همه‌ساله در روز ملی صادرات یعنی بیست و نهم مهرماه طی برگزاری رویدادی صادرکنندگان برتر کشور معرفی می‌شوند. این رویداد از سال ۱۳۷۶ به طور مداوم برگزار شده است و هر سال شاهد هستیم که شرکت‌هایی به عنوان صادرکنندگان ممتاز و نمونه معرفی می‌شوند و از مزایایی که این جایزه در اختیار آن‌ها می‌گذارد، بهره‌مند می‌شوند. هم‌چنین در این رویداد از دیگر نقش‌آفرینان صادراتی نیز به روش‌های گوناگون تقدیر می‌شود. اما بیایید ببینیم که معیارهای انتخاب صادرکنندگان برتر به چه صورت است؟
در آیین‌نامه‌ی تشویق صادرکنندگان مصوب سال ۱۳۸۰، صادرکننده نمونه به عنوان شخصیتی حقیقی یا حقوقی معرفی می‌شود که دارای شرایط زیر باشد:
- ارزش صادرات کالاهای او از آغاز فروردین تا اسفند سال قبل در مقایسه با دیگر صادرکنندگان کالاهای مشابه در بالاترین سطح باشد.
- کالاهای صادراتی این شخص حقیقی یا حقوقی در مقایسه با رقبا از کیفیت بالاتری برخوردار باشد. در این زمینه بسته‌بندی کالا نیز در نظر گرفته می‌شود. افرادی که کیفیت کالاها و خدمات آن‌ها با در نظر گرفتن استانداردهای بین‌المللی به تشخیص کارگروه آیین‌نامه در بالاترین سطح باشد، می‌توانند به عنوان صادرکننده نمونه انتخاب شوند.
- این اختیار برای کارگروه آیین‌نامه وجود دارد که شخص حقیقی یا حقوقی که کالای جدیدی را صادر کرده یا بازار جدیدی به دست آورد به عنوان صادرکننده نمونه انتخاب کند. کالای جدید در اینجا به معنای کالایی است که سابقه صدور ندارد. بازار جدید هم به معنای بازاری است که سابقه‌ی صدور کالا به آن در سالیان گذشته وجود نداشته باشد.
- شاخص‌های برند و فناوری‌های بالا (های تک) به عنوان شاخص‌های ویژه در کلیه مراتب ملی و استانی انتخاب در نظر گرفته می‌شوند.
بنابراین مؤلفه‌های میزان صادرات محصول، کیفیت و استانداردهای محصول و صادرات کالاهای جدید یا ورود به بازارهای جدید و در نهایت برند تجاری و سطح فناوری شرکت از معیارهای اصلی انتخاب صادرکنندگان نمونه هستند.
اما این معیار بیش از حد کلی به نظر می‌رسند. معیارهایی نیز در انطباق با معیارهای بالا به شکل جزئی‌تری تعریف شده‌اند که می‌توانند هر سال تغییراتی داشته باشند. این دسته از معیارها به چهار دسته‌ی بخش کالا، بخش خدمات فنی و مهندسی، بخش گردشگری و بخش فناوری اطلاعات تقسیم‌بندی می‌شوند که هر یک معیارهای خود را دارا هستند. معمولاً وقتی از صادرات صحبت می‌شود، اولین تصویری که به ذهن افراد می‌رسد، کانتینرهای پر از کالاهای مختلف یا ماشین‌هایی است که بارها را حمل می‌کنند. اما در واقع صادرات انواع متنوعی دارد و می‌تواند به شکل صادرات فنی مهندسی، خدمات فناوری اطلاعات و تقویت بازار گردشگری صورت بگیرد. این دسته‌بندی نیز به همین منظور انجام گرفته است.
حال بیایید به معیارهای انتخاب صادرکنندگان نمونه در هر بخش در سال ۹۹ نگاهی بیندازیم:
معیارهای عمومی صادرکننده نمونه کالا
- درآمد ارزی حاصـل شده از صـادرات: با توجه به ارزش صـادرات در سـال ۱۳۹۸ و رونـد رشـد ارزش صـادرات طـی سـه سـال اخیـر
- حفـظ و توسـعه بازارهای هدف و فعالیت‌های بازاریابی: گسـتردگی، مانـدگاری و تنـوع در بــازار در ســه ســال گذشــته در گــروه کالایی مربوطــه، صــادرات بــه بـازار جدیـد در سـال گذشته، استقرار دفتـر فـروش یـا نمایندگـی در کشـور هـدف یـا ایجاد انبـار کالای صادراتـی در کشـور هـدف.
