پیشی گرفتن صنعت از دانشگاه در حوزه “هوش مصنوعی”

عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف درباره جایگاه هوش مصنوعی در فضای آکادمیک و صنعت گفت: فکر می کنم در حوزه هوش مصنوعی، دانشگاه هنوز نتوانسته پا به پای صنعت پیش بیاید و مسائل کاربردی و مهم را حل کند. در نتیجه، صنعت برای کاهش هزینه های خود و همچنین برای کسب مزیت رقابتی با هزینه کمتر، هوش مصنوعی را توسعه داده است. من صنعت را در حوزه هوش مصنوعی در برخی موارد جلوتر از دانشگاه می‌بینم و با توجه به این که دانشگاه نتوانسته برخی مسائل اصلی را حل کند و در دنیای آکادمیک باقی مانده، فکر می‌کنم در آینده نزدیک صنعت از دانشگاه پیشی بگیرد.

دکتر محمدحسین رهبان با اشاره به افزایش حجم “داده‌ها” در صنعت اظهار کرد: با توجه به افزایش حجم “داده‌ای” که در صنعت رخ داده و با توجه به این‌که صنایع مختلف به این پی برده‌اند که “داده” می‌تواند برای آن‌ها سرمایه باشد، روند استفاده از هوش مصنوعی در صنایع ایران رو به افزایش است. این موضوع با بحث تحلیل هوشمند “داده” گره خورده است. صنایع زیادی در حال استفاده از هوش مصنوعی هستند و هر کس که به نوعی “داده‌ای” دارد که می‌تواند از این “داده” برای بهبود کسب و کار خود استفاده ‌کند، عملا به سمت استفاده از هوش مصنوعی حرکت می‌کند.

این استادیار دانشگاه صنعتی شریف درباره ظرفیت‌های سخت‌افزاری هوش مصنوعی در ایران گفت: روش‌های نوین هوش مصنوعی مانند یادگیری ژرف به سخت‌افزاری نیاز دارند که اصطلاحا به آن GPU) Graphics Processing Unit) می‌گویند. خرید این GPU هزینه چندان بالایی ندارد و به نظر من نسبت به سایر تکنولوژی‌هایی که در دنیا به کار می‌رود، پتانسیل خوبی برای استفاده از آن وجود دارد. این GPUها کارت‌های گرافیکی هستند که عمده آن‌ها از کشورهای دیگر به ایران وارد می‌شوند. تحریم‌ها تا حدودی دسترسی به آن‌ها را سخت‌تر کرده، اما همچنان در بازار ایران موجود است.

وی با بیان این‌که هوش مصنوعی کم و بیش وارد حوزه علوم انسانی نیز شده است، گفت: مثلا در حوزه نگارش و تالیف، هوش مصنوعی می‌تواند تشخیص دهد کسی که ادعا می‌کند یک متن را نوشته، آیا واقعا خودش آن را نوشته یا نه. اگر بخواهیم مطمئن شویم یک مقاله توسط کسی نوشته شده یا نه، می‌توان از هوش مصنوعی استفاده کرد. در حوزه روانشناسی نیز می‌توان از هوش مصنوعی استفاده کرد، البته این تکنیک‌ها هنوز فراگیر نشده‌اند. راه‌های غیرهوشمند برای تشخیص تقلب‌های علمی در مقالات وجود دارد، اما هوش مصنوعی می‌تواند شباهت نگارش یک مقاله با مقاله‌های پیشین یک نویسنده را بررسی کند و کمک کند تقلب‌های علمی کشف شوند.

