“ما همیشه عاشق این هستیم که کارهای نشدنی انجام دهیم”؛ همین جمله چکیده مناسبی در توصیف متخصصین توانمندی است که پس از سالها تحقیق و توسعه و تولید محصول در ابعاد آزمایشگاهی و نیمه صنعتی، به واکسنی کاملا داخلی علیه HPV دست یافتند؛ ویروسی که عامل سرطان دهانه رحم، چهارمین سرطان شایع میان خانم‌ها و همچنین هفتمین سرطان شایع در میان تمامی سرطان‌هاست.
این تیم نخبه اما به همین مورد، بسنده نکرد و این بار با فلوگارد، واکسن چهارظرفیتی آنفولآنزای فصلی اش که پاییز امسال وارد بازار شد، به دنبال آن است که علاوه بر تامین نیاز سه الی پنج میلیون دوزی کشور، انحصار فرانسه در بازار ایران را شکسته و حتی ارزآوری قابل توجهی را نیز به همراه داشته باشد.
داستان شکل گیری و موفقیت “نویان پژوهان زیست دارو” و “نیواد فارمد سلامت” را در گفت و گوی ما با مدیرعامل جوان و مدبرش از دست ندهید!
در ابتدا لطفا از پیشینه‌ی تحصیلی و کاری خود بفرمایید.
فارغ التحصیل PhD فارماکولوژی و پسادکترا فارماکولوژی گوارش هستم و از سال‌های گذشته در واحدهای مختلف صنعت از جمله: هولدینگ “گلرنگ”، “اسوه” و در ادامه هم در واحد بازاریابی و فروش شرکت “نانو دارو” کار کردم تا نهایتا شرکت “آرتافارمد” را تاسیس کردم که یک شرکت بازاریابی، فروش و مطالعات بالینی است.
من کار بیوتکنولوژیک را در “نویان پژوهان زیست دارو” شروع کرده و واکسن HPV را به بازار عرضه کردیم. بعد از آن هم در شرکت “نیواد فارمد سلامت”، واکسن آنفولانزای ایرانی مان به تولید انبوه رسید و در حال حاضر هر دو شرکت را اداره می‌کنم.
از آرتا فارمد تا نویان، چه شد که نویان پژوهان زیست دارو شکل گرفت؟
شرکت نویان پژوهان از سال ۹۳ با جمعی از نخبگان حوزه‌ی بیوتک (دانشجویان دکترای پیوسته‌ی بیوتکنولوژی دانشگاه تهران و جمع دیگری از دوستان) توسط آقای دکتر حسینی‌نسب و همکاران ایشان ایجاد شده بود و کار می‌کردند؛ منتها آن جمع دانشجویی به صنعت متصل شدند تا کار خود را از آن Scale دانشجویی و تحقیق و توسعه‌ای بخواهند Scale-up کرده و به مرحله‌ی تولید برسانند. من در خرداد ۹۸ به دوستان اضافه شدم و تحقیق و توسعه را به پایان رسانیدم، مطالعه‌ی بالینی را انجام دادیم و درنهایت هم تولید صنعتی و ورود به بازار را داشتیم.
بگذارید من سوالم را از برهه ای عقب‌تر بپرسم، چطور شد که از فارماکولوژی به سمت کارآفرینی آن هم در حوزه‌ی واکسن پیش رفتید؟
من از طریق دوستانم در این حوزه، ارتباطاتی با حوزه‌ی بیوتک داشتم و یک‌سری فعالیت‌ها و مشاوره‌هایی را در حوزه‌ی فارماکولوژی به شرکت های حوزه بیوتکی به شتابدهنده پرسیس ارائه می‌دادم تا آن که خواستم محصولی را در این حوزه Develop کنم و نهایتا یک پیشنهاد کاری مرتبط به من ارائه شد.
زمانی که این کار را شروع کردم، این احساس را داشتم که صنعت بیوتکنولوژی دارویی از دهه‌ی ۷۰ به طور جدی مشغول به فعالیت است و فکر می‌کنم که در طی این ۲۰ – ۳۰ سال رشد چشم‌گیری را داشته است؛ حداقل در آسیا ما حرف‌های بسیاری را برای گفتن داریم.
ولی زمانی که به من پیشنهاد شد، چندین پیشنهاد دیگر هم بود؛ منتها دیدم که حوزه‌ی بیوتک و به طور کلی حوزه‌ی واکسن، در کشور به نوعی مغفول مانده است یعنی زمانی که من در سال ۹۷ – ۹۸ تصمیم گرفتم که وارد این حوزه شوم، طبق بررسی هایم متوجه شدم که تقریبا در حوزه‌ی واکسن ما صرفا انستیتو پاستور و موسسه‌ی رازی را داریم که آنها هم با پلتفرم‌های گذشته‌ی خود کار کرده و پلتفرم جدیدی در حوزه‌ی واکسن‌های جدید در کشور وجود ندارد و بیشتر واکسن ها وارداتی می باشند.
هنوز هم این مسئله‌ی کووید۱۹ اتفاق نیفتاده بود که بگویم با احساسات، این تصمیم را گرفتم؛ بلکه متوجه شدم که این حوزه، حوزه‌ی جذابی است.
