بذر هیبریدی یا همان بذر F1 ، به طور مستقیم از پیوند دو والد که از لحاظ ژنتیکی کاملا از هم متمایز هستند ایجاد میشود . بذرهای هیبریدی نسبت به والدین خود برتری کامل دارند چرا که ترکیبی از صفات کیفی و مفید هر دو والد هستند.
روش تولید بذرهای هیبرید، در مقابل روش تولید بذرهای استاندارد معمول، توسط گرده‌افشانی باز (OP) قرار دارد. در روش تولید بذر توسط گرده‌افشانی آزاد، بذرها از طریق عوامل طبیعی در محیط آزاد مثل باد ، حشرات و … ایجاد میشوند اما تولیدکنندگان بذرهای هیبرید، گیاهان والد را تلاقی میدهند و نتایج آنها را بارها و بارها ثبت میکنند تا زمانی که فرمولی با نتایج عالی به دست آید؛ البته این روند زمانبری بوده و ممکن است سالها به طول بیانجامد.
هدف این فرایند ایجاد ترکیبی از بهترین صفات ژنتیکی هر دو گیاه والد، در یک بذر هیبریدی است. گیاهانی که از بذرهای هیبریدی تولید میشوند اغلب دارای ویژگیهایی مانند مقاومت در برابر بیماریها، طعم و بهرهوری بهتر محصول، بلوغ زودتر و… هستند. به طور کلی، از بذرهای هیبریدی بیشتر از بذرهای استاندارد معمول میتوان انتظار تولید محصول داشت.
تاریخچه تولید بذرهای هیبریدی
اولین گیاهی که از بذرهای هیبریدی ایجاد شد گیاه ذرت بود که توسط شخصی به نام «هنری والاس» در دهه ۱۹۲۰ و بر اساس برخی از اکتشافات گرگور مندل در ژنتیک انجام پذیرفت. این کار با هدف کاهش هزینه ها و امکان دسترسی مردم به مواد غذایی با قیمت پایین صورت گرفت. بعدها آزمایشهای هیبریداسیون به بذر برنج منتقل شد و سپس به سایر محصولات غذایی مانند گوجه فرنگی، فلفل و درختان میوه گسترش یافت.
آیا محصولات بذرهای هیبریدی همان محصولات اصلاح ژنتیک شده‌اند؟
گیاهان هیبرید با گیاهان اصلاح شده ژنتیکی (GMO) یکسان نیستند. هیبریداسیون تحت گرده افشانی کنترل شده، همچنان یک فرآیند طبیعی است و شبیه به فرایندی است که به طور طبیعی توسط گرده افشانی باز رخ میدهد.
گیاهان اصلاح شده ژنتیکی با استفاده از فناوری بسیار پیچیدهای مانند انتقال ژن، در آزمایشگاه ها ایجاد میشوند. آنها می‌توانند شامل ژنهایی از چندین گونه گیاهی باشند؛ یعنی پدیده‌ای که تقریباً هرگز در طبیعت رخ نمی‌دهد. برخی از گیاهان اصلاح شده ژنتیکی حتی حاوی ژنهایی از موجودات کاملاً متفاوت هستند. به عنوان مثال، دانشمندان ممکن است قطعهای از ژنوم باکتریها را به منظور ایجاد گیاهی مقاومتر در برابر یک بیماری یا آفت خاص، به گیاه منتقل کنند.
مزایای بذرهای هیبرید نسبت به بذرهای معمولی
- بذرهای هیبریدی در مقایسه با بذرهای استاندارد معمول، ویژگیهای یکنواختتری دارند؛ یعنی در این روش، محصولات با ویژگیهای یکسانی (طعم، رنگ، اندازه و…) تولید میشوند.
- هیبریدها را میتوان برای داشتن صفات خاص و مطلوب مانند تولید محصول بیشتر، مقاومت در برابر بیماریها یا دوره گلدهی طولانی تر پرورش داد.
- گیاهان هیبریدی به دلیل مقاومت در برابر بیماریها ، نیاز به سموم شیمیایی کمتری دارند و درنتیجه محصولات سالمتری از طریق بذرهای هیبریدی تولید میشوند.
- بذرهای هیبرید به تولیدکنندگان تجاری اجازه میدهد تا گیاهان، گلها، میوه ها یا سبزیجات یکنواخت تولید کنند که باعث جذابیت بیشتر آنها برای مصرف کنندگان میشود.
- این گیاهان به واسطه نیروی هیبرید، اغلب سریعتر رشد میکنند و قویتر هستند.
- گیاهان تولید شده به روش هیبرید، اغلب برای رشد در شرایط نامناسب، مانند شرایط خشکسالی، مناسب‌ترند.
آیا میتوان از بذر هیبرید، بذرگیری کرد؟
نکته حائز اهمیت در خصوص بذرهای ترکیبی هیبریدی این است که بعد از یک بار کاشت آنها و برداشت محصول هیبریدیF1، خواص ژنتیکی بذری که از محصولات جدید به دست میآید، ضعیف تر از خواص محصول F1 است و به آن بذر هیبریدی F2 گفته میشود. بنابراین میزان کیفیت و کمیت محصولی که با این بذر جدید در برداشت بعدی خواهیم داشت، بسیار کاهش مییابد. به همین منظور به کشاورزان توصیه میشود که در صورت استفاده از بذر ترکیبی هیبریدی برای کشت سال بعد، از محصولات بهدست آمده بذری تهیه نکنند.
در واقع بذر هیبریدیF2، حاصل از بذر به دست آمده از محصولات هیبریدی F1 است که کیفیت آن اغلب کاهش یافته و به همین دلیل بعضی از شرکتهای تولید کننده بذر، بذر هیبریدی F2 را با مبالغ کمتری به کشاورزان ارائه میکنند.
چشم انداز تولید بذرهای هیبریدی
متأسفانه کشور ایران سالانه مقادیر زیادی بذر از جمله بذرهای F1 را وارد کشور می‌کند که باعث خروج مبالغ زیادی ارز از کشور میشود. سرمایه گذاری، حمایت دولت و قرار دادن امکانات مناسب در اختیار دانش‌آموختگان و دانشجویان کشاورزی و اصلاح نباتات، می‌تواند صنعت تولید بذر را در کشور بهبود داده و علاوه بر اشتغال‌زایی، از خروج ارز از کشورجلوگیری کند. همچنین اصلاح ارقام محلی و تولید بذر از آنها به علت سازگاری بیشتر با شرایط کشت و آب و هوایی ایران، باعث افزایش تولید و همچنین حفظ و ذخیره بانک ژن میشود.