رهبان در پاسخ به سوالی درباره جنبه‌های منفی استفاده از هوش مصنوعی گفت: بحث‌هایی پیرامون اخلاق در کاربردهای هوش مصنوعی وجود دارد که البته به نظر نمی‌رسد که موضوعات اخلاقی را بتوان به سادگی محاسباتی کرد؛ مثلا در استفاده از ماشین خودران ممکن است شرایطی برای یک راننده به وجود بیاید که تصمیم بگیرد از میان دو کار بد یکی را انجام دهد. علاوه بر بحث‌های اخلاقی، توسعه هوش مصنوعی می‌تواند بحث‌های حقوقی را هم به دنبال داشته باشد. مثلا اگر این ماشین خودران در خیابان با ماشین خودران دیگری تصادف کند، مقصر کیست. موضوع دیگر اهمیت حفظ محرمانگی داده‌های شخصی کاربران در هنگام پردازش آنها است که به تازگی در هوش مصنوعی مطرح شده است. در ایران، با توجه به این که در حوزه هوش مصنوعی، کمی عقب‌تر از جهان حرکت می‌کند، بحث‌های اخلاقی و حقوقی هوش مصنوعی فراگیر نشده است.

عضو هیات‌علمی دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به استقبال دانشجویان از گرایش هوش مصنوعی در دانشگاه‌ها، گفت: هوش مصنوعی در سطح آکادمیک در ایران رو به رشد است و استقبال زیادی از سوی دانشجویان از این حوزه می‌شود. به نظرم چه برای افرادی که می‌خواهند در خارج از ایران در این حوزه درس بخوانند و چه برای افرادی که می‌خواهند در ایران تحصیل و کار کنند، حوزه هوش مصنوعی مناسب است و می‌توان با هزینه اندک و سرمایه کم، کسب و کار خوبی را در این حوزه راه‌اندازی کرد. هوش مصنوعی در ایران رو به توسعه است و ما هنوز ابتدای راه هستیم و باید راه طولانی‌ای را طی کنیم تا از پتانسیل‌های این گرایش در ایران استفاده کنیم.

وی افزود: اگر به حدود ۱۰ سال قبل برگردیم، دانشگاه محمل اصلی هوش مصنوعی به حساب می‌آمد و به هوش مصنوعی به صورت کاملا آکادمیک نگاه می‌شد، اما الان با فراگیر شدن هوش مصنوعی در صنعت برخی صنایع توسعه و پژوهش این موضوع را درون خود دنبال می‌کنند. دانشگاه هنوز نتوانسته پا به پای صنعت پیش بیاید و مسائل کاربردی و مهم را حل کند، در نتیجه صنایع برای کاهش هزینه‌های خود و همچنین برای کسب مزیت رقابتی با هزینه کمتر، هوش مصنوعی را توسعه داده‌اند. من صنعت را در برخی حوزه‌ها در این زمینه جلوتر از دانشگاه می‌بینم و در آینده نزدیک با توجه به این که دانشگاه هنوز نتوانسته برخی مسائل کاربردی صنعت را حل کند و در دنیای آکادمیک باقی مانده، فکر می‌کنم در حوزه هوش مصنوعی، صنعت از دانشگاه پیشی بگیرد.

رهبان درباره علت عقب افتادن دانشگاه از صنعت در حوزه هوش مصنوعی گفت: در کشورهای توسعه یافته، مبنای یک پژوهش سرمایه و گرنتی است که برای حل مسئله اختصاص داده می‌شود. در ایران، وارد شدن سرمایه به دانشگاه برای حل مسئله کمرنگ است. الان فرآیند تعریف مسئله در دانشگاه توسط دانشجو و استاد و به صورت پراکنده انجام می‌شود و من این موضوع را یک عامل مهم در عقب افتادن دانشگاه از صنعت می‌دانم.

این استادیار دانشکده کامپیوتر دانشگاه صنعتی شریف درباره ارتباط دانشگاه و صنعت در حوزه هوش مصنوعی، گفت: به نظر من، با توجه به فراگیر شدن هوش مصنوعی، نسبت به زمینه‌های دیگر تقاضای بیشتری از سمت صنعت برای ارتباط با دانشگاه وجود دارد. ما همچنین نیروی کارآمد خوب در هوش مصنوعی کم داریم، به همین دلیل صنعت دوست دارد با دانشگاه ارتباط داشته باشد تا از منابع انسانی خوب بهره‌مند شود.

