طرح صیانت؛ از آغاز تا کنون

طرح جنجالی صیانت که از همان ابتدای کار مخالفان سرسختی داشت، در شرایط فعلی کشور دوباره بر سر زبان افتاده است. آیا این روزها طرح صیانت در حال اجراست؟ چه اتفاقی برای طرح صیانت افتاده است؟

طرح صیانت چیست؟ نقطه آغاز طرح صیانت

طرح صیانت که در ابتدا تحت عنوان طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و سامان‌دهی پیام‌رسان‌های اجتماعی در مجلس یازدهم مطرح شد، یکی از جنجالی‌ترین و پرحاشیه‌ترین طرح‌هایی است که تاکنون مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند.

این طرح تابحال چندین بار مورد بررسی و ویرایش مجدد قرار گرفته است و فقط ۴ بار تغییر نام داده است تا کمی از فشار افکار عمومی روی آن کاسته شود. البته ظاهرا نتوانسته است در اقناع افکار عمومی موفق باشد و این فشار حتی موجب اختلاف نظر گسترده میان تصمیم‌گیران در مجلس شورای اسلامی و دولت شده است.

این طرح که جزئیاتی طولانی و مفصل دارد، در تلاش است تا فعالیت کاربران در فضای مجازی را سامان‌دهی کند و مانع از خروج اطلاعات هویتی کاربران به خارج از کشور باشد. البته سایر موارد مربوط به فعالیت کاربران در فضای مجازی هم در طرح صیانت مورد بررسی قرار گرفته‌اند؛ اما ماده جنجالی مربوط به فعالیت پیام‌رسان‌های اجتماعی خارجی این طرح، آن قدر جنجالی و پرحاشیه بوده است که سایر مواد آن را به سایه راند.

جان کلام جنجالی‌ترین مسئله در این ماده جنجالی این است: باید حریم خصوصی کاربران در فضای مجازی و تحت فعالیت در شبکه‌های اجتماعی حفظ و از خروج اطلاعات هویتی آن‌ها به خارج از کشور جلوگیری شود. بر همین اساس، تمام شبکه‌های اجتماعی خارجی موظف به پیروی از قوانین تصویب شده داخل کشور خواهند بود و درصورت همکاری با وزارت ارتباط و استقرار بخشی از سرورهای خود در داخل کشور، اجازه فعالیت آزادانه خواهند داشت.

از طرفی، براساس این طرح دولت موظف به حمایت از پیام‌رسان‌های اجتماعی داخلی است. در واقع دولت با تصویب این طرح موظف خواهد بود از پیام‌رسان‌های اجتماعی که دقیقا مشابه خارجی هستند حمایت کند. بسیاری از مخالفان، این بند را هم مساوی با مسدودسازی پیام رسان های خارجی تلقی کرده‌اند که البته بیراه هم نیست.

بسیاری از مخالفان این طرح را با قطع ارتباط کاربران داخلی با اینترنت بین‌الملل قلمداد می‌کنند.

در حالی که موافقان این طرح معتقدند که این تلقی کاملا اشتباه است و حتی براساس مواد این طرح و درصورت همکاری مدیران شبکه‌های اجتماعی داخلی با وزارت ارتباطات، می‌توانیم به رفع فیلتر بسیاری از پیام‌رسان‌های خارجی مانند تلگرام یا شبکه‌های اجتماعی مانند توییتر و متا در ایران باشیم.

نمایندگان موافق طرح صیانت بیان می‌کنند که این طرح بیشتر از آن که در پی فیلترینگ و محدودیت دسترسی به شبکه‌های اجتماعی باشد، بر حمایت از کسب‌وکارهای اینترنتی داخلی متمرکز شده است.

آن‌ها معتقدند پیش‌نویس اولیه این طرح که پر از ایراد بوده است دست به دست می‌چرخد و نظرات منفی براساس آن نسخه شکل گرفته‌اند. درصورتی که در نسخه‌های جدیدتر این طرح، تلاش شده است تا اشکالات طرح رفع شود و موادی مانند اختصاص ترافیک به هر محتوای تولیدشده توسط کاربران و کسب درآمد براساس آن، به رسمیت شناختن حق مالکیت معنوی بر محتوای تولیدی کاربران و… از موارد مهمی هستند که براساس این طرح اجرا خواهند شد.

اصل ۸۵ قانون اساسی

جنجال‌های پیرامون طرح صیانت و فشار افکار عمومی سبب شد تا روند بررسی و تصویب این طرح، براساس اصل ۸۵ قانون اساسی به کمیسیون ویژه‌ سپرده شود. قبل از بررسی این موضوع، بیایید نگاهی به اصل ۸۵ قانون اساسی بیندازیم. براساس اصل ۸۵ قانون اساسی:

«سمت نمایندگی قائم به شخص است و قابل واگذاری به دیگری نیست. مجلس نمی تواند اختیار قانون گذاری را به شخص یا هیاتی واگذار کند, ولی در موارد ضروری می تواند اختیار وضع بعضی از قوانین را با رعایت اصل هفتاد و دوم به کمیسیون های داخلی خود تفویض کند, در این صورت این قوانین در مدتی که مجلس تعیین می نماید به صورت آزمایشی اجراء می شود و تصویب نهائی آنها با مجلس خواهد بود. همچنین مجلس شورای اسلامی می تواند تصویب دائمی اساسنامه سازمان ها, شرکت ها, موسسات دولتی یا وابسته به دولت را با رعایت اصل هفتاد و دوم به کمیسیون های ذیربط واگذار کند و یا اجازه تصویب آنها به دولت بدهد.