پس خود HPV معضل شما نبود؟
حقیقت این است که برای تیم نویان و نیواد، واکسن HPV، آنفولانزا و واکسن‌های دیگری که به دنبال تولید آن ها هستیم، معضل بود. حتی زمانی که در آرتا فارمد بودم، قرار بود که ما کار مطالعه‌ی بالینی واکسن HPV را انجام دهیم؛ یعنی یک پیشینه‌ی این شکلی هم داشتم و برای من هم دغدغه بود.
عملا از سال‌های گذشته، دغدغه‌ی تیم نویان به طور کلی مبحث واکسن بوده است و زمانی که خود من وارد تیم شدم، ما تصمیم گرفتیم که کاری را انجام دهیم که نه در ایران و نه در دنیا به جز دو شرکت، شرکت دیگری انجام نداده بود.
چرا به سراغ تولید این نوع واکسن رفتید؟
HPV یا اگر بخواهیم معضل اصلی آن را مطرح کنیم، سرطان دهانه‌ی رحم معضلی است که نه تنها در ایران که در تمام دنیا به یک نگرانی بسیار مهم مبدل شده و شیوع و درصد ابتلا به آن در کشور ما هم رو به رشد بود؛ به طوری که به یکی از دغدغه‌های وزارت بهداشت هم تبدیل شده بود درنتیجه این واکسن در گروه نویان از سال ۱۳۹۲ مطرح و کار روی این پروژه از همان زمان شروع شد.
خاطرم هست که آقای دکتر ملک‌زاده زمانی که معاون تحقیقات و فناوری بودند، یکی از بزرگترین آمال و آرزوهای شان، همین واکسن HPV بود و به ما در این زمینه بسیار کمک و راهنمایی رساندند و در سایه حمایت های ایشان بود که این کار به ثمر نشست.
نتیجه‌ی تحقیق اخیری که در بریتانیا انجام شده، حتی نشان داد که نه تنها برای خود بریتانیا بلکه برای تمام دنیا بحث HPV موضوع مهمی است؛ مخصوصا بحث سرطان دهانه‌ی رحم.
واکسن HPV نویان چه ویژگی‌هایی دارد؟
این واکسن، در دنیا به دو شکل وجود دارد: یک واکسن دوگانه‌ای که GSK تولید می‌کند و علیه سویه‌های ۱۶ و ۱۸ که عامل ۷۰ درصد سرطان‌های دهانه‌ی رحم است و همینطورMSD که با نام تجاری گارداسیل، گونه‌های دیگری که عامل زگیل تناسلی هستند را نیز پوشش می‌دهد.
برای زگیل تناسلی ممکن است که راه‌هایی برای درمان وجود داشته باشد اما برای سرطان معمولا این معضل خاص می باشد و تیم نویان تصمیم گرفت که واکسن ضد سرطان دهانه رحم را تولید نماید و بعد که من هم به تیم اضافه شدم، واقعا این انگیزه را داشتیم که بتوانیم این محصول را تولید کنیم و واکسن با تکنولوژی Recombinant یا نوترکیب تولید شد.
سختی‌های بسیاری کشیدیم اما شکرخدا توانستیم محصول را به بازار برسانیم و امیدوار هستیم که قدمی برای سلامت جامعه از جهت جلوگیری از سرطان در بانوان کشور برداشته باشیم.
آگاهی عمومی جامعه از اهمیت واکسن HPV را چگونه ارزیابی می کنید؟
واکسن HPV در بیش از ۸۰ کشور دنیا، جزء واکسیناسیون عمومی و سراسری است که از سنین پایین انجام می‌پذیرد ولی در کشور ما، هنوز هم آگاهی نسبت به این بیماری بسیار مهم، پایین است. با این حال به نظر من، نسبت به گذشته بسیار بهبود پیدا کرده است و افزایش آگاهی خوبی در جامعه ایجاد شده است و هنوز هم این آگاهی بخشی ادامه دارد. در این آگاهی رسانی هم پزشکان خیلی استقبال نموده و هم در رسانه‌های اجتماعی بسیار مطرح شده است.
مخصوصا از هفته‌های گذشته که بحث مطالعه‌ی واکسن HPV که در بریتانیا منتشر شد، توجه‌های بسیاری را مجددا به این موضوع جلب نمود که امیدوار هستم که در آینده در کشور ما هم این واکسن در واکسیناسیون عمومی قرار گیرد. زمانی که دکتر ملک‌زاده در وزارت بهداشت بودند، این موضوع را جزء برنامه وزارتخانه پیگیری می فرمودند و امیدوار هستم که وزارت بهداشت این بحث واکسیناسیون عمومی را پیگیری کرده و در اولویت خود قرار دهد.
می توانید آماری ارائه دهید که تا امروز، چه تعدادی از این واکسن مورد استفاده قرار گرفته و نتایج چطور بوده است؟
در طی شش الی هشت ماه توانستیم چیزی در حدود ۱۰۰ – ۱۲۰ هزار دوز از این واکسن را به بازار عرضه نماییم و این برای ما بسیار دلگرم کننده بود چون در سال‌های گذشته، کل میزان مصرف سال به این میزان بود.