رهبان ادامه داد: صنایع بیشتر در سطح جذب منابع انسانی با دانشگاه‌ها همکاری دارند. فکر می‌کنم آن قدری که صنعت اهمیت هوش مصنوعی را درک کرده، دانشگاه درک نکرده و حمایت زیادی از فعالان هوش مصنوعی در سطح دانشگاه نمی‌بینم. البته رشته‌هایی را برای استفاده از هوش مصنوعی ایجاد کرده‌اند، اما حمایت مالی یا سرمایه‌گذاری به خصوص در حوزه هوش مصنوعی از سوی دانشگاه صورت نگرفته است. شاید بتوان گفت دانشگاه، بسترهای سخت‌افزاری برای استفاده از هوش مصنوعی را ایجاد کرده است؛ مثلا دانشگاه‌ها به دنبال این هستند که بستر خدمات ابری را ایجاد کنند تا به استفاده از هوش مصنوعی کمک کنند. به نظر من سرمایه گذاری ها عمدتا در همین حد باقی مانده است.

عضو هیات‌علمی دانشگاه صنعتی شریف خاطرنشان کرد: این‌که دانشگاه هم به اندازه صنعت متوجه اهمیت هوش مصنوعی شود نیاز به گذشت زمان دارد، ولی این که استادانی در دانشگاه داشته باشیم که ارتباط خوبی با صنعت داشته باشند و پروژه‌های خوبی را به دانشگاه بیاورند، می‌تواند به این موضوع کمک کند؛ اما برخی موانع بر سر این راه قرار دارد. استادی که می‌خواهد با صنعت همکاری کند، از نظر قانونی باید با هماهنگی با دانشگاه اقدام کند. به همین دلیل برخی از استادان ترجیح می‌دهند این همکاری با صنعت خارج از دانشگاه رخ دهد. به نظر من، دانشگاه، باید با توجه به رو به رشد بودن هوش مصنوعی، این فرآیند را تسهیل کند تا استادان همکاری‌های خود با صنایع را گسترش داده و بیشتر به سطح دانشگاه بیاورند. علاوه بر آن، دانشگاه بهتر است از استارتاپ هایی که در شتابدهنده های دانشگاه مستقرند حمایت بیشتری کند تا فعالیت در این حوزه‌ها میان استادان و دانشجویان رواج بیشتری پیدا کند.

وی درباره سطح آموزش هوش مصنوعی در ایران گفت: به نظر من از لحاظ آکادمیک دانشگاه‌های خوب ایران در حوزه هوش مصنوعی استادان خوبی دارند ولی اغلب این آموزش ها در سطح آکادمیک باقی مانده و مسئله‌محور نشده تا بتواند دانشجویان را وارد فضای صنعت کند، به همین دلیل وقتی فرد وارد صنایع می‌شود نیاز به یک سرمایه گذاری دیگری دارد تا مجددا برای کار در صنعت آماده شود. در دانشگاه مبنای فنون آموزش داده می‌شود و چندان وارد آموزش حرفه‌ای و کاربردی نمی‌شویم. موسسات و شرکت‌هایی در حوزه آموزش کاربردی هوش مصنوعی در حال فعالیت و گسترش هستند و امیدوارم این فضای خالی بین دانشگاه و صنعت از این طریق پر شود.

رهبان در پایان درباره موضوعاتی که در حوزه هوش مصنوعی بر روی آن‌ها فعالیت می‌کند، گفت: من هوش مصنوعی را در زمینه‌های بیوانفورماتیک، بینایی ماشین و پردازش تصویر به کار می‌برم. در حوزه بیوانفورماتیک بحث تحلیل تصاویر میکروسکوپی و، ارزیابی سلول‌ها برای کشف دارو از موضوعاتی است که من قبل از این که به ایران بیایم روی آن کار می‌کردم و هنوز هم مشغول فعالیت بر روی آن هستم. نتایجی که به آن رسیدیم به شناخت فرآیندهای زیست‌شناسی کمک می‌کند. در واقع این نتایج، در حوزه زیست‌شناسی با استفاده از پردازشی که بر روی داده‌های زیست‌شناسی انجام می‌دهیم، تولید علم می‌کند و می‌تواند در طولانی‌مدت باعث کشف دارو شود.