مرکز نوآوری بن دا یکی از مراکزیست که این روزها به صورت تخصصی وارد زیست بوم نوآوری و فناوری شده و به رشد اکوسیستم در زمینه های تخصصی خود کمک میکند. در راستای معرفی شتابدهنده اسمارت ایکس گفتگویی با دکتر نیک نام مدیرعامل این مجموعه داشتیم که در ادامه این گفتگو را دنبال کنید:
لطفا خودتان را معرفی کنید و از سوابق کاریتان بگویید:
زهرا نیکنام هستم. دانش آموخته دکترای تخصصی شیمی از دانشگاه تبریز و همچنین دوره مدیریت ارشد کسب و کار از دانشگاه تهران هستم. در سال ۹۵ پس از فراغت از تحصیل به دلیل علاقه به فضای کسب و کار و کارآفرینی وارد اکوسیستم استارتاپی شدم. اولین تجربه رسمی من در این اکوسیستم، با ورود به شتابدهنده‌ای که در حوزه فناوری‌های همگرا فعالیت می‌کرد آغاز شد. در آن روزها به عنوان مدیر برنامه شتابدهی در کنار چند استارتاپ فعال در حوزه سلامت مشغول بودم و طی این تجربه به خوبی با چالش‌ها و مشکلاتی که استارتاپ ها از مرحله طراحی و توسعه محصول تا ورود به بازار با آنها درگیر بودند روبه رو شدم. طی سال‌های پس از آن با چند مجموعه استارتاپی همکاری داشتم و در چند مجموعه مختلف داور ارزیاب استارتاپ ها بودم. اوایل سال ۹۹ با شتابدهنده اسمارت ایکس و مرکز نوآوری بن دا آشنا شدم. همکاری من با این مجموعه به عنوان مدیر تحقیق و توسعه شروع شد. تجربه کار من در شتابدهنده اسمارت ایکس منجر به این شد که طی چند ماه اخیر به عنوان مدیر عامل در خدمت این مجموعه باشم.
در مورد شتابدهنده اسمارت ایکس و مجموعه بن دا برایمان بگویید:
شتابدهنده اسمارت ایکس در ابتدای سال ۹۹ فعالیت خود را در دو حوزه تخصصی سلامت و کشاورزی هوشمند شروع کرده است. این شتابدهنده زیر مجموعه‌ای از مرکز نوآوری بن دا است. گروه توسعه‌ی بن‌دا مجموعه‌ای است که بیش از دو دهه در حوزه‌هایی مثل انرژی‌های نو، نیروگاه، نفت و گاز و پتروشیمی، حمل‌ونقل ریلی، بیوتکنولوژی، کشاورزی و آب فعالیت دارد. هدف این مجموعه توسعه‌ی پایدار و ایجاد تغییرات مثبت در حوزه‌های فعالیت خود است. به پشتوانه سابقه طولانی بن دا در حوزه توسعه کسب و کار، مرکز نوآوری بن‌دا با هدف توسعه نوآوری، خلق ارزش و حمایت از کسب و کارهای نوپا، از اواخر سال ۹۸ فعالیت خود را آغاز کرده است و در حال حاضر سه شتابدهنده از جمله اسمارت ایکس را تحت حمایت خود قرار داده است.
اسمارت ایکس چطور متولد شد و در حال حاضر چه فعالیت‌هایی را دنبال میکند؟
شتابدهنده اسمارت ایکس از ابتدای سال ۹۹ کار خود را با هدف حمایت از تیم‌های کارآفرین و نوآور و رفع بخشی از چالش‌ها و مشکلاتی که در دو حوزه سلامت و کشاورزی در کشور وجود دارد، آغاز کرد. این مجموعه در دو حوزه تخصصی سلامت هوشمند و کشاورزی هوشمند در حال فعالیت است. در بخش سلامت به حوزه‌هایی مثل سبک زندگی سالم، سلامت از راه دور، کاربرد هوش مصنوعی در سلامت، ابزارک های سلامت، سلامت کودکان، زنجیره تامین، تجهیزات پزشکی و … وارد شده ایم. ترویج سبک زندگی سالم در جامعه، افزایش کیفیت خدمات درمانی، افزایش دقت در تشخیص بیماری و همچنین کمک به خودکارسازی و افزایش سرعت در فرآیند‌های درمانی از اولویت‌های ما است و هدف نهایی کمک به بهبود وضعیت سلامت در جامعه است. در بخش کشاورزی هم با توجه به چالش‌ها و مشکلاتی مانند کمبود منابع آبی، مصرف بی رویه آب و همچنین سنتی بودن فرآیند‌ها، شتاب دهنده اسمارت ایکس به حوزه‌هایی مانند کشت عمودی و کشت هیدروپونیک، کاربرد فناوری اینترنت اشیا در کشاورزی، سامانه‌های هوشمند کشاورزی،کاربرد هوش مصنوعی در کشاورزی، کشاورزی دقیق، بازارگاه‌های آنلاین و زنجیره تامین وارد شده است.
