هم‌زمان با روز جهانی مالکیت فکری ۲۰۲۵، دانشگاه تربیت مدرس میزبان مجموعه‌ای از پنل‌های تخصصی با محوریت موسیقی، حقوق فکری و فناوری بود؛ نشست‌هایی که از تقاطع پرمناقشه هوش مصنوعی و هنر گرفته تا خلأهای قانونی در حفظ حقوق هنرمندان ایرانی را به چالش کشیدند.
هوش مصنوعی در موسیقی؛ بحران خالق و مالک
در یکی از مهم‌ترین پنل‌های این رویداد، کارشناسان دانشگاهی، مسئولان سیاست‌گذار و فعالان صنعت موسیقی گرد هم آمدند تا درباره چالش‌های حقوقی و اخلاقی آثار موسیقایی تولیدشده با هوش مصنوعی گفتگو کنند. موسی زمان، مدیر مدرسه فرهنگی «کلید طلایی»، این پنل را با تأکید بر این نکته آغاز کرد که ماشین‌های امروزی دیگر صرفاً ابزار کمکی نیستند، بلکه توانایی خلق کامل یک قطعه موسیقی را دارند.
دکتر بیتا احمدوند با اشاره به مفاد کنوانسیون برن تأکید کرد که مفهوم کلاسیک «مؤلف انسانی» در حقوق بین‌الملل به چالشی اساسی برخورده و بسیاری از نظام‌های حقوقی، از جمله آمریکا و اتحادیه اروپا، آثار تولیدشده صرفاً توسط الگوریتم‌ها را فاقد حمایت دانسته‌اند.
از سوی دیگر، سید امیر آقایی از نقش انحصاری و مبهم پلتفرم‌ها در مالکیت داده‌ها و تولید آثار سخن گفت؛ پدیده‌ای که می‌تواند به سلطه بیشتر شرکت‌های فناوری و تضییع حقوق هنرمندان منجر شود. همچنین دکتر حبیب‌الله اصغری، رئیس پژوهشکده اطلاعات جهاد دانشگاهی، نسبت به توسعه ابزارهای شبیه‌سازی صدا هشدار داد؛ تکنولوژی‌هایی که می‌توانند صدای یک خواننده را بدون اجازه و اطلاع او بازسازی کنند.
موسیقی ایران در غیاب نظام بین‌المللی کپی‌رایت
در پنل دیگری که به نسبت موسیقی و حقوق مالکیت فکری اختصاص داشت، حجت‌الله مرادخانی با انتقاد از عدم پیوستن ایران به کنوانسیون‌هایی چون برن و تریپس گفت: «بدون این پشتوانه‌ها، توسعه اقتصادی موسیقی ممکن نیست.» کارشناسان با ارائه آمارهایی از یونسکو و سابقه تاریخی موسیقی در ایران، وضعیت فعلی را مصداق «ظرفیت‌های بی‌دفاع» دانستند.
همچنین، ضعف ساختارهای صنفی و غیبت نهادهای مطالبه‌گر، از دیگر دغدغه‌های طرح‌شده در این پنل بود. کارشناسان از دولت خواستند تا به تجربه جهانی در تنظیم ساختارهای حقوقی احترام بگذارد و مسیر تعامل با نهادهای بین‌المللی را هموار کند.
سازمان مدیریت جمعی؛ ضرورتی مغفول
در نشستی با عنوان «سازمان‌های جمعی در پاسداشت حقوق موسیقیدان‌ها»، طلیعه عبدالله‌زاده و دیگر کارشناسان از فقدان یک CMO (سازمان مدیریت جمعی) در ایران انتقاد کردند. دکتر محمدسعید صادقی با مرور ریشه‌های این ساختار در فرانسه قرن نوزدهم گفت: «مدیریت فردی حقوق موسیقایی دیگر پاسخگو نیست. باید یک نهاد غیردولتی، انحصاری و متعلق به خود هنرمندان تأسیس شود.»
مهندس نعیم مسچیان هشدار داد که در نبود چنین ساختاری، حتی درآمد حاصل از پخش موسیقی ایرانی در رسانه‌های خارجی نیز به هنرمندان نمی‌رسد و حقوق آنها یا بلوکه می‌شود یا به نهادهای ثالث می‌رسد.
مالکیت صنعتی؛ بازوی حقوقی برای موسیقی بومی
در بخش دیگری از این رویداد، دکتر اسلامی، رئیس مرکز مالکیت معنوی کشور، با اشاره به ظرفیت‌های مالکیت صنعتی برای موسیقی، از بی‌توجهی به ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری در حوزه موسیقی سنتی ایران انتقاد کرد. او نمونه‌هایی از سازهای بومی همچون دف کردستان و تنبور کرمانشاه را ذکر کرد که هنوز فاقد نشان جغرافیایی هستند.
او با تأکید بر اینکه نوازنده می‌تواند مخترع و برندآفرین نیز باشد، از هنرمندان خواست تا با ثبت سازها، سبک‌ها و علائم تجاری، هویت خود را در بازار جهانی تثبیت کنند.
پارک‌های علم و فناوری؛ حلقه اتصال نوآوری و موسیقی
دکتر مسعود رضایی، رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه تربیت مدرس، نیز از ظرفیت‌های فناورانه در تحول صنعت موسیقی سخن گفت. او با اشاره به رشد استارتاپ‌های فعال در حوزه ابزارهای صوتی، نرم‌افزارهای تنظیم موسیقی و پلتفرم‌های همکاری آنلاین، گفت: «پارک‌های علم و فناوری می‌توانند خانه دوم هنرمندان باشند؛ جایی برای خلق، رشد و جهانی‌سازی ایده‌ها.»
در پایان این سلسله پنل‌ها، شرکت‌کنندگان با تأکید بر اهمیت تداوم این گفتگوها، خواستار تدوین راهبردهای عملی برای ارتقاء جایگاه حقوقی و اقتصادی موسیقی در ایران شدند. رویداد امسال بیش از هر زمان دیگری نشان داد که موسیقی، صرفاً یک هنر نیست؛ بلکه صنعتی پیچیده، میراثی فرهنگی و بستری برای نوآوری است که نیازمند حمایت جدی از سوی دولت، قانون‌گذاران و نهادهای صنفی است.
