اگر صاحب ایده یا کسب و کاری در حوزه علوم و فناوری های زیستی و البته، سلامت هستید و یا در یکی از این رشته ها، مشغول به تحصیل اید، توصیه می کنیم که گفت و گوی دو قسمتی ما با “شتابدهنده پرتقال” را از دست ندهید؛ شتابدهنده ای که بر اساس استانداردهای بین المللی و با مشارکت شرکای اروپایی اش، دو خط علم و تجارت را به یکدیگر تلاقی داده و فعالیت های خود را معطوف تجاری سازی پژوهش های علمی، کرده است.
لطفاً در ابتدا، اجازه دهید تا با خودتان بیشتر آشنا شویم.
آرین عقیلی، مدیرعامل و همبنیانگذار شتابدهنده پرتقال و دانشجوی دکترای رشته سیاستگذاری علم و فناوری دانشگاه علم و صنعت ایران هستم که رساله دکترایم با موضوع شتابدهی در استخراج مدل فرایند تجاری سازی فعالیت های جدید، با تمرکز بر ایران، درحال تدوین است.
از سال ۱۳۸۸ و بعد از چندین تجربه کاری ای که به عنوان کارشناس در سازمان ها و شرکت های مختلف داشتم، محور فعالیتم را بر خوداشتغالی و راه اندازی یک مجموعه تخصصی در حوزه آموزش و مشاوره مدیریت پروژه و کسب و کار، متمرکز کردم. این تصمیم، مربوط به زمانی بود که کارشناسی ام را در رشته مهندسی الکترونیک در دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی، تمام کرده و مدرک کارشناسی ارشدم را نیز در حوزه مدیریت کسب و کار بین الملل با گرایش مدیریت مالی و بازاریابی، کسب کرده بودم.
چه شد که به فکر تاسیس شتابدهنده پرتقال افتادید؟
بعد از تجارب مختلفی که در حوزه آموزش و مشاوره توسعه کسب و کارها، کسب کرده بودم، با همکاری یکی از دوستان بسیار خوب و قدیمی ام-بهروز ناطقی- مشترکاً شتابدهنده پرتقال را در سال ۱۳۹۶ پایه گذاری کرده و در سال۹۷ هم رسما این مجموعه را ثبت نموده و فعالیت های رسمی مان را آغاز کردیم.
ما شتابدهنده پرتقال را به عنوان دو بنیانگذاری که تحصیلات مرتبطی در رشته های علوم و فناوری های زیستی نداشتیم، بلکه متخصص و تحصیل کرده رشته های مدیریت و کسب و کار بودیم، شروع کردیم؛ آن هم بعد از اینکه تجاری سازی یکی از پروژه های علمی ای که شریک من بر روی آن، سرمایه گذاری فنی کرده بود، با مشکلاتی مواجه شد.
هردوی ما که سابقه همکاری و آشنایی قریب به پانزده ساله ای با یکدیگر داریم، با توسعه ی کسب و کارهای جدید، آشنا بودیم و پروژه های مشترکی را با هم انجام داده بودیم اما توسعه کسب و کارهایی که در حوزه نوآوری و متمرکز بر تجاری سازی یک فناوری جدید هستند، الزامات خاص خودش را دارد که ما قبل از آن پروژه، خیلی با آن آشنا نبودیم.
بر همین اساس، تمرکزمان را در ابتدا، بر آشنایی بیشتر با فرایندها و متدولوژی توسعه کسب و کارهای نوآورانه و فناورانه، معطوف کردیم و پروژه مذکور، به عنوان اولین پروژه و استارتاپ شتابدهنده پرتقال، به صورت تخصصی در دستور کار قرار گرفت.
نتیجه آن هم استخراج متدولوژی هایی اختصاصی برای شتابدهی به تجاری سازی فناوری، شد که با آزمون و خطای همبنیانگذارها و همینطور، تجاربی که در کنار تخصص علمی در این حوزه کسب کردیم، محقق گردید و ما چنین احساس کردیم که این متدولوژی ها، برای سایر محققین و تیم های استارتاپی برخاسته از فضای پژوهشی در علوم و فناوری های زیستی هم جواب می دهد.