فرآیند جذب تیم در اسمارت ایکس چگونه است؟ با توجه به تخصصی بودن حوزه ها آیا ارتباطی با دانشگاه وجود دارد؟
بله این ارتباط وجود دارد. ولی ما در شتاب دهنده اسمارت ایکس ما مسیر ورود را برای تمام تیم های فناور و افراد خلاق باز گذاشته‌ایم. ورود استارتاپ‌ها به اسمارت ایکس صرفا از سمت دانشگاه‌ها نیست. مسیر پذیرش در اسمارت ایکس علاوه بر دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی، به روی تمام افرادی که دارای ایده هستند یا علاقه‌مند به کارآفرینی هستند باز است. هر فردی که علاقه مند به توسعه کسب و کار یا دارای ایده در حوزه‌ی سلامت و کشاورزی هوشمند باشد می‌تواند از طریق وبسایت ما درخواست خود را ارسال کند و بنا به ساختاری که از قبل برای این موضوع در نظر گرفته ایم، زمانی که درخواست پذیرش برای ما ارسال می‌شود، بررسی جامعی از نظر مطابقت با رویکرد بازار و فناوری بر روی ایده دریافت شده انجام می‌شود. معیارهای اولیه ای برای پذیرش ایده مدنظر است. در صورتی که ایده مورد نظرآن معیارها را در بر گیرد، وارد فرایند ارزیابی نهایی می‌شود. در صورتی که در ارزیابی نهایی مشخص شود که این ایده ملزومات شکل گیری یک کسب و کار را دارد، تیم کارآفرین می‌تواند وارد فرایند شتابدهی اسمارت ایکس شود.
تیم‌های ورودی به اسمارت ایکس چه مشخصاتی را باید داشته باشند؟
مسیر کارآفرینی بسیار دشوار و پرچالش است. بنابراین مهمترین ویژگی از نظر ما، اشتیاق و علاقه تیم به راه اندازی کسب و کار و نوآوری و همچنین هماهنگی اعضای تیم با یکدیگر است. در بهترین شرایط ساختار تیم باید به نحوی باشد که تمام تخصص هایی که برای راه اندازی کسب و کارشان نیاز دارند در تیم موجود باشد. در صورتی که کاستی‌هایی از نظر نیروی انسانی مورد نیاز در تیم وجود داشته باشد ما ظرفیت ها و شبکه هایی در اختیار داریم که می توانیم در صورت لزوم به شکل گیری ساختار نهایی تیم کمک می‌کنیم. علاوه بر مشخصات ساختاری تیم، ایده مورد نظر باید با نیازهای بازار تطابق داشته باشد و از نظر مدل کسب‌وکار و جریان درآمدی معقول و منطقی باشد. همچنین از نظر تطابق با رویکرد فناوری ایده مورد نظر باید جایگاه مناسبی داشته باشد.
خدماتی که اسمارت ایکس به تیم های تحت حمایت خود ارائه میدهد چیست؟
بخشی از خدمات ما به صورت اختصاص سرمایه نقدی تا سقف ۵۰۰ میلیون تومان است که با توجه به شرایط تیم و ایده ورودی به شتابدهنده، طی توافق اولیه با تیم استارتاپی مشخص می‌شود. سایر خدمات اسمارت ایکس شامل ارایه منتورینگ کسب و کاری و فنی، خدمات فنی یا نرم افزاری، کارگاه‌های کسب وکاری، مشاوره مالی و حقوقی به صورت موردی، فضای آزمایشگاهی یا کارگاهی در صورت نیاز و زیرساخت‌ها و تجهیزات پایه اداری است. همچنین به دلیل حمایت گروه توسعه بن دا و شبکه وسیع سرمایه‌گذاران و فعالان صنعتی که در دسترس ما قرار دارد، از مرحله ایده تا ورود به بازار با تیم‌های تحت حمایتمان همراه هستیم. همچنین بازوی سرمایه‌گذاری خطرپذیر مجموعه بن‌دا نیز در کنار مرکز نوآوری بن دا در دسترس ما قرار دارد.
