انتخاب رشته دانشگاهی شاید مهم‌ترین گام در تعیین مسیر شغلی هر فرد است، اما متاسفانه این انتخاب در سنین پایین و بدون دسترسی به داده‌های درست اتفاق می‌افتد. در نبود دسترسی به داده‌های درست دانش‌آموزانی که در آستانه انتخاب مسیر تحصیلی هستند ناچارند یا به تجارب محدود عده‌ای از دوستان و آشنایان اکتفا کنند و یا بر اساس رشته‌های قبولی رتبه‌های مشابه در سال‌های گذشته انتخاب تحصیلی کنند. ناعادلانه‌تر اینکه کیفیت شبکه دوستان و آشنایان افراد برابر نیست و این باعث بازتولید نابرابری‌های اجتماعی می‌گردد.
دانشگاه‌ها نیز بدون وجود متر و معیاری در سنجش موفقیت آنها برای آماده‌سازی فارغ‌التحصیلان برای بازار کار، به این مسئله اولویت کافی نمی‌دهند. به خصوص که اغلب بازخوردهایی که مسئولین دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی دریافت می‌کنند یا از جنس بازخوردهای دانشجویان در رابطه با مسائل رفاهی و کیفیت اساتید است و یا از جنس ملاک‌های کمی‌ای همچون تعداد مقالات منتشر شده یا تعداد پروژه‌های کارشناسی ارشد و دکترا انجام شده است. به نظر نمی‌رسد دانشگاه‌ها دسترسی منظم و سیستماتیکی به آماری نظیر وضعیت اشتغال فارغ‌التحصیلان یا میزان رضایت آنها داشته باشند.
طبق گزارش جاب‌ویژن که بر اساس بررسی وضعیت شغلی ۵۰۰ هزار فارغ‌التحصیل و نظرسنجی از ۲۰ هزار نفر از آنها تهیه شده، ۶۰ درصد از فارغ‌التحصیلان از انتخاب تحصیلی خود ناراضی‌اند. طبق تحلیل‌های این گزارش، این مشکلات مرتبط با بازار کار است که عامل اصلی نارضایتی فارغ‌التحصیلان است و نه مثلا وضعیت امکانات دانشگاهی یا اساتید. به طوری‌که فارغ‌التحصیلانی که در بازار کار موفق‌تر هستند – شاغلند و درآمد بیشتری دارند – رضایت تحصیلی بیشتری نیز دارند. این موضوع نشان‌دهنده اهمیت بازار کار در رضایت بلندمدت تحصیلی است و دانش‌آموزانی که در حال انتخاب رشته هستند، باید حتماً بازار کار را برای دستیابی به رضایت بلندمدت در نظر بگیرند.
مقداد ولایی، هم‌بنیان‌گذار جاب ویژن به معضل حلقه گمشده دانشگاه و بازارکار اشاره کرد: «تعداد زیادی از فارغ‌التحصیلان یا بیکارند یا شرایط کاری مناسبی ندارند و از طرفی سازمان‌ها به شدت مشکل جذب نیروی کار توانمند دارند. این مسئله نشان می‌دهد نظام آموزشی ما و انتخاب‌های افراد دچار مسئله جدی است.»
تحلیل‌های گزارش جاب ویژن نشان می‌دهد در میان فارغ‌التحصیلان شاغل، افرادی که در بخش خصوصی فعالیت می‌کنند، رضایت بیشتری از انتخاب‌های تحصیلی خود دارند. علاوه بر این درآمد افراد هم در رضایت آنها از انتخاب رشته و دانشگاه آنها تاثیر گذاشته و افرادی که درآمد بیشتری دارند، عمدتا راضی‌تر هستند.
طبق این گزارش افرادی که شغلی مناسب با درآمد کافی ندارند از انتخاب رشته خود ناراضی‌تر از بقیه هستند با این حال افزایش حقوق ماهانه، رضایت از رشته تحصیلی و دانشگاه محل تحصیل را به طور پیوسته افزایش می‌دهد.
جاب ویژن در این گزارش نشان می‌دهد سخت بودن شرایط ورود به بازار کار اصلی‌ترین دلیلی است که دانشجویان از دانشگاه محل تحصیل خود رضایت ندارند و عواملی مانند سطح علمی اساتید، کیفیت دروس و عدم وجود امکانات رفاهی در رتبه پایین‌تری قرار می‌گیرند.