تا امروز هم طبق نتایجی که داریم، هم پزشکان و هم افرادی که استفاده کرده‌اند، استقبال بسیار خوبی از این محصول نموده اند.
اگر بخواهید به مهم‌ترین چالش‌های تولید واکسن HPV نویان اشاره نمائید، کدام موارد هستند؟
تیمی که تحقیق و توسعه‌ی این واکسن را انجام داده است، کار خود را از یک کانکس معمولی شروع کرده و سختی‌های بسیاری کشیدند تا این تکنولوژی را توسعه بخشند. بعد از آن هم در شتاب‌دهنده‌ی پرسیس ژن تکمیل تکنولوژی را انجام دادیم و بعد هم تولید را در خط نوآرژن، توانستیم به اتمام رسانیم.
در تک تک بخش‌ها، مشکلات بسیاری وجود داشته است: از تهیه مواد اولیه و دستگاه‌ها، جدی گرفته نشدن افراد زمانی که این پروژه را مطرح می‌کردند، درنظر بگیرید تا زمانی که می‌خواستند به مرحله‌ی صنعتی شدن و Scale-up برسند چون به هرحال تحقیق و توسعه‌ی یک محصول، یک موضوع است و اینکه شما Scaleup کنید و به مرحله‌ی صنعتی شدن برسانید، یک بحث دیگر است.
مشکلات دیگری هم که به ما تحمیل شد، بحث ارزی است که به خاطر شرایط خاص کشور ما همیشه وجود دارد و خود کووید! من یک مثال ساده برای شما بگویم، ما زمانی که می‌خواستیم مطالعه‌ی بالینی این محصول را انجام دهیم، بسیار خوب شروع کردیم و درحال انجام مطالعه‌ی بالینی بودیم که پاندمی کووید شروع شد و مراجعه به سایت تزریق واکسن ما که بیمارستان آرش بود، به شدت کاهش پیدا کرد و واقعا تلاش زیادی کردیم تا بتوانیم این مطالعه بالینی را به اتمام برسانیم.
شاید به جرات بگویم که یکی از بهترین و استاندارد‌ترین مطالعاتی بود که در زمینه‌ی واکسن در آن زمان انجام شد؛ به طوری که خود اداره‌ی مطالعات بالینی هم آن زمان به ما می‌گفتند؛ چرا که ما تمام شرایط و فرآیندهایی که طبق گایدلاین‌ها و موارد مد نظر سازمان غذا و دارو بود را رعایت کرده و انجام دادیم.
درحال حاضر هم ما برای تامین مواد، ارز و تولید واقعا مشکلات بسیاری داریم. مشکلات اقتصادی و تورم و تمام این موارد هم که دیگر جای خود دارند.
چشم انداز نویان را چگونه تعریف کرده اید؟
نویان در حال حاضر محصول HPV را دارد. نویان و نیواد، دو شرکت خواهر و برادر هستند. از دل نویان، نیواد ایجاد شد که نیواد هم در زمینه‌ی واکسن فعالیت می‌کند. ما در نیواد و نویان به صورت اختصاصی بر روی واکسن فعالیت و کار می‌کنیم و در کل هم هدف ما از روزی که نیواد ایجاد شد، این بوده است که بتوانیم واکسن‌های مورد نیاز کشور را که در داخل، تولیدکننده ای نداشته و صرفا وارداتی هستند و همیشه برای تهیه آنها معضلات زیادی وجود دارد را در این مجموعه تولید کنیم.
حوزه‌ی واکسن در کشور ما هنوز هم به نظر من مغفول مانده است و حتی فکر می‌کنم در بحث کووید با وجود اینکه شرکت‌های بسیاری برای تولید واکسن کووید ورود کردند، نتوانستیم در زمان خود عکس‌العمل کاملی را نشان دهیم.
لذا این موضوع، نشان داد که ما در این حوزه به پلتفرم قوی‌تری احتیاج داریم و به هر حال نیواد و نویان سعی می‌کنند که بخشی از این پلتفرم را داشته باشند. ان‌شاالله در زمینه‌ی واکسن تمام سعی خود را می‌کنیم که بتوانیم نیاز کشور را را تامین کرده و بتوانیم آن وابستگی که وجود دارد را به حداقل برسانیم.
شما دلیل اینکه ما در زمینه‌ی واکسن کووید ناموفق بودیم را فقط کمبود پلتفرم می‌بینید؟
آن زیرساختی که باید در کشور می‌بود، واقعیت این است که به آن شکل وجود نداشت اما به هر حال معتقد هستم که تمام سعی انجام شد که این اتفاق به خوبی بیفتد اما متاسفانه به خاطر اینکه شاید زیرساخت مناسبی نداشت، یک مقدار با معضل و چالش روبه‌رو شدند ولی باز هم تمامی سعی خود را کردند و فکر می‌کنم مواردی که در بازار عرضه شده است، موارد مناسبی است.
داستان شکل‌گیری نیواد چه بود؟
واکسن HPV نویان وارد مرحله‌ی تولید شد و به هر حال تیمی که داشت این کار را انجام می‌داد، احساس کرد که نیاز است که غیر از HPV ، روی واکسن‌های دیگر موردنیاز کشور با تمرکز بیشتری کار کند.
