زیست شناسی مصنوعی یک حوزه تحقیقاتی میان رشته ای در حال ظهور سریع است که بر اساس پیشرفت های اساسی در زیست شناسی مولکولی همراه با طراحی مهندسی بنا شده است. این حوزه با پیشرفت فناوری های پلت فرم جدید تعریف می شود و سیستم های زنده را در سطح ژنتیکی قابل برنامه ریزی می داند.
این امر باعث رشد سریع استارتاپ ها شده و صنعت جدید زیست شناسی مصنوعی به سرعت در حال رشد است، به طوری که شرکت های استارتاپ از سال ۲۰۱۵ حدود ۶.۱ میلیارد دلار سرمایه دریافت کرده اند و تخمین زده می شود که تا سال ۲۰۲۶، ارزش بازار جهانی زیست شناسی مصنوعی به ۱۴ میلیارد دلار برسد. بسیاری از استارتاپ های جدید را می توان در یک “بسته فناوری” چند لایه گروه بندی کرد. این “بسته” شامل تعدادی از لایه های فناوری می شود که باهم می توانند در مجموعه ای از برنامه های بیوتکنولوژی جدید مانند محصولات مصرفی بیوتکنولوژی و درمان های زنده استفاده شوند.
“بسته” همچنین فرصت های تجاری و زنجیره های ارزشی جدیدی به وجود می آورد که مشابه انقلاب تولید و طراحی نرم افزار در قرن ۲۰م است. با این حال، صنعت زیست شناسی مصنوعی در مرحله حساسی قرار دارد زیرا این صنعت در حال حاضر نیاز به موفقیت های تجاری چشم گیر دارد تا بتواند از لحاظ سرمایه گذاری و شرکت ها گسترش یابد. با این حال، چنین توسعه ای می تواند به طور مستقیم اخلاقیات زیست شناسی مصنوعی را از لحاظ اشتراک فناوری باز و دموکراسی سازی به چالش بکشد، که می تواند ناخواسته منجر به شرکت های چند ملیتی و انحصارات فناوری مشابه صنعت موجود بیوتکنولوژی/بیوفارما شود.
مقدمه
زیست شناسی مصنوعی یک حوزه تحقیقاتی میان رشته ای به سرعت در حال ظهور است که بر اساس پیشرفت های اساسی در زیست شناسی مولکولی همراه با طراحی مهندسی بنا شده است. این حوزه سیستم های زنده را در سطح ژنتیکی قابل برنامه ریزی می داند و امکان استفاده از رویکردهای طراحی سیستماتیک برای ایجاد سیستم های بیولوژیکی جدید یا سلول هایی با عملکردهای تعریف شده توسط انسان را ارائه می دهد. این امر منجر به ایده هایی مثل کارخانه های سلول های میکروبی برای تولید و ساخت مواد شیمیایی، سلول های هوشمند برای درمان، حافظه و سنجش، مهندسی مجدد گیاهان و جلبک ها برای تولید انرژی، واکسن، کشف محصولات طبیعی و تولید کارآمد مواد غذایی شده است.
با افزایش دیجیتالی شدن DNA و داده های بیولوژیکی، زیست شناسان مصنوعی به دنبال توسعه فناوری های پلت فرمی/ عملیاتی است که امکان طراحی بیولوژیکی مبتنی بر الگوریتم را بدهد، به طوری که قطعات یا توالی های DNA را بتوان در ساختارهای ژنتیکی بزرگ تر یا حتی ژنوم ها یا کروموزوم ها مونتاژ کرد.
این چشم انداز کوتاه بر زیست شناسی مصنوعی تمرکز کل به جزء دارد که عمدتا توسط مهندسی ژنتیک با استفاده از قطعات ژنتیکی هدایت می شود، اگرچه سنتز کامل ژنوم و کروموزوم به سرعت به سمت سودمندی پیش می رود.
چرخه طراحی-ساخت-آزمایش-یادگیری زیست شناسی مصنوعی
در مرکز این، طرح داده محوری قرار دارد که در “چرخه طراحی زیست شناسی مصنوعی” اجرا شده است، که شامل مراحل طراحی-ساخت-آزمایش-یادگیری است (شکل ۱). ماژول های طراحی و ساخت، رویکردهای طراحی به کمک رایانه (BioCAD) با مونتاژ DNA و پروتکل ها را آزمایش یا نمونه سازی (آزمایش) را ترکیب می کنند، به طوری که می توان طرح ها را به سرعت برای عملکردهای مورد نظر خود بررسی کرد.
