ویسنا الکتریک یک تولید کننده لوازم روشنایی است که از سال ۱۳۸۵ در شهرک صنعتی شماره یک منطقه آزاد انزلی فعالیت دارد. ویسنا با هدف بهره مندی از امتیازات منطقه آزاد کسب و کار خود را در این محدوده مستقر کرده است اما پس از گذشت سال ها، عدم تحقق وعده ها، گزینه هایی از جمله تغییر محل فعالیت شرکت را برایش مطرح کرده است. در گفتگو با حسین کنعانرو، همبنیانگذار ویسنا الکتریک، بخشی از تجربه این شرکت از فعالیت در منطقه آزاد انزلی را بررسی کردیم.
ویسنا الکتریک چه زمانی فعالیتش را آغاز کرد؟
کارمان را پیش از ایجاد منطقه آزاد انزلی شروع کردیم و فعالیت رسمی شرکت از سال ۱۳۸۵ یعنی پس از اعلام ایجاد منطقه آزاد انزلی آغاز شد. وقتی قصد ایجاد کارخانه را داشتیم، تمام شهرک های صنعتی استان گیلان را بررسی کردیم. با این شناخت که قرار است منطقه آزاد ایجاد شود و شهرک صنعتی انزلی نیز در دل آن قرار می گیرد، اینجا را برای سرمایه گذاری انتخاب کردیم.
ما با شناخت نسبت به قوانین منطقه آزاد و متناسب با آن کارهای خود را برنامه ریزی کرده بودیم اما آنچه در عمل اتفاق افتاد با آنچه از منطقه آزاد انتظار داشتیم و در سایر مناطق آزاد دنیا هم اتفاق می افتد، متفاوت بود.
چرا امکان بهره مندی مناسب کسب و کارها از فرصت منطقه آزاد ایجاد نشد؟
هر کدام از دولت ها، برداشت و تعبیر خود را از منطقه آزاد داشته اند و بر اساس همان نسبت به مناطق آزاد برخورد کرده اند. نتیجه این شده است که سایه ای از منطقه آزاد شکل گرفته است اما حتی کسب و کارهای مستقر در منطقه نمی دانند که آیا عضوی از منطقه آزاد هستند یا نه و منطقه آزاد قرار است چه خدماتی به آن ها ارائه کند.
برای مناطق آزاد مزیت های بسیار مهمی در نظر گرفته شده است تا تجارت تسهیل شود و قوانین آن با قوانین سرزمین اصلی متفاوت است تا بروکراسی کمتری وجود داشته باشد. با این وجود این قوانین اجرایی نشده اند و بهره ای از آن ها برده نمی شود.
چه امتیازاتی در نظر گرفته شده و هر کدام با چه اختلالی مواجه است؟
حداقل مزیت منطقه آزاد بهره مندی از معافیت مالیاتی ۲۰ ساله است که همین مورد هم رعایت نشده است. با سختگیری معافیت تنها به تولید و معاملات شرکت ها در خود منطقه آزاد محدود شده است و برای بهره مندی از همین هم باید دفتر نویسی های مربوط به مالیات به شکل کامل انجام شود که البته کسب و کارها این را پذیرفته اند. همین نیز دوره به دوره محدود شده است و از ابتدای امسال کسب و کارها ملزم به پرداخت مالیات بر ارزش افزوده شده اند.
در موضوع ارز، از تخصیص ارز به کسب و کارهای مناطق آزاد خودداری می شد. با تلاش مجموعه ما و همکاری تعدادی از مسئولین منطقه آزاد انزلی و شورای عالی مناطق توانستیم از سیستم بانکی برای منطقه ارز دریافت کنیم. ما در منطقه آزاد مستقر هستیم ولی به همان شکل کسب و کارهای سرزمین اصلی، کالای خود را ترخیص می کنیم و به سایر نقاط کشور عرضه می کنیم لذا دلیلی ندارد که رفتار متفاوتی با ما داشته باشند. ما برای اولین مرتبه توانستیم این امکان را فعال کنیم و اکنون دیگر کسب و کارهای منطقه آزاد انزلی و دیگر مناطق آزاد هم از این فرصت بهره مند هستند.
هدف از ایجاد منطقه آزاد ایجاد شرایطی است که در آن سرمایه گذار بتواند راحت تر تبادل سرمایه، اطلاعات و کالا داشته باشد و بتواند جنس خود را به منطقه آورده و به محصول تبدیل کند. این یک فرآیند سخت است و حال اگر کسی بخواهد از مزایای ارزش افزوده برای صادرات بخشی از تولیدش به سرزمین اصلی بهره مند شود، باید مراحل سخت تری را بگذارند. باید یک لایحه ارزش افزوده تهیه کند و از آن نزد شورای منطقه آزاد دفاع کند.
