با کسب‌وکارهای آنلاین که حرف می‌زنی همه می‌گویند فروش کاهش یافته و تقریباً نزدیک به صفر شده است. اگر هم همه چیز وصل باشد هم کسی دل و دماغی برای خرید کردن ندارد. حالا چه لباس باشد، چه لوازم تزئینی، چه خوراکی و شیرینی و هر چیز دیگر. اما شریان اصلی ماجرا نظام پرداختی است که می‌تواند نشان دهد حجم و تعداد تراکنش‌ها چه تراژدی تلخی را برای کسب و کارهای کوچک ایرانی روایت میکنند.
احمدرضا منصوری، مدیرعامل پرداخت‌یاری پی‌پینگ می‌گوید: «ما در این مدت نسبت به بازه مشابه قبل از آن، ۵۰ درصد کاهش تراکنش و ۵۵ درصد کاهش درآمد داشته‌ایم. در بدترین روز نیز ۷۰ درصد کاهش تراکنش و ۷۹ درصد کاهش درآمد ثبت شده است که اعداد بسیار تلخی است.»
این آمار در دو پرداخت‌یاری دیگری که حاضر به گفت‌وگو می‌شوند هم کم‌وبیش با همین الگو صدق می‌کند. زرین‌پال این استارت‌آپ کارکشته و قدیمی که به واسطه اولین بودنش در بازار پرداخت‌یاری کشور سهم عمده‌ای را در اختیار دارد نیز آمار مشابهی ارائه می‌کند.
مصطفی امیری، هم‌بنیان‌گذار و مدیرعامل زرین‌پال، می‌گوید تراکنش‌ها ۶۰ درصد کاهش یافته‌‌اند که این ریزش به طور عمده مربوط به کسب‌وکارهای خرد است.
او در این باره توضیح می‌دهد: «اتفاق ناگواری که در حال وقوع است این است که کسب‌وکارهای بزرگ‌تر طی چندین و چند سال فعالیت توانسته‌اند نام خودشان را پیش مخاطبان‌شان محکم‌تر کنند و احتمالاً نام دامنه‌های آنها بیشتر توسط مردم شناسایی شده است؛ اما کسب‌وکارهای کوچک ضربه بیشتری خورده‌اند چراکه کانال‌های معرفی آنها به کلی گرفته شده است و خیلی از آنها احتمالاً کمپین‌های تبلیغاتی خود را متوقف کرده باشند و عملاً مشتری کمتری به آنها ارجاع می‌شود.»
زرین‌پال پیش از این در ششم مهرماه گفته بود به طور میانگین تراکنش‌ها ریزشی ۴۰ درصدی داشته‌اند. این مجموعه در آماری جزئی‌تر اشاره کرده بود که دسته کسب‌وکاری پوشاک ۷۱ درصد، دسته خدمات وب‌سایت ۶۸ درصد، دسته شبکه‌های اجتماعی ۶۰ درصد و دسته آموزشی ۵۶ درصد در حجم و تعداد تراکنش‌ها کاهش پیدا کرده‌اند.
مهدی فاطمیان، مدیرعامل زیبال، نیز درست همین آمار را ارائه کرده و می‌گوید این پلتفرم هم ریزش تراکنش‌های کسب‌وکارهای آنلاین را با نوسانی بین ۵۰ تا ۶۰ درصد تجربه کرده است.
به هر سرباز گلی بدهید
گرفتن اظهارنظر از کسب‌وکارهای اینستاگرامی دیگر کار آسانی نیست. آنها جایی بین فیلترینگ اینستاگرام و انتظارات کاربران برای همدردی و همراهی با مردم گیر افتاده‌اند و همگی فقط در صورتی حرف می‌زنند که نام‌شان محفوظ بماند.
اولین کسی که در نهایت رضایت می‌دهد حرف بزند همان ابتدا تاکید می‌کند نمی‌خواهد نامش در جریان این گزارش منتشر شود. می‌گوید پنج سال است که صفحه‌ای با ۴۰ هزار دنبال‌کننده را اداره می‌کند. کسب‌وکار او در واقع یک گل‌فروشی آنلاین است که در آن گیاه‌های مختلفی را به دوستداران گل عرضه می‌کند. اما از روز چهارشنبه هفته گذشته که اختلالات در اینترنت و فیلترینگ کشور اجرایی شده، با کاهش ۹۰ درصدی در فروش مواجه بوده‌اند.
صاحب این گل‌فروشی آنلاین با اشاره به اینکه بازدید و فروش در روزهای پیش از فیلترینگ و قطعی در صفحه اینستاگرام این مجموعه افزایشی بوده است به پیوست می‌گوید: «با توجه به آغاز ماه مهر و فروش خوبی که در این موقع از سال داریم، موجودی انبارها را افزایش دادیم؛ محصول ما نیز گل‌وگیاه است و باید به سرعت به فروش برسد اما قطعی اینترنت باعث شد رقمی حدود پنج میلیون تومان خسارت ببینیم که برای ابعاد ما عدد خاصی است.»