همان طور که اشاره کردم، به هر حال در کشور ما این نقص وجود داشت که هیچ شرکت خصوصی وجود نداشت که بتواند در حوزه‌ی واکسن فعالیت کند و حتی در بخش های دیگر هم پلتفرم‌های جدیدی Develop نشده بود و ما دیدیم که این حوزه، حوزه‌ی ناب و جذابی است و کشور هم به آن نیاز دارد.
از نظر من، واکسن یک کالای استراتژیک برای هر کشور است و تولیدکنندگان آن در هر کشوری وجود ندارد. هر فرد و یا شرکتی نمی‌تواند این کار را انجام دهد و تمام دنیا به آن نیازمند هستند. کووید هم دقیقا این موضوع را نشان داد. پس عملا شکل‌گیری نیواد از این بُعد بود که غیر ازHPV به سراغ واکسن‌های دیگری که با تکنولوژی‌های جدید ایجاد می‌شود و نیاز کشور هستند، برویم؛ مخصوصا در حوزه‌ی بیوتک.
چه سالی این تصمیم را گرفتید؟
تیم نویان از سال ۹۳ روی واکسن HPV کار می‌کرد. از سال ۹۷ هم نیواد کار خود را شروع کرد.
در صحبت‌هایتان، بسیار به تیم تان اشاره می کنید. دکتر، تیم نیواد و تیم HPV نویان چه ویژگی‌های خاصی دارند که شما آن را مزیت می‌دانید؟
تیمی که روی این محور فعالیت می‌کنند، یک تیم معمولی نیستند. دوستان، بیوتکنولوژیست هایی هستند که approachآنها به عبارتی انجام کارهای نشدنی است. ما این را یاد گرفته‌ایم و سعی می‌کنیم که این کار را به خوبی انجام دهیم. به هر حال چالش‌های بسیاری وجود دارد و اگر این تیم با هم نبود و با هم فعالیت نمی‌کردند و هر فردی یک سر این کار را نمی‌گرفت، واقعیت این است که کار به نتیجه نمی‌رسید.
اگر امروز واکسن HPV و واکسن آنفولانزا به بازار عرضه می‌شود، حاصل تلاش‌های این تیمی بود که توانستند این فرآیند را تکمیل کنند و حتی به نظر من شاید شتاب‌دهنده‌ی پرسیس ژن را هم جزو تیمی که داریم، باید ببینیم که برای تکمیل این فرآیند کمک بسیاری به ما کرد؛ مخصوصا در HPV و آنفولانزا که زیر ساخت مناسبی را در اختیار تیم ما قرار دادند.
به هر حال به نظر من، همکاری و تیم اهمیت بسیار زیادی دارد؛ هر فردی باید بتواند آن فعالیت و وظیفه‌ای را که در آن تیم برعهده دارد، به نحو احسن انجام دهد که ان‌شاالله این کشتی به سر منزل مقصود خود برسد. به همین دلیل برای من فعالیت تیمی و گروهی همیشه اهمیت بسیار زیادی دارد تا هر کدام از این قطعات پازل درست در جای خود قرار گیرند و فعالیت خود را به چه ترتیبی انجام دهند که کار تکمیل شود چون اگر یک قطعه هم نتواند کار خود را به درستی انجام دهد، آن کار متاسفانه به نتیجه نمی‌رسد.
اولین محصول نیواد، جذاب است ولی در خلال صحبت‌هایی که داشتید اشاره کردید که فقط واکسن آنفولانزا در سبد محصولات نیواد نیست. چه محصولات دیگری را در نظر گرفته‌اید؟
ما خوشحال هستیم که در ایران برای اولین بار توانستیم واکسن HPV و واکسن آنفولانزا را داشته باشیم. واکسن‌های مختلف دیگری هم در پایپ‌لاین ما هستند و بخش تحقیق و توسعه‌ی ما مشغول به فعالیت است و برنامه‌ای که داریم این است که تا سال آینده، ان‌شاالله بتوانیم محصولات دیگر خود را که واکسن هایی هستند که کشور به آنها نیاز دارد، به بازار برسانیم.
آنها هم بر مبنای نوترکیب هستند؟
هم نوترکیب و هم غیر نوترکیب داریم.
برای فناوری mRNA هم وارد فعالیت می‌شوید؟
فعلا خیر اما جزء برنامه‌ی توسعه‌ای ماست که ان‌شاالله انجام شود.
چرا آنفولانزا را به عنوان اولین پروژه نیواد انتخاب کردید؟
در نیواد، شاید چند پروژه با هم استارت خوردند. در مورد واکسن‌ها یک مقدار بحث تحقیق و توسعه سخت‌تر و زمان‌بر است لذا به زمان بیشتری برای تحقیق و توسعه‌ی واکسن نیاز است. به هر حال ما واکسن آنفولانزا را زمانی که استارت زدیم، به این دلیل بود که در کشور نیاز بود و تولیدکننده ای در داخل کشور نداشت و حجم زیادی از ارز را از کشور خارج می‌کرد ؛به همین دلیل ما تصمیم گرفتیم به عنوان یکی از محصولاتی که بیشترین مصرف را دارد و بسیار برای کشور احتیاج است، به سمت واکسن تولید آنفولانزا پیش برویم.