طرح های آزمایش شده معمولا با اندازه گیری انواع داده های بیولوژیکی، در وهله اول داده های “omics” یا خروجی های خاصی که در طرح تعبیه شده اند، مثل ملکول های گزارشگر، ارزیابی می شوند. این مجموعه داده ها در صورت لزوم می توانند در رویکردهای محاسباتی که شامل یادگیری ماشین یا طراحی آماری آزمایش است، به عنوان بخشی از ماژول یادگیری بکار روند.
این رویکرد طراحی مهندسی سیستماتیک برای ساخت سیستم های زنده شاید زیست شناسی مصنوعی را از بیوتکنولوژی سنتی یا مهندسی متابولیک متمایز کند، زیرا امکان ایجاد یک پلت فرم ابزار اساسی بر اساس سنتز را می دهد که می تواند در زمینه های کاربردی مختلف به کار رود. یکی از مفاهیم محرک این است که “مهندسی زیست شناسی آسان تر و قابل پیش بینی تر شود” و به همین دلیل از ماهیت مخرب فناوری صرف نظر شده است.
یکی دیگر از محرک های مهم فلسفی زیست شناسی مصنوعی، مفهوم به اشتراک گذاری و توسعه فناوری باز یا پیش از رقابت است، مشابه جنبش منبع باز که ناظر انقلاب ICT در دهه ۱۹۷۰ بود. این امر باعث شده است که جامعه ابزارهای قانونی استانداردی را برای کاهش هزینه های معامله ی اشتراک گذاری از جمله OpenMTA پیشنهاد کند.
چرخه با طراحی (D) شروع می شود، که شامل طراحی محاسباتی قطعات ژنتیکی، مدارها، مسیرهای نظارتی و متابولیک به کل ژنوم است؛ ساخت (B) شامل مونتاژ فیزیکی آن اجزای ژنتیکی طراحی شده است؛ آزمایش (T) شامل نمونه سازی و آزمایش طرح های ژنتیکی مونتاژ شده است؛ یادگیری (L) استفاده از ابزارهای مدل سازی و یادگیری محاسباتی است، که از داده های بدست آمده در T برای اطلاع از روند طراحی استفاده می کند. تکرارهای چرخه DBTL منجر به طرح های ژنتیکی با هدف برآوردن مشخصات طراحی تعیین شده در D است. شکل با مجوز دکتر کریس پتزولد از منبع گرفته شده است.)
حالا چرا همگرایی و BioFABs؟
طی ۱۵-۲۰ سال گذشته، یک برنامه جذاب درمورد همگرایی رشته ها پدید آمد که در آن تحقیقات بین رشته ای تشویق و تمجید می شوند. این همگرایی فرصت هایی برای زمینه های میان رشته ای ایجاد کرده تا در علوم زیستی مانند زیست شناسی سیستمی، بیولوژی/بیوانفورماتیک محاسباتی و زیست شناسی شیمیایی توسعه یابند. زیست شناسی مصنوعی را می توان ادامه این روندها دانست.
دلیل دوم و عمیق تر، در دسترس بودن و کاهش هزینه های تعیین توالی DNA و سنتز DNA است. از آنجا که زیست شناسی مصنوعی کد ژنتیکی را قابل برنامه ریزی می داند، مجموعه وسیعی از منابع ژنتیکی عمومی از ارگانیسم های مختلف، “کد خام” را برای ملاحظات طراحی زیست شناسی مصنوعی فراهم می کند. طرف مقابل تعیین توالی DNA، سنتز شیمیایی DNA است و هزینه DNA مصنوعی به طور قابل ملاحظه ای کاهش یافته است، همینطور توانایی سنتز و مونتاژ کردن ساختارهای DNA مصنوعی بزرگ تر نیز کاهش یافته است.