چرا برای فعالیت، حوزه فناوری های زیستی را انتخاب کردید؟
جدای اینکه اولین پروژه سرمایه گذاری شریک من در حوزه تولید مواد اولیه بیوپلیمری بود، با توجه به استراتژی اقیانوس آبی (Blue Ocean Strategy)، احساس کردم که علیرغم تجربیات منتورینگ و پیش شتابدهندگی ام در حوزه ی پلتفرم ها و خدمات آنلاین، حوزه ی فناوری های علوم زیستی، به شدت جذاب، خالی و واقعاً نیازمند چنین خدماتی است.
برای ما هم بازار و بازی جذابتری بود که به جای انتخاب اکوسیستم سنتی نوآوری ایران، به یک ناحیه تازه، آن هم با بافت و ساختاری متمرکز بر تجاری سازی پژوهشی، رو آوریم و به عبارتی، ما شتابدهنده پرتقال را یک شتابدهنده تخصصی تجاری سازی می نامیم، نه یک شتابدهنده نوآوری؛ به معنای مرسومی که برای آن، وجود دارد و رایج است.
با توجه به تجارب بین المللی شما، بین شتابدهنده های ایران و جهان، چه تفاوت هایی قابل توجه است؟
بحث مفصلی است اما شتابدهنده های جهان مثل Y Combinator که در کشور آمریکا در صنعت شتابدهی، پیشامد است، تفاوتی بنیادی با شتابدهنده های ایران دارند؛ چرا که در یک ساختار فرهنگی، آموزشی و اقتصادی کاملا متفاوت، تعریف شده اند.
به عنوان نمونه، یک دانشجوی هاروارد یا MIT که در این شتابدهنده پیشگام، ثبت نام کرده و یک استارتاپ راه اندازی می کند، مهارت های نرم و دانش اولیه حوزه کسب و کار و مدیریت را تا حد بسیار زیادی در دوره تحصیلاتی خود گذرانیده و کسب کرده است. بر همین اساس، Y Combinator معتقد است که اگر شما چهار پایه -منتورینگ، آموزش، فضای کار اشتراکی و در اختیار قرار دادن سرمایه بذری- را ایجاد کردید، می توانید یک سازمان را در قالب یک شتابدهنده، معرفی نمایید ولی اگر این چارچوب در ایران، کپی شود، به واسطه تفاوت بافتار فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، قانونی و آموزشی و اینکه مخاطب شتابدهنده ما در ایران نیز خاستگاهی سنتی در روند و فرایند آموزش خود داشته، به خوبی جواب نمی دهد.
حتی علت تغییر موضوع رساله دکترای من نیز در یک مقطع زمانی، همین احساس نیاز ویژه ای بود که به آن رسیدم و آن هم اینکه اکوسیستم نوآوری کشور، به صورت جدی به نسخه های شتابدهی بومی نیاز دارد. ایران کشوری است که از نظر منابع مالی و سطح استعدادهای انسانی و حتی زیرساختی، به ویژه در حوزه علوم و فناوری زیستی و درواقع صنعت سلامت، بسیار غنی است و مدل شتابدهنده های آمریکایی، چینی یا اروپایی با بافتار فرهنگی، آموزشی و جامعه شناختی اکوسیستم نوآوری ما، انطباق ندارد.
شرکای بین المللی پرتقال، در چه حوزه هایی با شتابدهنده تان همکاری دارند؟
شرکای ما، با دیدگاه ایجاد شبکه ای از شرکای استراتژیک در حوزه های مختلفی که می تواند به تجاری سازی و شتابدهی یک فناوری جدید در علوم و فناوری زیستی، شتاب دهند، انتخاب شده اند. درواقع، فلسفه ای که برای فعالیت های بین المللی و شراکت های راهبردی ما در حوزه بین الملل تعریف شد، بر این مبنا استوار بوده است که نوآوری، فعالیتی است که ذاتاً در قالب یک شبکه، انجام پذیر است و اگر ما به استعاره “پلی که بر دره نوآوری، زده می شود”، برگردیم هم اعتقاد بنده این است که این پل، یکسری بلوک های سازنده دارد که یک مرکز نوآوری و رشد یا یک دفتر انتقال تکنولوژی یا حتی یک شتابدهنده، نمی تواند به تنهایی معادل کل آن باشد و باید اجزای دیگری هم در کنارش قرار گیرند.