بعد از این شورا لایحه را کامل یا با تغییراتی پذیرفت، لازم است برای تمام کالای خارجی قبض انبار دریافت شود. برای کالای داخلی هم باید قبض انبار داخلی دریافت شود. نهایتا زمانی که محصول نهایی تولید شد، تک به تک به اطلاع گمرک رسانده شود تا مشخص شود آن چیزی که قبلا انبار شده برای تولید چه چیزی مصرف شده است و اجازه خروج کالا داده شود.
محصول ما ارزش افزوده خوبی دریافت کرده است اما تا کنون از مزایای آن استفاده نکرده ایم چرا که با وجود ناهماهنگی های منطقه آزاد برای ما ارزشی ندارد. یک بار هم که خواستیم استفاده کنیم به سبب اشتباهات و کمکاری های گمرک کار طولانی شد و هزینه های جدی به ما تحمیل شد.
محدوده منطقه آزاد توسط گمرک کنترل می شود و کالای ترخیص نشده صرفا می تواند در محدوده هایی وجود داشته باشد که فنس کشی شده است و گمرک در مبادی آن مستقر است. منطقه آزاد انزلی شامل چندین محدوده گمرکی است و شهرک صنعتی انزلی نیز یکی از این محدوده ها است اما گمرک آن را به عنوان محدوده گمرکی قبول نکرده است و نیروهای رسمی گمرک در اینجا مستقر نیستند.
اخیرا گمرک مستقر شده است اما به جای نیروهای رسمی گمرک، نیروهای خدماتی امور را بر عهدا دارند. اطلاعات ایشان بسیار ضعیف است و گاهی از این عدم اطلاع سوء استفاده می شود. چنانکه بعضی مواقع جنس خارجی به عنوان جنس داخلی به آن ها معرفی می شود و یا بالعکس.
در بحث بروکراسی اداری هم مزیتی ایجاد نشده است؟
تشریفات اداری منطقه آزاد بسیار سخت تر و زمان‌گیرتر و مشکل‌سازتر از سرزمین اصلی است. اگر سازمان منطقه را با ادارات دولتی دیگر مقایسه کنیم، سرعت عمل سازمان منطقه پایین است. در زمان شکل گیری منطقه آزاد انزلی، منطقه بر اساس رابطه مدیریت شد و در ساختار اداری از افراد ناکارآمد و بی تجربه استفاده شد که این باعث ضعف در عملکرد سازمان شد. برای مثال در بخش شهرداری منطقه آزاد افرادی به کار گرفته شده بودند که نمی دانستند باید چه فرم هایی از کسب و کارها دریافت کنند و این را از خود کسب و کارها می پرسیدند. البته اکنون با تجربه ای که ایجاد شده وضعیت نسبتا بهبود پیدا کرده است.
اگر با شناخت امروز قصد ایجاد یک کسب و کار را داشتید، باز هم منطقه آزاد را انتخاب می کردید؟
اگر دید امروز را داشتم به هیچ وجه منطقه آزاد را انتخاب نمی کردم. حتی بارها موضوع انتقال به شهرک صنعتی رشت یا سپیدرود مطرح شده است اما چون انتقال ما زندگی کارکنان مجموعه را تحت تاثیر قرار می دهد، اقدام نکرده ایم. از رادیو شنونده این موضوع بودم که بعضی همچنان به دنبال ایجاد مناطق آزاد جدید هستند. سوال من این است که چه خدماتی در مناطق قبلی ارائه شده و چه استفاده ای از ظرفیت آن ها شده است که بخواهیم مناطق جدیدی ایجاد کنیم؟ بسیاری از کسانی که در مناطق فعالیت داشته اند، از مناطق خارج شده اند.
آیا قوانین کار در مورد کسب و کارهای مناطق اعمال می شود؟
قاعدتا باید اینگونه باشد اما در عمل همان قوانین سرزمین اصلی اعمال می شود. ما به طور مستمر حق بیمه پرداخت می کنیم. سابقا مناطق آزاد زیر نظر رئیس جمهور بود اما اکنون زیر نظر وزارت اقتصاد و دارایی فعالیت می کند. مشخص است که با این جابجایی در ساختار، قدرت و جایگاه آن پایین آمده است و چالش های آن بیشتر شده است چرا که سازمان های بیشتری به خود حق دخالت در امور منطقه آزاد را می دهند.