عامل سوم افزایش کاربرد اتوماسیون و نرم افزار برای تسهیل تحقیق و توسعه زیست شناسی مصنوعی است، با توانایی بالقوه نظارت بر هزاران قطعه و طرح ژنتیکی برای عملکردهای مورد انتظار. این امر به مفهوم بنیاد زیستی که در ابتدا BioFAB نامیده می شد، تبدیل شده است، که منجر به فرصت های تجاری سازی جدید در توسعه ابزارها شده است. مفهوم BioFAB به تازگی در ایجاد یک اتحادیه جهانی بنیاد زیستی ایجاد شده است که هدف آن ترویج و استفاده مفید از اتوماسیون و تجهیزات با توان بالا از جمله مقیاس بندی فرآیند، نرم افزار طراحی به کمک رایانه (CAD)، و سایر گردش کارها و ابزارها در مهندسی/زیست شناسی مصنوعی است.
نقشه راه و اقتصاد زیستی
تمام این فعالیت ها به افزایش آگاهی سیاست گذاران و دولت ها از پتانسیل زیست شناسی مصنوعی کمک کرده است و به این ترتیب، تعداد زیادی از اسناد استراتژی و/یا نقشه راه های متمرکز بر دولت منتشر شده اند. این شامل طراحی زیستی دولت های بریتانیا برای اقتصاد زیستی می شود.
هدف این گزارش ها تشریح استراتژی ها و سیاست ها برای تسهیل توسعه سریع پایگاه تحقیقاتی و فناوری زیست شناسی مصنوعی، ترجمه سریع تحقیقات دانشگاهی و در برخی موارد رویکردهای رسمی به گفتگوهای عمومی و مشارکت عمومی است. اخیرا یک نقشه راه آینده نگر و از نظر فنی گسترده توسط کنسرسیوم تحقیقات مهندسی زیست شناسی ایالات متحده از دانشگاه ها، صنعت و موسسات تحقیقاتی برجسته منتشر شده است.
فعالیت های نقشه برداری در زمینه پیش بینی های اقتصادی برای زیست شناسی مصنوعی انجام شده است، و پیش بینی های اخیر حدود ۱۴ میلیارد دلار تا سال ۲۰۲۶ را نشان می دهند. بازار کنونی تحت تسلط معرف ها است و شرکت های خدمات ابزار و قراردادی که DNA مصنوعی و کیت ابزار زیست شناسی مولکولی را برای زیست شناسی و نرم افزار مصنوعی ارائه می دهند.
با این حال، در حالی که دولت ها با مسائل مهمی مثل تغییرات آب و هوایی، و امنیت غذا و انرژی دست و پنجه نرم می کنند، توجه بیشتری به انتقال به مدل های اقتصادی دایره ای پایدارتر مانند اقتصاد زیستی نشان داده می شود. اقتصاد زیستی را می توان به روش های مختلفی تعریف کرد- تعریف ساده اش یک مدل اقتصادی است که در آن می توان استفاده از منابع و فرآیندهای بیولوژیکی مبتنی بر دانش را برای تولید و ساخت پایدار کالا و ارائه خدمات در تمام بخش های اقتصادی به کار برد.
مقیاس یک مدل اقتصاد زیستی می تواند چشمگیر باشد. به عنوان مثال، در ۲۰۱۷ اقتصاد مبتنی بر زیست ایالات متحده حدود ۲% از تولید ناخالص داخلی یا ۳۸۸ میلیارد دلار پس از یک دوره پایدار ۲۰ ساله از رشد شدید را به خود اختصاص داد.
ارزش اقتصاد زیستی اروپا ۲.۲ تریلیون یورو تخمین زده می شود، که ۱۸.۶ میلیون نفر را با فرصت های بزرگ برای پیشرفت به کار می گیرد. استراتژی اقتصاد زیستی انگلستان از سال ۲۰۱۸ با در نظر گرفتن مشاغل ایجاد شده در بسیاری از زنجیره های تامین و بخش های تحویل، ۲۰۰ میلیارد پوند ارزش ناخالص را برای اقتصاد انگلستان نشان می دهد.
با ظهور مالیات کربن و عوارض انتشار گازهای گلخانه ای با توجه به اینکه کشورهای سازمان ملل متحد قصد دارند افزایش دمای جهان تا سال ۲۰۶۰ به زیر ۲ درجه سانتی گراد کاهش دهند، ضرورت توسعه مدل های دایره ای قدرتمند اقتصاد زیستی با گذشت زمان بیشتر می شود. بنابراین ایجاد صنعت زیست شناسی مصنوعی در این زمینه بسیار به جاست.