در انتخاب استراتژی شراکت، پارادایم ها و مدل های جدیدتر نوآوری، در دستور کار ما قرار گرفت و این همکاری ها که در مدل های جدیدتری مانند CoIN(شبکه نوآوری مشارکتی یا همانCollaborative Innovation Network ) تعریف و مشخص می شوند، هم در بحث رگولاتوری، حوزه های جذب منابع مالی و سرمایه های موردنیاز، معرفی به بازار و هم در پتنت و برندینگی که بتواند به شتابدهنده پرتقال کمک نماید، است.
شرکای فعلی مان، هم از مجموعه هایی هستند که مشابه ما به فعالیت های شتابدهی با تمرکز بر شرایط اکوسیستم نوآوری، مشغول اند و همینطور، مجموعه هایی که فعالیت شان مبتنی بر دراختیار گذاشتن فضای کار اشتراکی، دریافت مجوزهای ورود به بازارهای بین المللی و ایجاد ارتباط برای فروش و بازاریابی صادراتی محصولات دانش بنیان ایرانی است که این مورد آخر، سرلوحه فعالیت های بین المللی ما نیز هست.
شتابدهنده پرتقال، یک دفتر در اروپا راه اندازی کرده است. ممکن است درباره آن توضیح دهید؟
دفتر ما در شهر روتردام هلند، با هدف ایجاد پایگاهی برای صادرات محصولات دانش بنیان ایرانی در حوزه علوم و فناوری های زیستی و سلامت ایجاد گردیده؛ چرا که اعتقادمان بر این است که استارتاپ های دانش بنیان نوپای ایرانی یا صنعتی و تولیدی موجود، اگر صرفا بتوانند آن طور که باید و شاید، فرایند رگولاتوری و کسب مجوزها و الزامات حضور در بازارهای صادراتی را که تمرکز ما البته بر بازارهای اروپاست، کسب کرده و فقط دپارتمان های فروش و بازاریابی شان را در اروپا متمرکز یا حتی به ما برونسپاری نمایند، می توانند آنچه را که در داخل کشور، با استعدادهای بومی، مواد اولیه، انرژی و هزینه های محلی تولید می کنند، در سطح بین المللی بفروشند و درآمدزایی و واردات ارزی داشته باشند.
یکی دیگر از فعالیت های دفتر اروپای ما نیز که نگاه ویژه ای به آن داریم، جذب منابع مالی و سرمایه های خطرپذیر مخصوص استارتاپ های کشورهای نوظهور (مثل ایران) در اکوسیستم نوآوری است که این جذب سرمایه های بین المللی، می تواند یک دستاورد بسیار جذاب باشد.
یکی از چشم اندازهای ما، ایجاد شرکت های بین المللی با هسته ی ایرانی است و اعتقاد داریم که مثل کشور همسایه-ترکیه-، شرکت های ایرانی با همبنیانگذارهای ایرانی شان نیز این توانایی و شایستگی را دارند که در مقیاس جهانی تجارت کنند؛ پس به عبارتی، جهانی شدن شرکت های ایرانی، چشم انداز ما در مجموعه اروپایی پرتقال است که تحت عنوان Orange Accelerator درحال فعالیت است.
معیارهای پرتقال برای پذیرش یک کسب و کار چیست؟
خیلی ساده است؛ فقط کافی است که آن استارتاپ، نمونه اولیه محصولی که برای بازار قابل توجهی طراحی شده است را در دست داشته باشد؛ با یک پروتوتایپ اولیه که مشکلی از بازار و تقاضایی از مشتریان را احتمالا می تواند حل کند، به ما مراجعه نماید. البته استارتاپ باید آگاهی نسبی ای از بحث رگولاتوری و مسیر اخذ مجوزها که در حوزه سلامت و علوم و فناوری های زیستی بسیار اهمیت دارد نیز داشته باشد.
به واسطه اینکه در حوزه سلامت خیلی از اوقات، کارها تیمی نیست؛ حتی ما الزامی بر وجود یک تیم استارتاپی هم نداریم و سعی می کنیم که بنیانگذارهای تک نفره را نیز حمایت کنیم؛ هرچند که یکی از موضوعات قابل بحث و مناقشه، اهمیت زیاد تیم سازی است ولی در حوزه کاری ما، یک نفر پژوهشگر که MVP ای در دست داشته که تناسبی میان مشکل قابل توجه در بازار و راه حل معتبر در آزمایشگاه را که اصطلاحا Problem-Solution Fit نامیده می شود و یا شواهدی از TRL چهار یا پنج برای آن، وجود داشته باشد را هم جذب می کنیم.
