌افزاری آماده، بچه‌ها بیشتر درگیر محتوا و خلاقیت می‌شوند. ازطرفی در بحث هوش‌مصنوعی برای کودکان نیز رویدادی در سطح کشور برگزار نمی‌شود و به همین دلیل این ربات می تواند آغاز کننده این نوع رویدادها باشد. معاونت علمی نیز قول همکاری در تامین هزینه‌های برگزاری چنین رویدادهایی را داده است.
با مجموعه دیگری برای بازارسازی و یا جذب سرمایه وارد تعامل شده اید؟
علاقه‌مند هستیم با شرکت‌های بزرگ حوزه آموزش و اسباب‌بازی برای کودکان، وارد تعامل شویم؛ چرا که برخی از این شرکت‌ها در حال تغییر استراتژی سنتی خود هستند و می‌توانند شرکای استراتژیکی برای ما باشند. در سال‌های اخیر این شرکت‌ها به دنبال نوآوری بوده‌اند و البته بازار بزرگی در اختیار دارند که می‌توانند محصولات جدید را به آن معرفی کنند. با توجه به نیاز این شرکت‌ها به نوآوری و توانی که ما ایجاد کرده ایم، می توانیم با آنها یک همکاری برد-برد داشته باشیم.