واکسن آنفولانزا هم که چندین تکنولوژی دارد ولی ما چون پیشینه‌ای از نوترکیب را در HPV داشتیم، به سمت واکسن آنفولانزای نوترکیب رفتیم تا تخم‌مرغی هم نباشد و محدودیت‌ها و حساسیت‌هایی که ممکن است برخی از افراد نسبت به آن داشته باشند را نیز حذف کنیم.
کارآزمایی های بالینی هم که با کرونا همزمان شد. چطور آن را پیش بردید؟
در خصوص واکسن آنفولانزا، دو بار مطالعه‌ی بالینی انجام دادیم؛ یعنی یک بار در سال ۹۹ می‌توانستیم واکسن را به بازار عرضه کنیم حتی تعدادی هم تولید کردیم که دقیقا در بحبوحه‌ی کووید بود و بسیار دچار مشکل شدیم ولی به هر حال استارت مطالعه را زدیم و فکر می‌کنم توانستیم حدود ۵۰۰ نفر جذب داوطلب داشته باشیم ولی حدودا بهمن ماه بود و به آن مرزی نرسید که بتوانیم واکسن را به بازار برسانیم.
برای همین در سال ۱۴۰۰، شروع کردیم به تولید واکسن با سویه های اعلامی جدید توسط WHO چون واکسن آنفولانزا تفاوتی که با واکسن‌های دیگر مخصوصا HPV که ما تولید می‌کنیم دارد، این است که همه ساله سویه‌های آن تغییر می‌کند. امسال هم دو سویه، با سال گذشته یکسان بود و دو سویه تغییر کرد که ما بسیار سریع شروع به تولید کردیم.
فکر می‌کردیم که سازمان غذا و دارو، مطالعه‌ی سال گذشته ما با این تعداد را بپذیرند اما نپذیرفتند. سخت‌گیری‌هایی که به دلیل حساسیت‌هایی که در حوزه‌ی واکسن وجود دارد، امسال مضاعف شد و گفتند که شما آن مطالعه را انجام دادید و این نتایج هم قابل قبول است اما باید روی ۱۰۰۰ فرد دیگر هم انجام دهید. ما مجددا مطالعه در ۱۰۰۰ داوطلب را هم انجام دادیم و شکر خدا توانستیم در آبان ماه محصول را برسانیم و به بازار عرضه کنیم.
تاثیرگذاری این واکسن، به چه میزان است؟
من شخصا اولین فردی بودم که این واکسن را تزریق کردم و به نظر من عملکرد مناسبی داشته ولی به هر حال عوارض آن مشابه عوارضی بود که ما در مورد واکسن‌های دیگر داریم و بیشتر هم مربوط به درد در محل تزریق و این موارد بود. شکرخدا عوارض جدی در مورد واکسن نداشتیم و توانستیم مطالعه را تمام کنیم.
آیا برای تمام سنین مناسب است؟
چون مطالعه‌ی ما طبق اعلام سازمان باید در افراد بالای ۱۸ سال انجام می شد، در حال حاضر هم گفتند که افراد بالای ۱۸ سال تزریق کنند اگرچه ما معتقد هستیم که ممکن است برای زیر این سنین هم مناسب باشد ولی با توجه به دیتایی که د حال حاضر داریم، فعلا در افراد بالای ۱۸ سال تزریق انجام می شود.
واکسن‌های تک دوز نوترکیب از نظر عوارض و شرایطی که دارند، نسبت به واکسن‌های دیگر ایمن تر هستند. مطالعه‌ی ما چون شامل ۱۰۰۰ نفر بود، تنوع سنی بسیار خوبی داشت یعنی هم افراد سالمند هم جوان و هم میانسال داشتیم اما به هر حال با توجه به اینکه مطالعه‌ی ما در سنین بالای ۱۸ سال بوده است، صرفا در حال حاضر توصیه‌ی ما برای افراد بالای ۱۸ سال است.
البته ذکر این نکته مهم است که تزریق واکسن آنفلوانزا در تمام سنین توصیه می شود ولی در افراد سالمند، دارای بیماری های زمینه ای و خانم های باردار و به طور کلی در تمام افراد توصیه به استفاده می شود.
چه چیزی باعث می‌شود که مردم بخواهند فلوگارد نیواد را نسبت به سایر برندهای موجود ترجیح دهند؟
مهم‌ترین قسمت آن این است که یک واکسن تولید داخل و نوترکیب است و بحث دوم این است که صفر تا صد تولید صنعتی این واکسن را در شرکت آریوژن انجام دادیم که آریوژن EUGMP دارد و تمام خطوط آن استانداردهای لازم high-qualityرا دارند.
واکسن‌های Recombinant نسبت به واکسن‌های دیگر هم ایمن تر هستند و هم به عبارتی نسل جدید واکسن‌ها هستند و در برخی از افراد که حساسیت به تخم‌مرغ دارند هم می‌توانند عملکرد بهتری داشته باشند و این حساسیت ها را ایجاد نمی کنند.