بسته فناوری زیست شناسی مصنوعی
رویکرد CAD در اواخر دهه ۱۹۵۰ ایجاد شده و در دهه ۱۹۶۰ تثبیت شد. این رویکرد به شرکت ها امکان می دهد از نظر بهره وری و قابلیت تولید مجدد، هزینه-منافع داشته باشند. این سیستم های اولیه CAD با انجام محاسبات مهندسی (مهندسی به کمک رایانه، CAE) تکامل یافتند و امکان طراحی محصولات مهندسی پیچیده و توسعه به تولید (تولید به کمک رایانه، CAM) را فراهم کردند. طراحان از ابزارهای CAD برای طراحی و شبیه سازی محصولات جدید خود قبل از تولید واقعی استفاده می کنند، و این می تواند به سرعت انجام شود و اغلب به صورت تکراری “نمونه سازی سریع” نامیده می شود.
به عنوان مثال، در طرح های جدید هواپیما از مدل های قیاسی برای آزمایش در تونل های بادی استفاده نمی شود و در عوض قبل از ساخت و آزمایش نمونه های اولیه در مقیاس کامل، بر آزمایش شبیه سازی یارانه ای تکیه می کنند. این انقلاب در طراحی و تولید نرم افزار محور بسیاری از صنایع و محصولاتی که امروزه می بینیم را به وجود آورد. در طی این انقلاب، فروشندگان نرم افزار و فناوری شخص ثالثی که راه حل هایی را برای بخش های خاصی از خط لوله ی طراحی و تولید ارائه می دادند، ظهور کردند، و یک صنعت جدید نرم افزار و تولید به وجود آمد و زنجیره های ارزش و فرصت های تجاری ایجاد کرد.
در قیاس، حوزه زیست شناسی مصنوعی قصد دارد رویکردی مشابه زیست شناسی مهندسی اتخاذ کند. این امر منجر به “بسته” فناوری زیست شناسی مصنوعی بر اساس مفاهیم مهندسی انتزاع، سلسله مراتب و مدولار، شده است که برای غلبه بر پیچیدگی سیستم های مهندسی بیولوژیکی استفاده می شود.
این رویکرد باعث می شود سیستم های بسیار پیچیده به ماژول ها/لایه ها و اجزای قابل مدیریت تقسیم شوند که توسط مهندسی نرم افزار، جایی که ماژول ها زیرروال هستند، نشان داده می شوند. مزیت مدولار این است که هر لایه از لحاظ پیچیدگی قابل مدیریت است. پیشنهاد شده است که بسته فناوری زیست شناسی مصنوعی شامل چهار لایه باید (شکل ۲)؛ یک لایه برنامه با محصولات تعریف شده؛ یک لایه نرم افزار BioCAD/CAM برای طراحی؛ یک لایه اجرای فرآیند که شامل اتوماسیون می شود و یک لایه معرف های بیولوژیکی که اجزا و قطعات بر اساس مشخصات طراحی ترکیب می شوند. جالب است که این بسته فناوری امروزه توسط شرکت های استارتاپ زیست شناسی مصنوعی که راه حل های “خارج از قفسه” را در هر یک از لایه های انتزاعی ارائه می دهند، فعال شده است (شکل ۲). تازگی رویکرد زیست شناسی مصنوعی در بیوتکنولوژی با این رویکرد نشان داده می شود، وبدون شک لایه های انتزاعی دیگری که توسط شرکت های جدید زیست شناسی مصنوعی فعال شده اند توسعه می یابند، که موقعیت ها و فرصت های تجاری را در این چارچوب مشخص می کنند. بسته فناوری زیست شناسی مصنوعی همچنین امکان ایجاد زنجیره های ارزش تجاری جدیدی را می دهد و فرصت هایی برای معاملات کسب و کار به کسب و کار در داخل و میان شرکت های موجود در بسته فراهم می آورد.
با مجوز مدیر عامل Opentrus ویل کانین از منبع گرفته شده است. بسته به چهار لایه تقسیم می شود. لایه برنامه توسط لایه طراحی BioCAD فعال می شود که از لایه اجرا برای ارائه طرح/برنامه با استفاده از معرف های بیولوژیکی از لایه چهارم استفاده می کند. بسته فناوری تا حدودی بر اساس چرخه DBTL که در شکل ۱ نشان داده شده است، می باشد.)