در سال‌های گذشته کی‌پاپ و گروه‌های موسیقی کره‌ای طرفداران زیادی در بین نوجوانان دهه هشتادی پیدا کرده‌اند اما با داغ شدن آتش اعتراضات اخیر، به نظر می‌رسد وقایع تلخ اخیر، دهه هشتادی‌ها و علایق‌شان را برای همیشه متاثر کرده و تصمیم گرفته‌اند خرید زیورآلات گروه‌های مورد علاقه‌شان را به فرداهای بهتری موکول کنند.
مریم صاحب یک صفحه فروش زیورآلات رزینی با بیش از هفت هزار دنبال‌کننده است که عمده مشتریانش را همین گروه‌های نوجوان دهه هشتادی طرفدار کی‌پاپ تشکیل می‌دهند. او در گفت‌وگو با پیوست می‌گوید: «به طور خلاصه از ابتدای ماه درآمد من صفر بوده است. این در حالی است که این صفحه به صورت ماهانه برای من حداقل دو میلیون تومان سود خالص دارد که کمک معیشت من بود اما این ماه برای رساندن سفارشاتی که پیش از این ثبت شده بود از جیب خودم هزینه کردم.»
او توضیح می‌دهد که پیش از این، ابتدا و میانه ماه برای او زمان اوج سفارشات بوده است اما از زمان شروع اختلال اینترنت در مدت یک هفته تنها دو سه پیام سفارش دریافت کرده که برای همان هم رمقی نمانده است.
می‌مانیم یا می‌میریم
در روزهای گذشته هرچند وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات پاسخ روشنی در رابطه با وضعیت اینترنت یا احتمال قطعی دائم اینستاگرام نداده است ولی در اظهارنظری ناامیدکننده در جمع خبرنگاران پیشنهاد کرده بود کاسبان کسب‌وکار خود را روی پلتفرم‌هایی که پایبند به قوانین جمهوری اسلامی نیستند نبرند. حال آنکه امین کلاهدوزان، رئیس مرکز توسعه تجارت الکترونیکی، نیز در جمع خبرنگاران و برخی کسب‌وکارها این حرف را تکرار کرده و گفته بود کسب‌وکارها برای اینکه با ریسک کمتری مواجه شوند، فضای تعاملی با مشتریان خود را روی پلتفرم‌ها کم‌ریسک‌تر منتقل کنند.
با این حال پاسخ این کسب‌وکارهای ضرردیده به مهاجرت به یک کسب‌وکار بومی مانند روبیکا قاطع است و بالافاصله پس از شنیدن سوال می‌گویند: به هیچ عنوان کسب‌وکار خودشان را به اپلیکیشن‌های داخلی منتقل نمی‌کنند چراکه این پلتفرم‌ها شرایط زیرساختی درستی ندارند و مهم‌تر از همه مورد اقبال خود کاربران هم نیستند.
صاحب گل‌فروشی می‌گوید این پلتفرم‌ها مورد تایید مردم و مخاطبان کسب‌وکار آنها نیستند و آنها هر جا که انتخاب مشتری‌شان باشد، فعالیت خواهند کرد.
کسب‌وکار دیگری نیز می‌گوید همین حالا هم هزینه‌های زیادی برای تبلیغات، عکاسی از محصولات و مواردی از این دست کرده تا توانسته در پلتفرمی آزاد و جهانی کسب‌وکار خود را شکل بدهد و مخاطب جذب کند و یک پلتفرم داخلی گزینه او برای مهاجرت نیست و در صورتی که وضعیت اینترنت و فیلترینگ به همین شیوه بماند، احتمالاً یا تنها در سایت فعالیت میکنند یا به حالت سنتی کسب‌وکار خود خواهند برگشت.
موضوعی که احمدرضا منصوری، مدیرعامل پرداخت‌یاری پی‌پینگ، نسبت به آن هشداری جدی می‌دهد: «ما در سه سال گذشته شاهد دو سکته اینترنتی در فضای اقتصاد دیجیتالی بودیم و چنین شرایطی در بازه‌ای کوتاه می‌تواند چند پیامد منفی جدی برای کشور داشته باشد؛ تعطیلی کسیب‌وکارهای دیجیتالی، کاهش سرمایه‌گذاری و حرکت به سمت بازارهای سنتی آن هم در شرایطی که همه دنیا در حال حرکت به سمت اقتصاد دیجیتالی است و چنین اتفاقی عقب‌گردی جدی برای اقتصاد کشور محسوب می‌شود.»