در واکسیناسیون باید به دو شاخه بپردازیم، چون یک سمت مردم هستند و سمت دیگر هم حکومت است که می‌تواند در این حوزه سیاست‌گذاری کند. شما وضعیت رگولاتوری واکسن را در ایران چطور می‌بینید؟
ببینید با توجه به اتفاقاتی که در طی چند سال گذشته افتاده است، سطح آگاهی‌ها و فرآیندها بسیار بالاتر رفته است و نگاه‌ها نسبت به واکسن سخت‌گیرانه‌تر شده است. مسئولین سازمان غذا و دارو براساس آخرین گایدلاین‌ها و مواردی که در دنیا ارائه می‌شود، تمام محصولات را بسته به پلتفرمی که آن محصول دارد چک کرده و بعد اجازه‌ی ورود به بازار را می‌دهند. در مورد محصول ما هم به همین ترتیب است. چندین‌بار بازرسی اسناد و فرایند و همینطور مطالعه‌ی بالینی که باید ارائه می‌کردیم را از سمت سازمان غذا و دارو داشتیم.
من فکر می‌کنم که رگولاتوری هم در حال حاضر نقش بسیار مهمی در این حوزه دارد. شاید در گذشته با توجه به اینکه ما در داخل به این شکل تولید واکسن نداشتیم و شاید آن استانداردهای لازم را هم به این حدی که امروز حساسیت روی آن وجود دارد، نبود اما اکنون فکر می‌کنم که نهاد رگولاتور ما بسیار نسبت به واکسن‌ها آگاه تر است و بهتر می‌تواند این‌ها را بررسی کند. در حال حاضر هم چه واکسن‌های کووید که در داخل تولید می‌شود و چه واکسن‌های دیگر را بسیار سخت‌گیرانه و براساس آخرین دیتاهای روز بررسی می‌کنند و بعد اجازه‌ی ورود به بازار آن را می‌دهند.
یعنی شما گلایه‌ای ندارید و کاملا راضی بودید؟
اگر بگویم گلایه ندارم، دروغ گفته‌ام. در طی راهی که آمدیم، دو نهاد کمک‌های بسیاری به ما کردند: یکی معاونت علمی-فناوری ریاست جمهوری بود و یکی هم خود وزارت بهداشت مخصوصا سازمان غذا و دارو؛ بگذریم از کمک‌ها و راهنمایی‌هایی که خود آقای دکتر ملک‌زاده در مورد HPV و آنفولانزا داشتند.
اما باید به شما بگویم که برای خود نهاد رگولاتور هم تامین واکسن، اهمیت دارد چون به خاطر شرایط خاص کشور ما، تحریم‌ها اجازه نمی‌دهند که واکسن به درستی به دست مردم برسد و در برخی موارد ممکن است که بسیار دردسرساز شود؛ به همین دلیل هم است که نهاد رگولاتور هم درک کرده که باید کمک کند تا تولید داخلی هم پیشرفت کند ولی خب به هرحال سخت گیری ها و نظارت خود را کامل انجام می دهند.
واکسن با یک داروی ضدسرطان متفاوت است. ما واکسن را به یک فرد سالم تزریق می‌کنیم برای اینکه او را در مقابل بیماری‌ها، محافظت کنیم و به هرحال اینکه چه محصولی را با چه کیفیت و استاندارد‌هایی به بازار وارد می‌کنیم، بسیار اهمیت دارد. نهاد رگولاتور هم شاید سخت‌گیری‌های بسیاری انجام می‌دهد ولی دلیل این سخت‌گیری هم همین موضوع است که می‌خواهد پیشگیری انجام دهد و اگر این کار درست انجام نشود، قاعدتا مشکلات بزرگی ایجاد خواهد شد.
پس بنابراین نمی‌خواهم بگویم که من هیچ مشکلی با نهاد رگولاتور ندارم ولی واقعیت این است که نگاه آنها هم به این مورد است که بتوانند تولید داخل را تقویت کرده و کمک کنند که بتوانیم از تولید داخل استفاده کنیم ولی با استانداردهای مناسب و مطابق گایدلاین ها؛ حداقل چیزی که من در اداره‌ی بیولوژیک سازمان غذا و دارو می‌بینم این است. فکر می‌کنم که هم آگاهی آنها نسبت به گذشته بیشتر شده و هم نظامی که برای بررسی و برای قانون گذاری انجام می‌دهند را بسیار نظامند‌تر کرده‌اند و سعی می‌کنند که این کار را بهتر انجام دهند و این سخت‌گیری در برخی موارد به حق است.
بماند که یک جاهایی هم مخصوصا در مورد بحث ارز و اولویت‌بندی‌ها شاید ما انتقاداتی را داشته باشیم اما به طور کلی واقعیت این است که باید انصاف داشته باشیم؛ در بسیاری از موارد، به ما کمک کرده‌اند تا در جایی که هستیم، باشیم.
این انتقادات را بیشتر توضیح می دهید؟
در حال حاضر در بحث ارزی و اولویت‌بندی مشکل داریم و تمام این‌ها هم به سازمان غذا و دارو برنمی‌گردد و به بانک مرکزی و تعیین سیاست‌های ارزی کشور هم برمی‌گردد ولی اکنون بزرگترین مشکل من گرفتن ارز، وارد کردن مواد و بحث ماندن مواد در گمرک است.