صنعت زیست شناسی مصنوعی: برنامه ها و بخش ها
با ادامه اتخاذ بسته فناوری زیست شناسی مصنوعی، برنامه های تجاری جدید برای زیست شناسی مصنوعی ورای برنامه های معمول شامل بیوتکنولوژی صنعتی یا مهندسی متابولیک در حال انجام است. اولین حوزه بیوتکنولوژی مصرفی است که رشد سریعی داشته است، نمونه آن شرکت هایی مانند Bolt Threads، Spiber، و Modern Meadow هستند. این شرکت ها بر تولید مواد مصنوعی و در عین حال “طبیعی” تمرکز می کنند که پایدار بوده و نیازی به حیوانات یا عنکبوت/کرم ندارند.
این محصولات جدید مبتنی بر مواد زیستی به عنوان تزئینات مد پایدار به بازار عرضه می شوند و/یا در محصولات پوشاک موجود گنجانده می شوند. شرکت های دیگر مانند Colorifix در حال توسعه فناوری های جدید رنگرزی با مواد رنگ شده توسط باکتری های مهندسی شده هستند. این نمونه ها بخشی از جنبش در حال رشد طراحی زیستی هستند که در آن هنرمندان، طراحان، دانشمندان و مهندسان مدل های همکاری متفاوتی را برای استفاده از بیوتکنولوژی برای کاربردهای مختلف در حال حاضر و در آینده بررسی می کنند. یک نمونه نوآورانه Opencell است که آزمایشگاه های کانتینر حمل و نقل مقرون به صرفه را برای استارتاپ های جدید طراحی زیستی بیوتکنولوژی فراهم می کند. حوزه رو به رشد نوآوری طراحی زیستی تقاطع های جدید زیست شناسی مصنوعی را نشان می دهد که در حال گسترش در سایر محصولات بیوتکنولوژی مصرفی مانند غذای حیوانات خانگی (Wild Earth) و لوازم آرایشی و عطرها (Ginko Bioworks) است.
دومین حوزه کاربردی به سرعت در حال رشد، “داروهای زنده” است. این شامل مهندسی سلول های زنده از جمله باکتری ها برای انجام عملکردهای درمانی در داخل یا روی سطح بدن می شود. نمونه های آن شامل محصولاتی مانندSynthetic BioticTM (Synlogic)، که برای درمان بیماری های التهابی روده طراحی شده اند، یا شرکت های نوپایی مانند Senti Bioscience، که قصد دارند از طراح های مدار ژن برای مهندسی نسل جدید سلول درمانی استفاده کنند، می شود. مثال دیگر استارتاپی به نام Azitra است که در حال مهندسی میکروبیوم پوست برای درمان بیماری پوستی نادر اما جدی ای به نام سندروم نترتون است. این بخش به سرعت در حال رشد است و بر پایه موفقیت های اولیه درمان های سرطان سلول CAR-T بنا شده است. نمونه های زیاد از شرکت ها در این زمینه وجود دارد، گرچه ملاحظاتی مانند هزینه های تولید و تایید FDA/مقررات ممکن است مانع برخی موفقیت های تجاری کوتاه مدت شوند.
با وجود این حوزه های کاربردی جدید هیجان انگیز، مسائلی پیرامون پذیرش، حاکمیت و تصویب اجتماعی به وجود آمده است، که اغلب در مورد تحقیق و نوآوری مسئولانه یا RRI می باشند. در این زمینه، سوالی که شرکت های جدید زیست شناسی مصنوعی باید به آن توجه کنند این است که زیست شناسی مصنوعی چه کمکی به جامعه می کند؟ در حالی که بسیاری از شرکت های زیست شناسی مصنوعی آگاهی بیشتری از این مسائل به دست می آورند، محدودیت هایی در راه اجرای هرگونه سیاست یا ساختار حاکمیتی شرکت برای رسیدگی به آن ها وجود دارد و اغلب از طریق ساختارهای حاکمیتی قانونی که به اواسط قرن نوزدهم برمی گردند، به خطر می افتد.
صنعت جدید و در حال ظهور زیست شناسی مصنوعی فرصتی واقعی برای مقابله با برخی از دشوارترین مشکلات جهانی که جامعه تاکنون با آن ها روبرو شده است دارد، در حالی که از مزایای مدل های دایره ای هیجان انگیز و جدید اقتصادی و سرمایه گذاری سبز در زمینه اقتصاد زیستی بهره می برد. اینکه آیا صنعت جدید زیست شناسی مصنوعی به این سوال ها پاسخ می دهد یا نه، هنوز یک پرسش بی پاسخ است.