در این صورت مصوبات دولت نباید با اصول و احکام مذهب رسمی کشور و یا قانون اساسی مغایرت داشته باشد. تشخیص این امر به ترتیب مذکور در اصل نود و ششم با شورای نگهبان است. علاوه بر این مصوبات دولت نباید مخالف قوانین و مقررات عمومی کشور باشد و به منظور بررسی و اعلام عدم مغایرت آنها با قوانین مزبور باید ضمن ابلاغ برای اجراء به اطلاع رئیس مجلس شورای اسلامی برسد.

این یعنی مجلس در چنین وضعیتی، می‌تواند اختیار قانون‌گذاری را به کمیسیون تخصص واگذار کند، اما قانون تصویب شده موقتی است و می‌توان پس از مدتی اجرای آن را متوقف کرد.»

این یعنی اختیار بررسی و تصویب طرح صیانت به کمیسیون ویژه‌ای متشکل از نمایندگان مجلس و دولت سپرد شد و این کمیسیون بعد از تحقیق و بررسی این طرح و ارجاع آن به کارشناسان فنی، نسبت به تصویب یا عدم آن اقدام کرد. اما اتفاقاتی که در اسفند ۱۴۰۱ رخ داد، مانعی جدی بر راه تصویب این طرح به وجود آورد.

اسفند جنجالی

اسفند ۱۴۰۰ یکی از جنجالی‌ترین نقاط عطف در مسیر بررسی طرح صیانت محسوب می‌شود. در این تاریخ، طرح صیانت برخلاف نظر رئیس مجلس به‌صورت غیرعلنی و پشت درب‌های بسته به تصویب رسید و به خبر جنجالی و تیتر یک روزنامه‌های کشور تبدیل شد.

تصویب این طرح آن هم بدون رعایت شروطی که درباره روند تحقیق و تصویب آن ذکر شده بود، خشم و عصبانیت کاربران را برانگیخت و آن‌ها نسبت به این اتفاق واکنش‌های شدیدی نشان دادند.

این انتقادات و فشارهای شدید باعث ایجاد اختلاف نظر و شکاف در مجلس هم شد و بسیاری از نمایندگان، همصدا با مردم خواهان لغو کار کمیسیون ویژه و خروج این طرح از دستور کار مجلس شدند. درنهایت با درخواست ۱۵۰ نماینده، رای کمیسیون ویژه لغو و این طرح برای بررسی به صحن علنی مجلس بازگشت.

این یعنی کار کمیسیون ویژه کان لم یکن تلقی شد و تا حدود زیادی احتمال بررسی مجدد طرح صیانت برای همیشه به فراموشی سپرده شد.

بازگشت طرح صیانت در روزهای اعتراض؛ از شایعه تا واقعیت

حدود شش ماه، دیگر خبری از طرح صیانت و مواد مربوط به آن شنیده نمی‌شد. این طرح که پس از اسفند، بیشتر از هر زمان دیگری به انزوا رانده شده بود، دوباره با اتفاقات پیش آمده در شهریور و ایجاد اختلال گسترده در اینترنت، بر سر زبان‌ها افتاده است.

عده‌ای معتقدند که این روزها طرح صیانت بی سروصدا در حال اجرا و حتی بازگشت به صحن علنی مجلس هستند. به عقیده بسیاری، نمایندگان موافق طرح صیانت بهانه‌ای جدید برای اجرای آن پیدا کرده‌اند و آن هم سواستفاده نیروهای مداخله‌گر خارجی از شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام است.

مسدودسازی این شبکه اجتماعی به همراه پیام‌رسان واتس‌اپ، این گمانه‌زنی را تشدید کرده است که امکان دارد این محدودیت همیشگی و مقدمه‌ای برای ملی کردن اینترنت و قطع دسترسی دائمی کاربران به اینترنت بین‌الملل باشد.

این گمانه‌زنی با اعلام حمایت نمایندگان مجلس از پیامرسان‌های داخلی، قوت پیدا کرده است و بسیاری از کارشناسان اعتقاد دارند عملا طرح صیانت در یک قدمی اجرایی شدن قرار گرفته است.

البته تا امروز خبری موثق از بازگشت دوباره طرح صیانت به صحن علنی مجلس و یا حتی آغاز به کار دوباره کمیسیون مشترک منتشر نشده است و همچنان بسیاری از نمایندگان معتقدند که مطرح کردن طرح صیانت در شرایط فعلی کشور، نه تنها کارآمد نیست، بلکه می‌تواند آسیب‌زا باشد.

آنچه تا امروز مشخص شده است این است که هیچ تصمیمی برای فیلترینگ دائمی واتس‌اپ و اینستاگرام اخذ نشده و طرح صیانت هم همچنان از دستور کار مجلس خارج است. هر چند نمی‌توان انکار کرد که بعضی از نمایندگان مجلس با تمام قوا از این ایده استقبال می‌کنند اما تا امروز مخالفین این طرح قدرت بیشتری در مجلس داشته‌اند. از طرفی، وابستگی معیشت بیش از ۹ میلیون نفر از جمعیت ایران به اینستاگرام و ضربات اقتصادی شدیدی که مسدود شدن دائمی این اپلیکیشن می‌تواند به این مشاغل وارد کند، مسدودسازی این اپلیکیشن را با تردیدهای بسیاری همراه کرده است.

باید منتظر باشیم و ببینیم که آیا با آرام‌تر شدن فضا، تصمیم شورای عالی امنیت ملی برای فیلترینگ این دو پیام رسان و شبکه داخلی چطور خواهد بود و آیا این وضعیت می‌تواند در نهایت منجر به بررسی مجدد طرح صیانت شود یا نه.

نظر شما چیست؟ آیا این طرح در آینده نزدیک تصویب خواهد شد؟