مزایای فراوانی که مناطق آزاد تجاری برای صادرکنندگان و تولیدکنندگان فراهم می کنند همیشه باعث شده که سرمایه گذاران به فکر بهره برداری از ظرفیت های این مناطق باشند. آنچه سبب می شود استفاده صحیح از این امتیازات صورت بگیرد، آگاهی درست از چرایی تعریف این امتیازات است.
مناطق آزاد در جهان
در سال ۱۸۸۸ میلادی، اولین منطقه آزاد تجاری که هدف تاسیس آن تا حد زیادی با اهداف مناطق آزاد به مفهوم فعلی آن نطابق دارد، در بندر هامبورگ ایجاد شد. موفقیت چشمگیر بندر آزاد هامبورگ باعث ایجاد مناطق آزاد دیگر به ویژه در اروپا شد. مناطق آزاد کپنهاگ و دانزیگ، بندرهای مالمو، هانگو، فیدم و تریست در اروپا و نیز بنادر سنگاپور، هنگ کنگ و ماکائو در آسیا، مناطق و بنادر آزادی بودند که تا پیش از شروع جنگ جهانی دوم شکل گرفتند.
کارکرد اولیه مناطق آزاد تسهیل انبارداری، انتقال کالا و صادرات مجدد بود که جمع آن ها تسهیل تجارت را رقم می‌زد. با گذشت زمان، کارکردهای دیگری هم برای مناطق آزاد تعریف شد. موارد زیر اهم اهدافی است که امروزه با ایجاد مناطق آزاد دنبال میشود:
- اختصاص تضمین های کافی به سرمایه گذاران خارجی
- حذف تشریفات زائد اداری و بروکراسی دست و پاگیر سرزمین های اصلی
- ایجاد نظام مدیریتی پویا و هدفمند در مناطق آزاد
- تثبیت و شفاف کردن قوانین و مقررات حاکم بر منطاق آزاد
- ایجاد موسسات و نهادهای پولی و بانکی معتبر در مناطق آزاد
- ایجاد تسهیلات گمرکی پیشرفته
- توجه به ضوابط اصلی مکانیابی
مناطق آزاد در ایران
اولین تجربه تاسیس مناطق آزاد در ایران به سال ۱۳۵۸ برمی‌گردد. در آن سال با توجه به وجود بعضی از تاسیسات زیربنایی در جزیره کیش از قبیل فرودگاه، هتل و اسکله که قبل از انقلاب احداث شده بود، این مطقه بر اساس مصوبه قانونی شورای انقلاب به عنوان بندر آزاد تعیین شد. موارد زیر اهدافی هستند که از ایجاد مناطق آزاد در ایران دنبال می‌شد:
- ایجاد درآمد ارزی
- ایجاد اشتغال
- افزایش صادرات کالاهای صنعتی
- جذب سرمایه خارجی
- انتقال تکنولوژی
- سهولت واردات کالا و مواد اولیه
- کاهش تقاضای ارز مسافری از طریق تسهیل خرید در مناطق آزاد
- دسترسی بیشتر به بازارهای بین المللی
- جذب آن دسته از سرمایه های داخلی که در مسیرهای غیر مولد جریان دارند
- برقراری ارتیاط اقتصاد داخلی با کشورهای میهمان
- ارائه خدمات توریستی
- کسب درآمد از تاسیسات بندری و انبارها
- ایجاد فضای مناسب برای رشد و توسعه منطقه ای
- توسعه صنایع دریایی و خدمات مربوطه مانند تعمیر کشتی ها
گذشته از همه این ها ایجاد یک منطقه آزاد می تواند همچون دریچه ای به جهان خارج، آزادی مبادلات تجاری را تامین کرده و موجب جذب برخی تخصص های فنی و سرمایه مورد نیاز جریان توسعه صنعتی کشور شود. همچنین از نظر توسعه منطقه ای ایجاد مناطق آزاد عاملی برای تحرک بخشیدن به اقتصاد نواحی مجاور و حرکت سرمایه، نیروی کار و توان مدیریتی به مناطق محروم باشد.
مناطق آزاد اگر درست طراحی شوند می توانند فضای مناسبی جهت گسترش سرمایه گذاری های سودده با همکاری شرکای خارجی باشند و از این طریق به پیشبرد تکنولوژی تولید صنعتی، بازاریابی در کشورهای دیگر، اصلاح سیاست ها و تقویت توان اداری-فنی برای توسعه صنعتی کمک کنند.
مناطق آزاد تجاری با فراهم سازی زمینه عرضه محصولات جدید در فضایی کاملا رقابتی خاستگاه توسعه کارآفرینی در کشورهای توسعه یافته هستند به شکلی که این کشورها به شناسایی فرصت های موجود در مناطق آزاد تجاری پرداخته و با اتخاذ سیاست های حمایتی و ترویجی سعی در به حداکثر رساندن سرمایه گذاری و توسعه صنعتی مناطق آزاد دارند.
سیر ایجاد و توسعه مناطق آزاد تجاری در جهان نشان دهنده تاثیر شگرف این مناطق در توسعه کسب و کار و در ابعاد وسیع تر، رونق اقتصادی نقاطی است که مناطق آزاد تجاری در آن ها ایجاد شده است.
چرا کشورها به سراغ ایجاد مناطق آزاد می روند؟
در بسیاری از جوامع در حال توسعه، کمبود سرمایه گذاری داخلی و خارجی، تا حدودی از قوانین و مقررات حاکم بر این جوامع ناشی می شود. این گروه کشورها با ایجاد مناطق آزاد تلاش دارند موانع قانونی و حقوقی را از پیش روی سرمایه گذاران بردارند و با رشد سرمایه گذاری های مولد زمینه توسعه اقتصادی، ورود و انتقال فناوری و سرمایه، ارتقای مهارت های فنی و حرفه ای نیروی انسانی و در نهایت بهبود شرایط آقتصادی را فراهم کنند.
باید گفت آن چیزی که می تواند منجر به بهودی مجموعه شاخص های اقتصادی در حوزه های کلان اقتصادی کشور شود، فقط و فقط تولید است. اگر ظرفیت مناطق آزاد برای تولید، چه در بخش خصوصی و چه دولتی، به کار گرفته شود، آثار و پیامدهای مفیدی در بخش های مختلف اقتصاد به همراه خواهد داشت. البته رونق تولید نیازمند بهبود محیط کسب و کار و ثبات آن است که از طریق گسترش فعالیت شرکت های دانش بنیان، استارتاپ ها و با به کارگرفتن مدل های توسعه‌ی اکوسیستمی محقق خواهد شد.
ضعف نوآوری در بنگاه های اقتصادی سبب افزایش وابستگی صنعت و اقتصاد کشور به فناوری های خارجی شده است. این موضوع برای کشور ما که از منابع سرشار اقتصادی برخوردار است یک مشکل اساسی به شمار می آید و با تحمیل تحریم های ظالمانه، این ضعف نمود بیشتری پیدا کرده است و محیط کسب و کار کشور را با چالشی جدی مواجه کرده است. در این شرایط فعال کردن ظرفیت های موجود در مناطق آزاد به گونه ای که رشد و توسعه بنگاه های نوآور را به دنبال داشته باشد، نه تنها رونق این مناطق را به دنبال خواهد داشت بلکه تاثیر مثبتی بر فضای کلی اقتصاد کشور نیز خواهد گذاشت.