صنعت زیست شناسی مصنوعی: آینده
زیست شناسی مصنوعی یک فناوری طراحی پلت فرم است که منجر به ایجاد یک بسته فناوری می شود که توسط بسیاری از شرکت های استارتاپ جدید سرویس و توسعه داده می شود. از بسته فناوری زیست شناسی مصنوعی در بخش های مختلف کاربردی استفاده می شود که زیست شناسی مصنوعی را از بیوتکنولوژی صنعتی سنتی یا صنعت داروسازی متمایز می کند. با توسعه صنعت زیست شناسی مصنوعی، با شرکت هایی که برای پایداری مالی و موفقیت تجاری نیاز به برآوردن خواسته های سرمایه گذاران دارند، واقعیت هایی نمایان می شوند. اگرچه سرمایه گذاری فعالی در استارتاپ های جدید به سرعت در حال رشد است و از سال ۲۰۱۵ حدود ۶.۱ میلیارد دلار سرمایه گذاری شده است، صنعت زیست شناسی مصنوعی هنوز نوپاست و برای دست یابی به موفقیت تجاری به برخی شرکت های بزرگ جدید مانند Ginko Bioworks، Zymergen و Amyris نیاز دارد.
با این حال، چنین نیروهای تجاری ممکن است منجر به وجود آمدن شرکت های زیست شناسی مصنوعی غول پیکری مشابه شرکت های چند ملیتی موجود شود و بدین ترتیب ناخواسته باعث به وجود آمدن انحصارات فناوری شود. اخلاقیات زیست شناسی مصنوعی به عنوان یک فناوری مختل کننده و توانمند کننده اجتماعی می تواند در نتیجه مدل های تجاری سازی موجود از بین برود و در نهایت به “تجارت طبق معمول” منجر شود- اگر چه برای اطمینان از رونق صنعت و بهره برداری کامل از این فناوری به منظور منافع اجتماعی مصالحاتی باید صورت گیرد.
با این حال نسل جدید از کارآفرینان، دانشگاهیان، استارتاپ ها و سرمایه گذاران زیست شناسی مصنوعی، مزایای قابل توجهی را در پلت فرم های فناوری باز پیش از رقابت می بینند. با ایجاد یک محیط فناوری باز، پیش بینی می شود که بسیاری از استارتاپ های جدید در برنامه ها، حوزه ها و بخش های جدید بازار ایجاد شوند. به قول جان اف. کندی: “موج خیزان (رشد اقتصادی) تمام قایق ها را بالا می برد.” بخش هایی از جامعه نوپای زیست شناسی مصنوعی متعهد به اشتراک گذاری پیشرفت های فناوری باز هستند که می توان از آن برای “تغییر جهان” برای همیشه استفاده کرد- حداقل در حال حاضر.
خلاصه
- صنعت جدید زیست شناسی مصنوعی به سرعت در حال رشد است. این صنعت عمدتا توسط شرکت های جدید استارتاپی که از سال ۲۰۱۵ حدود ۶.۱ میلیارد سرمایه دریافت کرده اند هدایت می شود و تخمین زده می شود ارزش بازار آن تا ۲۰۶۰ به ۱۴ میلیارد دلار برسد.
- صنعت زیست شناسی مصنوعی را می توان بر اساس “بسته فناوری زیست شناسی مصنوعی” به چهار لایه انتزاعی شامل طراحی BioCAD، اجرای آزمایشی، معرف های بیولوژیکی و برنامه های کاربردی تقسیم کرد.
- برنامه های کاربردی و محصولات جدید با تعداد فزاینده شرکت هایی که روی محصولات بیوتکنولوژی مصرفی و درمان های زنده کار می کنند، شناخته می شوند.
- اخلاقیات حوزه زیست شناسی مصنوعی از لحاظ اشتراک فناوری باز و دموکراسی سازی، ممکن است توسط واقعیت های مالی و بازار که منجر به شرکت های زیست شناسی مصنوعی و انحصارات فناوری می شود، به چالش کشیده شود.
اختصارات
- CAD
طراحی به کمک رایانه
- CAE
مهندسی به کمک رایانه
- CAM
تولید به کمک رایانه