- مهــارت فنــی و تخصصـی شــرکت در امــر صــادرات: ثبت برند شامل ثبــت برنــد بنــگاه در داخــل کشــور، ثبــت برنــد محصــول در کشــور هــدف، ثبــت سیســتمی برنــد بنــگاه در کشــور هــدف. دارا بــودن استانداردها و گواهینامه‌ها شامل گواهینامــه اســتاندارد بین‌المللی کیفــی کالا، دارا بــودن اســتاندارد تشــویقی و گواهینامــه ارگانیــک یــا کالای حلال، دارا بــودن گواهینامــه اســتاندارد بین‌المللی مدیریتــی. فعالیت‌های تبلیغاتی شامل فعالیــت و تبلیغـات در سایت‌های معتبـر بین‌المللی بـا رویکـرد صـادراتی، دارا بـودن وب‌سایت حداقـل دوزبانه بــا معرفــی کالا و خدمــات. حضور در رویدادهای صادراتی شامل حضــور در نمایشگاه‌های بین‌المللی خــارج از کشــور در سال‌های قبل، حضــور در هیئت‌هــای تجــاری.
- عضویـت در تشـکل صادراتـی: عضویـت در تشکل‌های تخصصـی صادراتـی ملـی یـا اسـتانی، عضویـت در کنسرسیوم‌های صادراتـی.
در مجموع می‌توان گفت در بخش کالا معیارهایی مانند کسب درآمد ارزی، توسعه بازار در کشور هدف، ثبت برندها، داشتن استانداردهای بین‌المللی، فعالیت تبلیغاتی بین‌المللی، حضور در رویدادها و عضویت در تشکل‌های صادراتی معیارهای تعیین‌کننده‌ی انتخاب صادرکننده هستند. البته باید توجه داشت که در بخش کالا برای هر زیر بخش معیارهای اختصاصی مختلفی وجود دارد. مثلاً در گروه مواد شوینده این معیار تخصصی در سال گذشته شامل بسته‌بندی محصول می‌شد یا در گروه دارو و تجهیزات پزشکی ارائه لیسانس شرکت ایرانی به شرکتهای خارجی جهت تولید و صادرات در کشور ثانویه از جمله معیارهای تعیین شده بود.
معیارهای عمومی صادرکننده نمونه خدمات فنی و مهندسی
- ارزش صــادرات: ارزش صــادرات در ســال گذشته بــر اســاس صــورت وضعیت‌های تائیــد شــده کارفرمـا
- رونــد صعــودی صــادرات طــی ســه ســال اخیــر: هر سال نسبت به سال قبل، بــر اســاس صــورت وضعیــت هــر ســال
- اسـتفاده از مصالـح و تجهیـزات داخلـی: سـهم تجهیـزات داخلـی نسـبت بـه کارکرد سـال قبل بیـش از ۳۰ درصد
- اسـتفاده از نیـروی انسـانی ایرانـی در اجـرای پروژه‌ها: تعـداد نیـروی انسـانی ایرانـی شـاغل در پروژه‌هـای خارجـی در سـال گذشته
- گسـتردگی بازارهـای هـدف و نفـوذ در بازارهـای جدیـد: بازار جدیـد، گسـتردگی بـازار، مانـدگاری در بـازار
- سابقه فعالیت صادراتی: دارا بودن تجربه بین‌المللی
- مهـارت فنـی و تخصصـی در امـر صـادرات خدمـات: حضـور در هیئت‌های بازاریابـی بر اساس تائیدیــه انجمــن مربوطــه، اتــاق بازرگانــی، اتــاق تعــاون، وزارت خانــه تخصصــی و یــا وزارت صنعــت، معــدن و تجــارت، شــرکت در نمایشگاه‌ها و یــا ســمینارهای بین‌المللی، آمــوزش مسـتمر و منظـم کارکنـان در امـور مرتبـط بـا تجـارت خارجـی در سه سـال اخیـر.
- عضویــت در تشکل‌های صادراتــی تخصصی: عضویــت در تشکل‌های صادراتــی بین‌المللی تخصصـی، ملـی یـا اسـتانی
همان‌گونه که مشاهده شد در مجموع معیارهای ارزش صادرات، روند رو به رشد صادراتی، استفاده از تجهیزات و نیروی کار داخلی، حفظ و توسعه بازار در کشورهای هدف، سابقه، حضور در رویدادها و عضویت در تشکل‌ها از مهم‌ترین معیارهای ارزیابی صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی هستند.