هیچ‌کس در امان نیست
واقعیت این است که هرچند مسئولان ادعا میکنند به جز کسب‌وکارهای اینستاگرامی که «کار خود را در پلتفرم غیرپایبند به قوانین جمهوری اسلامی» شکل داده‌اند سایر کسب‌وکارها در امان هستند، اما واقعیت ماجرا نشان می‌دهد دست‌کم با محدودیت‌های امروز تر و خشک دارند با هم می‌سوزند.
هر سه پرداخت‌یاری پی‌پینگ، زرین‌پال و زیبال تاکید میکنند آماری که از سوی آنها ارائه شده تنها مرتبط با فروشگاه‌های اینستاگرامی نیست و شامل سایت‌ها نیز می‌شود.
فاطمیان در این باره توضیح می‌دهد: «ما اصلاً در زیبال پذیرنده اینستاگرامی نداریم و جزو پرداخت‌یاری‌هایی هستیم که اصلاً کسب‌وکارهای اینستاگرامی با ما کار نمی‌کنند. این کاهش تراکنش نیز در حوزه کسب‌وکارهای اینترنتی اتفاق افتاده و اصلاً موضوع فقط اینستاگرام نیست. دلیل آن نیز این است که سرور برخی از کسب‌وکارها در خارج از ایران قرار دارد و هر زمان که اینترنت قطع می‌شود یا دسترسی به اینترنت ملی محدود می‌شود با مشکل مواجه می‌شوند و حتی نمی‌توانند پنل مدیریت وب‌سایت خود را ببینند و کاربرانی هم که به کسب‌وکار مراجعه میکنند نمی‌توانند از وب سایت خرید کنند و اتصال کسب‌وکار با درگاه پرداختی قطع می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «حتی به فرض اینکه درگاه پرداخت نیز متصل شود خیلی از کسب‌وکارها هستند که قیمت محصولات و خدمات‌شان به صورت لحظه‌ای به‌روزرسانی می‌شود. زمانی که اختلال ایجاد می‌شود مدیر وب‌سایت نمی‌تواند به پنل خود دسترسی پیدا کند و آپدیت قیمت‌ها را انجام بدهد و حتی ممکن است تصمیم بگیرد درگاه خود را در این ایام ببندند و عملاً درگاه را باز نگه ندارند.»
به باور مدیرعامل زیبال، صفر شدن تبلیغات کسب‌وکارها در اینستاگرام و گوگل یا حتی سرچ گوگل از دیگر دلایلی بوده که فروش وب‌سایت‌ها را دچار مشکل کرده است.
بر اساس آمارهای رسمی، در سال ۱۴۰۰ گردش مالی اقتصاد دیجیتالی در ایران عددی حدود ۱۲۳۷ هزار میلیارد تومان بوده که ۱۳ درصد نسبت به سال ۱۳۹۹ افزایش یافته است. این میزان رشد در صنایع کشور ممتاز است. این آماری است که منصوری، مدیرعامل پی‌پینگ، به آن اشاره می‌کند.
چنان‌که او می‌گوید، نکته اینجاست که از یک طرف قائلیم که کشور در «نبرد اقتصادی» است که تبعاً ایجاب می‌کند حفظ این نرخ رشد و افزایش آن، رسالت اصلی نهادهای متولی باشد، از طرف دیگر بدون هیچ مسامحه‌ای اینترنت را قطع و تمام فعالان این حوزه را آچمز می‌کنیم؛ تا جایی که اصلاً نمی‌دانند چه کنند و تا کی دوام می‌آورند.
منصوری تاکید می‌کند: «این آسیب‌ها محدود به فروشگاه‌های اینستاگرامی نیست، بلکه به پهنه یک صنعت است. شاهد مثال من کاربران پی‌پینگ هستند که بیشتر از ۶۰ درصد آنها غیراینستاگرامی‌اند. من درباره تجارت الکترونیکی و کسب‌وکارهای پیشران حرف می‌زنم که اکنون به مشکلات جدی خورده‌اند.»
پایان اشتغال
سی‌ام شهریورماه ۱۴۰۱ در حالی خبر فیلتر شدن اینستاگرام از سوی نت‌بلاکس اعلام شد و آنچه همه از آن می‌ترسیدند اتفاق افتاد که به روایت گزارش رسمی دیجی‌کالا، اینستاگرام در حقیقت بزرگ‌ترین فروشگاه اینترنتی ایران بود.
تنها سه ماه پیش تکراسا در گزارشی اعلام کرد ۴۱۵ هزار فروشگاه در اینستاگرام فعالیت دارند که حجم مبادلات مالی در این بستر بین ۱۸ تا ۳۲ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. تکراسا تخمین زده بود روزانه ۳۱۰ تا ۴۷۰ هزار سفارش خرید و فروش در این پلتفرم انجام می‌شود و به طور مستقیم زمینه اشتغال‌زایی یک میلیون ایرانی را فراهم کرده است.
به طور غیرمستقیم تخمین زده می‌شود این محدودیت‌ها معیشت چند میلیون ایرانی را به شدت متاثر خواهد کرد.