پرتقال، چه تسهیلاتی را در اختیار استارتاپ ها قرار می دهد؟
ما دو فضای کار اشتراکی را در شهرهای تهران و تبریز، در اختیار تیم های فعال در زمینه های تولید مواد اولیه بیوتکنولوژی غذایی و شیمی دارویی، قرار می دهیم. از خدمات دیگر ما، تامین سرمایه بذری با مدل های هوشمند است؛ مدل هایی که به سرمایه گذاران این اطمینان را می بخشد که منابع، به صورت هوشمندانه ای خرج می شوند.
معرفی آن ها به اکوسیستم و برندینگ شتابدهنده پرتقال که نام قابل اعتمادی برای سرمایه گذاران و متولیان است، مشاوره های حقوقی و تامین مالی هم از دیگر خدمات ماست که البته، بستگی دارد که یک مدل شتابدهی سنتی را پی بگیریم یا به سراغ Venture Building برویم.
هردوی این ها در شتابدهنده پرتقال، عملیاتی می شود ولی تفاوت هایی در بحث تسهیلات و خدمات دارند؛ در مدل Venture Building، ما خودمان هم عضوی از تیم شده و در کنار بنیانگذار یا پژوهشگر آن استارتاپ، قرار می گیریم.
تاکنون چند استارتاپ را جذب کرده و خروجی تان، چه بوده است؟
ما تابحال ۱۸ استارتاپ را جذب کرده ایم که ۶ تا از آن ها، خروج موفقی داشته اند و بالغ بر ۶۰ میلیارد تومان، تامین مالی شده اند.
چهار استارتاپ تولید مواد دارویی، درهم ادغام شده و استارتاپ PharmaPlex شکل گرفت. یک استارتاپ در حوزه بازسازی کانال های اعصاب محیطی، یک استارتاپ در زمینه بازسازی استخوان و یک استارتاپ بندآورنده خون ریزی هم در حوزه تجهیزات پزشکی و طب بازساختی داشته ایم. یک خروجی استارتاپ هم در حوزه غذایی و پروبیوتیک داشتیم که جذب سرمایه کرده و خط تولید آن، در حال راه اندازی است.
استارتاپ دیگرمان در حوزه مواد اولیه زیستی و بیوپلیمری هم که موفق به تولید کیتوسان دارویی و گلیکوزآمین شده است، سرمایه ای ۱۴ میلیارد تومانی، جذب کرد و در حال راه اندازی خط تولیدی خود در شهرک صنعتی در نزدیکی تهران است.
تیم ها برای چه مدت زمانی، می توانند در شتابدهنده پرتقال حضور داشته باشند؟
مدتی که برای تیم ها به صورت عادی و معمول درنظر گرفته ایم، یک سال است. بازه های سه ماهه رایج در شتابدهنده های تک و ICT، برای صنعت سلامت و حوزه علوم و فناوری زیستی، آن هم با توجه به پیچیدگی ها و تعدد اقدامات و فعالیت های موردنیاز برای آن که یک تیم به بلوغ کافی برسد (معیار ما هم برای رسیدن به اون بلوغ کافی، صرفا TRL ها یا Technology readiness level نیست، بلکه تمرکز ما بیشتر بر Market Readiness Level یا MRL است)، کافی نیست اما هر ماه و پایان فصل، از پیشرفت استارتاپ ها به صورت مستمر، ارزیابی صورت می گیرد و حتی مشورت های لازم برای خروج زودتر از موعد هم ممکن است به تیم ها داده شود. البته، اگر برنامه پیشرفت یک تیم از ابتدا مشخص باشد، می تواند در بازه زمانی کوتاه تری مثلا شش ماه، به نتیجه مطلوب برسد.
در شتابدهنده پرتقال، باید پیشرفت تیم ها در مسیری که به صورت اختصاصی برای هر کدام تدوین می شود، تسریع، تسهیل و تا حد امکان تضمین گردد؛ این موضوع، محور کل خدمات و فعالیت های شتابدهی و توسعه کسب و کارهای فناورانه نوپای ما در پرتقال را شکل می دهد.