معیارهای عمومی صادرکننده نمونه خدمات گردشگری
- کسب درآمد ارزی: آمار تورهای ورودی در سال گذشته برحسب نفر شب
- فعالیت‌های بازاریابی: تعداد بازارهای جدید، نفوذ در بازارهای جدید، شبکه‌های تلویزیونی در کشورهای هدف یا یکی از کانال‌های ماهواره‌ای، حضور در هیئت‌های بازاریابی تجاری، اجرای FamTour، تنـوع تورهـای ورودی، برگـزاری تورهـای سـافاری، مردم‌شناسی و بوم گـردی، حضـور خبرنـگار و چهره‌های مطبوعاتی خارجی در FamTour، تبلیغات شامل CD، بروشور، بولتن تبلیغاتی، روزنامه، مجلات خارجـی بـه زبـان بازار هدف و حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی گردشـگری.
- دارا بودن شـرایط عمومی: عضویت در تشـکل صنفی مرتبط، عضویت در مجامع و تشکل‌های بین‌المللی مرتبـط، ایجـاد دفاتـر یـا نمایندگـی جـذب گردشـگر در خارج از کشـور، تعـداد راهنمایان تـور دارای کارت راهنمـای تور در سال گذشته.
به طور مشخص در زمینه گردشگری انواع فعالیت‌های مرتبط با بازاریابی در کنار درآمد ارزی و عضویت در تشکل‌ها و ایجاد دفاتر نقش مهمی در ارزیابی شرکتهای توریستی خواهد داشت.
معیارهای عمومی صادرکننده نمونه فناوری اطلاعات
- کسب درآمـد ارزی: ارزش صـادرات در سـال قبل، داشـتن رونـد صعـودی در صـادرات در سـال گذشته نسبت به سال پیش از آن
- کیفیـت محصـول و خدمـات صادراتـی و رعایـت اسـتانداردها: رعایـت قوانیـن بین‌المللی کپی‌رایت، ثبــت بسته‌های نرم‌افزار در داخــل کشــور، ثبــت بسته‌های نرم‌افزاری صادراتــی در خــارج از کشــور، تعــداد پرســنل متخصــص شــرکت، گواهینامه‌های بین‌المللی مدیریتــی و اســتاندارد.
- بازاریابـی: ارائـه خدمـات پـس از فـروش از طریـق اینترنـت پشـتیبانی از طریـق اینترنـت به‌صورت آفلاین، پشتیبانی آنلاین به‌صورت هلپ دسک (Helpdesk)، دارا بودن نمایندگی، شـعبه یا دفتر فروش خـارج از کشـور یـا وجـود قـرارداد پشـتیبانی، تنـوع محصـولات و خدمـات صادراتـی و گسـتردگی بازارهـای هـدف، حضـور در نمایشگاه‌های بین‌المللی خـارج از کشـور و هیئت‌های تجـاری، بهره‌گیری از ابزارهـای نویـن بازاریابـی.
- عضویت در تشکل اقتصادی صادراتی: عضویت در تشکل‌های مرتبط
در بخش فناوری اطلاعات در کنار مواردی که همانند بخش‌های قبل بودند تأکید خاصی بر روی استانداردها و پشتیبانی از خدمات دیده می‌شود.
حال که با معیارهای انتخاب صادرکنندگان نمونه آشنا شدیم به نظر می‌رسد که ایجاد تعدادی از این شاخصه‌ها در یک شرکت کار ساده‌ای نباشد. به عبارتی کسب درآمد ارزی، به دست آوردن گواهینامه‌های معتبر و سابقه‌ی حضور در رویدادها و بازارهای بین‌المللی دستاوردهایی نیست که به‌راحتی دست یافتنی باشد. به همین دلیل در ویژه نامه صادرات اکوموتیو به دنبال بررسی بیشتر مؤلفه‌های ایجادکننده‌ی صادرکنندگان موفق خواهیم بود.
هم‌چنین در لیست شرکتهای صادرکننده اکوموتیو لیستی از شرکت‌هایی که موفق شده‌اند از سد معیارهای مشابه با معیارهای یاد شده عبور کنند و به افتخار صادرکننده نمونه بودن نائل شوند، را می‌توانید مشاهده کنید. شرکت‌هایی که با وجود شرایط تجارت خارجی دشوار در ایران، مطالعه‌ی سرگذشتشان می‌تواند نکات آموزنده‌ی بسیاری برای استارتاپ ها و شرکتهای جوان‌تر در بر داشته باشد.