در اسمارت ایکس مرحله پیش شتابدهی هم وجود دارد؟
تیم‌هایی که به شتاب‌دهنده‌ی اسمارت ایکس وارد می‌شوند ابتدا یک دوره‌ی پیش شتابدهی در حدود دو ماه را می‌گذرانند که این دوره با توجه به شرایط تیم در نظر گرفته می‌شود. در این دوره در صورتی که ایده نیاز به پرورش داشته باشد تا به سطحی از بلوغ برسد که آماده‌ی ورود به شتابدهی باشد خدمات و آموزش های مورد نیاز خود را دریافت می کند. شاخص‌های کلیدی عملکرد برای این تیم‌ها مشخص می‌شود.در صورتی که این شاخص‌ها برآورده شوند تیم می‌تواند از دوره پیش شتابدهی وارد دوره شتابدهی شود.
بعد از شتابدهی چگونه به سرمایه‌گذاری بعدی تیم‌ها کمک می‌کنید
پس از پایان شتابدهی، بنا به نیاز تیم، از طریق شبکه‌ای که در دسترس ماست، صندوق سرمایه گذاری خطر پذیر مجموعه بن دا و سایر صندوق‌های سرمایه گذاری خطرپذیر، امکان جذب سرمایه سری بعدی برای تیم‌های استارتاپی فراهم می‌شود. البته همکاری و تلاش خود تیم هم در این مسیر انکارناپذیر است. سرمایه‌گذاری توسط بازوی سرمایه‌گذاری خطرپذیر مجموعه با توجه به شرایط تیم و به صلاح‌دید مجموعه می‌تواند صورت گیرد. ولی ما با توجه به شبکه‌ای که در دسترس داریم این امکان را برای تیم‌ها فراهم می‌کنیم که با سایر صندوق‌های سرمایه گذاری خطر پذیر و همچنین صنایع وابسته به حوزه فعالیت آنها وارد مذاکره شوند و در نهایت سرمایه لازم برای توسعه کسب و کارشان را دریافت کنند.
با توجه به سابقه تان در این حوزه، اکوسیستم استارتاپی کشور را چطور ارزیابی می کنید؟
در حوزه سلامت با چالش‌هایی بسیاری روبرو هستیم. پیشگیری از بیماری، سبک زندگی سالم، مدیریت بیماری‌هایی مانند دیابت و فشارخون، خودکارسازی فرایندها و کاهش هزینه پوشش سلامت، سلامت کودکان و سلامت سالمندان از جمله این چالش‌ها هستند. بهتر است کسب و کارهای نوپایی که در این حوزه شروع به فعالیت می‌کنند چنین چالش‌هایی را ببینند و هدف آنها رفع چنین چالش هایی باشد. در حوزه کشاورزی هم تیم های استارتاپی باید به خوبی تطابق ایده با جامعه کشاورزی ما، مشکلاتش و فرهنگ حاکم بر آن را در نظر بگیرند. در اکوسیستم استارتاپی ما تعداد زیادی از ایده هایی که شکل می‌گیرند به نوعی کپی برداری از ایده‌هایی هستند که در خارج از کشور شکل گرفته‌اند و فعالیت کرده‌اند. برخی از آنها موفق هم بوده‌اند ولی کارآفرین‌ها و افرادی که قصد راه‌اندازی یک کسب‌وکار یا استارتاپ را دارند باید در نظر داشته باشند ایده‌هایی که می‌خواهند از خارج از کشور الهام بگیرند و پیاده‌سازی کنند باید با شرایط جامعه ما مطابقت داشته باشد و اصطلاحا نیاز و درد جامعه باشد. و خریداری برای این ایده یا کسب و کار وجود داشته باشد. من فکر می‌کنم اگر این موارد در نظر گرفته شود تا حد زیادی منجر به حل چالش‌ها و شکل گیری کسب و کارهایی موفق شود.