آیا راهکار این است که منطقه آزاد به جایگاه قبلی اش در ساختار برگردد؟
خیر، راه حل درست این است که حقیقت منطقه آزاد را بپذیرند و از قانون منطقه آزاد و آنچه در دنیا در خصوص مناطق آزاد اجرا می شود، تبعیت کنند. مسئله اینکه زیر نظر چه کسی باشد، جایگاه منطقه آزاد را تغییر می دهد ولی مهم ان است که قوانین منطقه در هر جایگاهی که هست، اجرایی شود. حاکمیت سازمان منطقه آزاد باید محترم شمرده شود و البته اختیارات این سازمان به افراد کارآمد سپرده شود. وقتی فرد توانمند و با سابقه ای مسئول باشد، از او استقبال می شود.
از مدیران منطقه رضایت دارید؟
همیشه مدیر قبلی بهتر از مدیر بعدی بوده است. هر کسی که جایگزین می شود، ضعیف تر از فرد قبلی است. اگر فرد توانمندی هم برای مدتی در مقام مسئولیت قرار بگیرد، به خاطر سیاست بازی به او اجازه فعالیت داده نمی شود.
خیلی از پروژه های عمرانی منطقه آزاد انزلی، به خصوص پروژه راه آهن رشت – انزلی به نتیجه نرسیده است چرا که افرادی مسئول هستند که دید درست و علمی نسبت به منطقه آزاد ندارد و تازه پس از انتصاب می خواهند آموزش ببینند.
ورود و خروج کالا به محدوده شهرک صنعتی باید کنترل شود و این وظیفه منطقه آزاد است. برای اینکه محصولات از نظر وزن سنجش و کنترل شوند، قرار به نصب یک باسکول در ورودی شهرک شده است. اکنون بیش از یک سال است که پروژه نصب آن به طول انجامیده است.
این در حالی است که در موقعیت مناسب و به شکل مناسبی نصب نشده است و رفت و آمد به شهرک را با مشکل مواجه کرده است. یک بار نصب شد و چون همسطح نبود دوباره برای نصب آن اقدام شد که همچنان ارتفاع مناسبی ندارد و همسطح نیست. هزینه زیادی برای این اشتباهات پرداخت شده است ولی هیچکس مسئولیت آن را بر عهده نمی گیرد و هنوز هم بلااستفاده است.
وضعیت زیرساخت شهرکی که در آن فعالیت دارید، چگونه است؟
این شهرک در سال ۱۳۷۲ احداث شده است که قبل از طرح موضوع منطقه آزاد بوده است. شهرک صنعتی انزلی یکی از بهترین شهرک‌های صنعتی استان گیلان است و یکی از فعال‌ترین آن‌ها بود. زیرساخت آب، برق و گاز آن ابتدا تامین شده و سپس برای فعالیت واگذار شده است. در اینجا از نظر زیر ساخت مشکل نداشته و نداریم.
از وضعیت دیگر شهرک های صنعتی منطقه اطلاع دارید؟
در خصوص دیگر بخش های منطقه آزاد، به محض اعلام منطقه آزاد، مجتمع های تجاری ایجاد شد و تا چند سال برق مجتمع‌هایی مانند کاسپین و ونوس با ژنراتور تامین می شد. یک شهرک صنعتی هم در مجاورت مجتمع ها ایجاد شد که از نظر برق مشکلاتی داشت و به همین سبب شهرک صنعتی موفقی نبود. اینکه الان در چه وضعیتی است را نمی دانم. این اتفاقات به این سبب روی داد که قبل ایجاد منطقه آزاد، کار کارشناسی درستی انجام نشد.
اما در خصوص شهرک صنعتی انزلی توسط شرکت شهرک های صنعتی کار کارشناسی انجام شده بود و چنین مشکلاتی وجود نداشت. پیش از ایجاد منطقه آزاد، ۷۰ درصد زمین های شهرک واگذار شده بود و ۳۰ درصد باقی مانده زیر نظر منطقه آزاد قرار گرفت. اکنون در شهرک این مسئله وجود دارد که بین شرکت شهرک های صنعتی و منطقه آزاد انزلی بر سر مدیریت شهرک اختلاف وجود و هر کسی خودش را مدیر شهرک می داند.