شرایط ما، شرایط خاصی است. کشور شرایطی را دارد که کم ارز است یا به عبارتی بی‌ارز است. باید اولویت‌بندی شود که ارز را به چه چیزی تخصیص دهند و چه چیزی را برای آن در نظر بگیرند ولی اگر بخواهم واقعیت را به شما بگویم، در حال حاضر از چیزی که بسیار رنج می‌برم تخصیص ارز‌هایی است که شاید درست صورت نمی‌گیرد، اولویت‌بندی‌هایی که در سازمان غذا و دارو باید درست صورت بگیرد اما تا بخشی دست آنها است و از یک جایی به بعد، برعهده‌ی بانک مرکزی است.
بانک مرکزی زمانی که می‌خواهد این ارز را درنظر بگیرد چون ارز ندارد یا تحریم است، دچار مشکل می‌شود، کارگزاری که باید ارز را انتقال دهد نمی‌تواند این کار را انجام دهد و مشکلات بسیاری که باعث کند شدن روند کاری شرکت و تولید می‌شود و به هر حال من هم مجبور هستم که از تامین کننده تهیه کرده و مستقیم نمی‌توانم از خود کشور سازنده دریافت کنم.
وضعیت اعتماد مردم به واکسن‌های تولید داخل را چطور ارزیابی می‌کنید؟
شاید در ابتدایی که شروع کردم، خیلی خوش‌بین نبودم اما در حال حاضر یک مقدار وضعیت بهتر شده است و فکر می‌کنم با نتایجی هم که از واکسن‌های ما ببینند، وضعیت بهتر هم می‌شود اما همچنان مردم ما در برخی موارد متاسفانه اعتماد زیادی به تولید داخل نمی‌کنند که با توجه به این که کیفیت داخلی رو به افزایش است، فکر می‌کنم که به آن سمتی پیش می‌رویم که نگاه بهتری به محصولات تولید داخل شود.
به هر حال بسیاری از محصولات ما که تولید داخلی هستند مخصوصا در حوزه بیوتکنولوژی، مثلا محصولات زیرمجموعه‌ی سیناژن و آریوژن هستند که امتحان خود را بسیار خوب پس داده‌اند حتی صادرات به کشورهای دیگر و اخذ EU GMP صورت گرفته است.
گمان می کنم که با توجه به این موارد، نگاه مردم هم مثبت‌تر شده است و ان‌شاالله در آینده‌ی نزدیک نگاه بسیار بهتری هم داشته باشند.
آیا فکر می‌کنید که واکسن‌های ایرانی کووید ۱۹ توانستند به بهبود نظر مخاطبان و عموم جامعه کمک کنند؟
واکسن‌های تولید داخل کووید ۱۹ که هنوز به طور گسترده استفاده نشده است ولی به هر حال فکر می‌کنم مطالعاتی که اجرا شد و همینطور فرآیندهایی که انجام گرفت، نشان‌دهنده‌ی این بود که درصدی از اعتماد هنوز وجود دارد و من مطمئن هستم که این روند، روند رو به رشد و درستی است و ان‌شاالله در آینده‌ی نزدیک این اتفاق خواهد افتاد.
دکتر عبدالغفاری، برنامه‌ای برای صادرات هم تدوین کرده‌اید؟
قطعا بله، اولویت اولیه‌ی ما تامین نیاز داخلی است یعنی سعی می‌کنیم که اول نیاز داخل را تامین کنیم ولی در تکمیل بحث نگاه مردمی مان، زمانی که مردم ببینند که محصولات ما می‌تواند صادر شود، آنها هم قطعا اعتماد می‌کنند.
ما هم برای واکسن HPV و هم برای واکسن آنفولانزا، هم از جنوب شرق آسیا و هم غرب آسیا پیشنهاداتی داشتیم و در حال مذاکره هستیم.
ان‌شاالله سازوکاری را درنظر می‌گیریم که حتما بتوانیم این کار را انجام دهیم تا هم برای کشور ارز آوری و هم برای شرکت سودآوری داشته باشد و هم اینکه بتوانیم نام کشورمان را ان‌شاالله برجسته تر نماییم و نشان دهیم که چه توانایی هایی در کشور وجود دارد.
جذب سرمایه‌ی نیواد و نویان چگونه بوده است؟
بیشتر این سرمایه در حقیقت تسهیلات می باشد یعنی به این دلیل که محصول مان محصول خاصی است، معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری، صندوق نوآوری و شکوفایی و بخش زیادی هم از سرمایه گذاری بخش خصوصی صنعت بیوتک کمک کردند.
نیواد فارمد سلامت قرار است به کجا برسد؟
شاید حرفی که می‌خواهم بگویم یک مقدار حرف بزرگی باشد اما ما می‌خواهیم نیواد فارمد سلامت را به عنوان قطب واکسن‌سازی در منطقه ببینیم؛ به عنوان اولین شرکت خصوصی واکسن‌سازی ایران، بتواند در حوزه‌ی واکسن حرفی برای گفتن داشته باشد و علاوه بر اینکه کشور را تامین می‌کند، بتواند ان‌شاالله منطقه را هم تامین نماید.