با توجه به فعالیت تحقیق توسعه شما، وضعیت تیم ها را در مرور زمان چطور ارزیابی می کنید؟
در اکوسیستم استارتاپی حال حاضر کشور ما طبیعتا مثل تمام کشورها استارتاپ ها نرخ شکست بالایی دارند و این انکارناپذیر است. بنا به تجربه من در اکوسیستم استارتاپی به ویژه در بخش سلامت استارتاپ‌هایی که حساب شده پیش رفته‌اند به این معنا که تطابق ایده با رویکرد بازار و فناوری را در نظر گرفته‌اند و در کنار آن یک تیم قوی و متخصص از نظر کسب وکاری و فنی در اختیار داشته‌اند معمولا این استارتاپ‌ها سمت و سوی خوبی داشته‌اند و موفق بوده‌اند. ما در شتابدهنده اسمارت ایکس در واحد تحقیق و توسعه، ترند‌های فناوری و بازار را در خارج از کشور و داخل کشور بررسی می‌کنیم. به این دلیل که بتوانیم استارتاپ ها و ایده‌هایی که به ما مراجعه می‌کنند را با آگاهی و دانش کافی ارزیابی کنیم. در سالی که گذشت بیش از ۵۰۰ تیم-ایده استارتاپی به ما مراجعه کردند که از این تعداد شاید حدود ۱۳۰-۱۴۰ مورد قابلیت ورود به فرایند ارزیابی جدی را داشتند. فرایند جذب و پذیرش دقیق و سخت‌گیرانه‌ای داریم به این دلیل که نرخ موفقیت استارتاپ های خود را بالاتر ببریم. تا امروز هشت استارتاپ پذیرش شده داشته‌ایم.
در این مسیر، بزرگترین چالشی که با آن مواجه شدید و موفق به حل آن شدید چه بود؟
مهمترین مشکلی که در رابطه با تیم های استارتاپی با آن مواجه شده‌ام در نظر گرفته نشدن تناسب ایده‌ی انتخابی با نیاز و سمت و سوی بازار است. اینکه به ازای ایده خریدار یا مشتری واقعی وجود داشته باشد. بخش عمده‌ای از مشکلات شتابدهنده ها از وجود این مسئله در استارتاپ های مراجعه کننده یا پذیرش شده به آنها است و قطعا موفقیت شتابدهنده در گرو موفقیت تیم های استارتاپی است که به آن وارد می‌شوند.
آیا موردی داشتید که بعد از تحقیقات ایده تغییر کند؟
بله ما هم مانند سایر شتابدهنده ها با چنین مواردی مواجه شده‌ایم. موردی داشتیم که به مرور زمان متوجه شدیم که به عنوان مثال باید تغییری در مدل درآمدی یک استارتاپ انجام شود و این اتفاق افتاد و خود تیم هم کاملا با این موضوع هماهنگ و همراه بود.
و آیا تیم، مقاومتی نسبت به این تغییر داشته است یا به راحتی پذیرفته اند؟
خیر، ما از ابتدای مسیر قدم به قدم با تیم ها همراه هستیم و تا امروز این همدلی وجود داشته است. فعالیت‌ها در بستر شتابدهنده به صورت گروهی و جمعی پیش می‌رود و تا اینجا تیم‌های استارتاپی که ما با آنها کار کرده‌ایم بسیار خوب همکاری داشته‌اند و در مواردی که نیاز به تغییر در بحث کسب و کاری یا فنی بوده مشکلی وجود نداشته است.
یک توصیه به تازه واردان اکوسیستم استارتاپی:
افرادی که قصد دارند کسب و کاری ایجاد کنند دقت کنند که پایه کسب و کارشان بر ایده‌ای باشد که بر اساس یک نیاز واقعی شکل گرفته است. محصول یا خدمتی را وارد جامعه کند که دردی از مشتری دوا کند. ایده ای که صرفا جذاب باشد و نیاز یا مشکلی را حل نکند منجر به ایجاد یک کسب و کار موفق نمی‌شود. پس از قبل از صرف هزینه و زمان باید به خوبی نیازسنجی کنیم و از کارایی ایده مطمین باشیم. همچنین ایجاد یک استارتاپ به هیچ وجه فعالیتی یک نفره نیست. به محض شکل گیری ایده باید تیمی قوی که هماهنگ و همدل باشند شکل بگیرد. این مسیر بسیار دشوار است و کسانی که وارد این مسیر می شوند باید صبر و تحمل بالایی داشته باشند. به نظر من کنار هم قرار گرفتن این موارد می‌تواند منجر به کسب و کاری موفق شود.