ولایی از تفاوت انتخاب رشته نسل زد نسبت به سایر نسلها توضیح داد: امروزه بیشتر افرادی که رتبه کنکور بهتری دارند سراغ رشته‌هایی می‌روند که درآمد بیشتری دارند و این نشان می‌دهد دانش‌آموزان در این دوره بیشتر به این درک رسیده‌اند که در انتخاب رشته خود، درآمد آن را در نظر بگیرند. به باور ولایی هر چقدر داده‌هایی شبیه به داده‌های گزارش جاب ویژن بیشتر در اختیار عموم قرار بگیرد، به آنها کمک خواهد کرد در مسیر انتخاب رشته خود گزینه‌های بهینه‌تری را انتخاب کنند.
رتبه‌بندی رشته‌ها: بیشترین رضایت برای فارغ‌التحصیلان مهندسی صنایع، کامپیوتر/ فناوری اطلاعات، و مدیریت است.
جاب‌ویژن رشته‌های گروه ریاضی و انسانی را بر اساس معیارهای متفاوتی از جمله رضایت فارغ‌التحصیلان و درآمد آنها رتبه‌بندی کرده است. در این رتبه‌بندی، بیشترین میزان رضایت فارغ‌التحصیلان متعلق است به رشته‌های مهندسی صنایع، کامپیوتر/ فناوری اطلاعات، و مدیریت. این در حالی‌ست که بر اساس آمار جاب‌ویژن بیشترین درآمد را فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی مکانیک، کامپیوتر/ فناوری اطلاعات و مهندسی هوافضا کسب کرده‌اند.
تحلیل‌های جاب‌ویژن نشان می‌دهد که رشته‌های تحصیلی عمدتا در دو گروه «رشته‌های با رضایت بالا و حقوق بالا» و «رشته‌های با رضایت پایین و حقوق پایین» دسته‌بندی می‌شوند که این موضوع در تایید اهمیت بالای درآمد فارغ‌التحصیلان در رضایت از انتخاب تحصیلی است.
هم‌بنیان‌گذار جاب ویژن درباره تمایل کمتر نسل جدید برای ادامه تحصیلات آکادمیک تاکید کرد: «افرادی که این روزها در کنکور شرکت می‌کنند اقبال کمتری برای رفتن به دانشگاه دارند اما در مورد رشته‌های خاص همچنان رقابت وجود دارد و کارفرمایان هم دید بهتری به آنها دارند.»
با این حال پژوهش جاب ویژن نشان می‌دهد بیش از ۶۰ درصد فارغ‌التحصیلان رشته‌های پزشکی، دندان‌پزشکی و داروسازی که از محبوب‌ترین رشته‌ها به شمار می‌روند، پس از فارغ‌التحصیلی از انتخاب رشته خود ناراضی هستند.
رتبه‌بندی دانشگاه‌ها: بیشترین رضایت برای فارغ‌التحصیلان دانشگاه امیرکبیر است و دانشجویان شریف بیشترین حقوق را می‌گیرند.
در رتبه‌بندی جاب‌ویژن از دانشگاه‌ها، بیشترین رضایت از دانشگاه را فارغ‌التحصیلان دانشگاه امیرکبیر و پس از آن دانشگاه شریف و تهران دارند؛ در حالی‌که بیشترین حقوق را فارغ‌التحصیلان دانشگاه شریف و پس از آن امیرکبیر و علم‌وصنعت دریافت می‌کنند. در این میان دانشگاه تهران وضعیت جالبی دارد. این دانشگاه از نظر رتبه قبولی در رشته ریاضی دومین دانشگاه و از نظر رتبه‌های قبولی در رشته انسانی رتبه اول است؛ ولی رتبه این دانشگاه از نظر میزان رضایت فارغ‌التحصیلان سه و از نظر درآمد فارغ‌التحصیلان چهار است و به‌نظر می‌رسد دانشجویان دانشگاه تهران با رتبه کنکور بهتر، ناراضی‌ترند و حقوق کمتری نیز دریافت می‌کنند.
متن کامل گزارش انتخاب رشته ۱۴۰۳ جاب ویژن