فعلا در انزلی دو شهرک صنعتی وجود دارد. متوجه فراخوان شهرک شماره سه شدم که این موضوع برایم عجیب بود. در این باره با آقای طالب‌لو، معاون اقتصادی منطقه آزاد صحبت کردم. پرسیدم محل شهرک صنعتی شماره سه که برای آن فراخوان صادر کرده اید، کجاست؟ گفتند هنوز محدوده آن مشخص نشده است! اصلا فرض کنیم که محدوده مشخص باشد، هنوز هیچ زیرساختی اعم از آب و برق و گاز و حتی راه برای آن تهیه نشده که ایجاد این ها چند سال کار دارد. چطور برای فروش چنین شهرکی که وجود ندارد و خدماتی که ارائه نمی شود، فراخوان صادر می شود؟
در شهرکی که حضور دارید، فرصت توسعه کسب و کارتان وجود دارد؟
در اینجا امکان توسعه نداریم در حالی که برخی از زمین ها بلااستفاده است. قانون این است که اگر زمینی واگذار شود، فرد یک سال فرصت دارد که به بهره برداری برساند، در غیر اینصورت شهرک اختیار دارد که زمین را به شخص دیگری واگذار کند. در یک مورد ما برای توسعه کارمان پیگیر واگذاری یکی از زمین های بلااستفاده شدیم. در حالی که موافقت اولیه انجام شده بود، متوجه شدیم که رئیس سابق شهرک با اختیار شخصی خودش زمین را به شخص دیگری واگذار کرده است.
در مدت پییگری ما شخصی که زمین به او واگذار شده بود، چند بار پیغام فرستاد که حاضر است زمین را به قیمت آزاد به ما بفروشد که چون این کار غیر قانونی است، انجام ندادیم. برای اینکه پیگیری ما بی نتیجه بماند شهرک به آن شخص پیام داد که در زمین ساخت و سازی انجام دهد تا بهانه ای برای حفظ زمین داشته باشد.
از سوی دیگر متوجه شدیم که وقتی ما از طریق دادگاه کار را پیگیری می کردیم، سه توصیه نامه از سوی مدیریت شرکت شهرک های صنعتی گیلان مبنی بر پس نگرفتن زمین از آن شخص صادر شده است. مدیر شرکت شهرک صنعتی استان گیلان باید حامی تولید باشد اما به جای توجه به کسب و کار تولید کننده ای که نیاز به فضا برای توسعه دارد، از نفع شخصی که یک زمین را ۱۲ سال بلااستفاده نگه داشته است، حمایت می کند.
آیا در محدوده منطقه آزاد به مواد اولیه و قطعات مورد نیازتان دسترسی دارید؟
تعدادی از قطعات ما وارداتی است و قسمتی از آن نیز تولید داخل است. در خصوص بخش داخلی، باید امکانات ساخت آن در منطقه فراهم باشد که متاسفانه نیست و لذا بیشتر از امکانات تولیدی سایر شهرستان ها و به خصوص تهران استفاده می کنیم. خیلی از قطعات در تهران ساخته می شود و سپس به اینجا منتقل می شود. تنها چیزی که کارخانه آن در منطقه است و همه کسب و کارها هم از ان استفاده می کنند، کارتن است.
دسترسی به خدمات کسب و کار در منطقه به چه صورت است؟
در زمینه حقوقی، اداری و بازاریابی خدمات در دسترس است اما چون شرکت ها تازه تاسیس هستند، روند انجام کارشان سریع نیست و تازه کار و بی تجربه هستند.
برای انجام امور حسابداری و حسابرسی از شرکت‌های مستقر در منطقه آزاد استفاده می‌کنیم اما برای انجام بعضی امور باید از شرکت‌هایی که صاحب تجربه هستند استفاده کنیم لذا به شرکت هایی خارج از منطقه مراجعه می کنیم
آیا زنجیره ارزش محصولی در منطقه تکمیل شده است؟
ممکن است باشد که شاخص‌ترین آن فولاد است. شرکت نبرد فولاد در منطقه ایجاد شده که شمش وارد می کند و آن را به میلگرد تبدیل می کند. شرکت دیگری هم فعال است که ضایعات وارد می کند و شمش تولید می کند که این می تواند خوراک شرکت نبرد باشد.
نکته جالب اینجاست که این دو شرکت تنها ۱۰ متر با هم فاصله دارند اما تا کنون با هم همکاری نداشته اند. در یک بازه زمانی شرکت تولید شمش به سراغ همکاری با شرکت نبرد رفت ولی چون واردات برای شرکت نبرد به صرفه بود، همکاری نکرد. پس از مدتی واردات سخت شد و شرکت نبرد خواست که همکاری کند اما شرکت شمش ظرفیتش را در اختیار شرکت های دیگری گذاشته بود و لذا پیشنهاد را رد کرد.