نگاه ما این است که بتوانیم با سطح کیفیت و امکاناتی که داریم، به سطحی برسیم که بتوانیم PQ، WHO را اخذ کرده و ان‌شاالله در آینده بتوانیم برای صادرات و تامین سبد واکسن در دنیا اقدام کنیم؛ این چیزی است که ما برای نیواد می‌بینیم اما این که در چه مدتی به این امر دست می یابیم، به فاکتورهای زیادی بستگی دارد و امیدوار هستیم که بتوانیم محقق کنیم.
دکتر عبدالغفاری، شما استاد دانشگاه هم هستید؛ چطور رابطه‌ی مدیریت صنعت و دانشگاه را هم زمان مدیریت می‌کنید؟
به سختی چون واقعا حجم کار بسیار بالاست و مدیریت هر دوی این موارد بسیار سخت می باشد.
فاصله صنعت و دانشگاه را چطور می بینید؟
در طی چند سال گذشته، این فاصله کم‌تر شده است اما واقعیت این است که هنوز هم فاصله زیاد است و امیدوار هستم که کم‌تر شود اما معتقدم که منی که در دانشگاه هستم، باید بتوانم یک طرحی را در جای دیگر ایجاد کرده و بچرخانم تا همین تولیدات، دانشجویانی که فارغ‌التحصیل می‌شوند و از دانشگاه خارج می‌شوند هم بتوانند در آن چرخه قرار بگیرند.
این مهم‌ترین نگاه و هدفی است که برای خود تعریف کرده‌ام که بتوانم هم در دانشگاه و هم در صنعت کار خود را به درستی انجام دهم اما در حال حاضر مدیریت این موضوع سخت‌تر است. بیشتر زمانی که دارم را به نیواد اختصاص داده ام به این دلیل که نیواد در فاز رشد است و این فاز، فاز بسیار سختی است و زمان زیادی می‌برد و عملا بیشتر نیروی خود را برای نیواد می‌گذارم اما به هر حال در دانشگاه هم دستی بر آتش داریم و سعی می‌کنم که بتوانم وظیفه‌ی خود را در قبال دانشجویان انجام دهیم.
اگر دانشجویی به زیست کارآفرینی علاقه داشته باشد، شما چه توصیه‌ای به وی می‌کنید؟
انتقادی که برخی اوقات به نسل دانشجوی فعلی که داریم می‌کنم این است که می‌خواهند راه صد ساله را یک شبه بروند که اینطور نمی‌شود و واقعا باید آن بلوغ لازم ایجاد شود. واقعیت این است که فرد برای رشد و این که به آن قله و جایگاه درست خود -چه در صنعت چه در دانشگاه یا هر کار دیگری- برسد، باید از همان پله‌ی اول شروع کند. کارآموزی، کارورزی و کار کردن در بخش‌های مختلف! کسب تجربه کند و این امر در کنار افزایش دانش خود است؛ یعنی این تجربه و دانش در کنار یکدیگر، بسیار خوب می‌توانند پاسخ دهند و خروجی مناسبی را داشته باشیم.
توصیه‌ی من این است که حتما در کنار دانشی که کسب می‌کنند و سطح علمی خود را افزایش می‌دهند، به سمت کارهایی بروند که خروجی داشته و بتوانند کسب تجربه کنند و در ساختارهای مختلف قرار بگیرند تا نهایتا بعد از چند سال، با یک تجربه‌ی بسیار مناسب وارد چرخه‌ی صنعت یا دانشگاه شوند.
اگر موردی وجود دارد که نیاز می‌بینید تکمیل کنید، بفرمایید.
من دو نکته را در انتها عرض کنم: امید داشتن بسیار خوب است اما مشکلات بسیار زیاد هستند یعنی نگاه نکنید که من لبخند می زنم ولی واقعا پشت این لبخند و این حرف‌ها، کوهی از مشکلات وجود دارد که من در حال حاضر هم با آنها دست و پنجه نرم می‌کنم. سیستم و تیم شرکت نیز برای ماده‌ای که می‌خواهیم وارد کنیم، تحقیق و توسعه و برای تولید و هر چیز دیگر در این فرآیند بسیار سختی می‌کشند.
تیم تحقیق و توسعه و تیم تولید شرکت، افراد بسیار ارزشمندی هستند. بچه‌هایی که توانستند این تکنولوژی را Develope کنند و من واقعا به آنها افتخار می‌کنم. اگر امروز این کار انجام می‌شود، حاصل تلاش‌های آن‌هاست و من سهم بسیار کوچکی در این موضوع دارم.
امیدوار هستم که بتوانیم قدم مثبتی را برای کشورمان برداشته باشیم و ان‌شاالله بتوانیم باعث افتخار کشور باشیم.
ضمن این که ما می‌دانیم که مشکل وجود دارد ولی راه حلی که برای جنگیدن با آن مشکلات وجود دارد، بسیار مهم است؛ این که میدان را خالی نکنیم، بجنگیم و بتوانیم برای کشورمان که من معتقد هستم در شرایط خاصی هم قرار دارد و این مردم نیازمند یا به عبارتی شایسته‌ی این هستند که محصولات بهتر و زندگی باکیفیت تری را داشته باشند، قدمی برداشته و ان‌شاالله کمک کنیم تا برای کشور مفید باشیم.
