برای داشتن دید دقیق نسبت به موضوع گردشگری کشاورزی لازم است نگاهی به تجارب موفق این حوزه در سطح جهانی داشته باشیم و فرصت های مناسب در ایران را نیز بررسی کنیم. بررسی نمونه های موفق می تواند افراد را به راه اندازی کسب و کار در این زمینه علاقه مند کرده و سبب الگو برداری از این تجارب شود.
روند آگروتوریسم چیست در جهان
در گذشته اگروتوریسم را زیر شاخه اکوتوریسم می‌دانستند زیرا جاذبه‌های طبیعی در هر دوی آنها مشترک و مشابه بود بنابراین شاید بتوان تاریخچه آگروتوریسم با اکوتوریسم را یکی دانست. امروزه گردشگری کشاورزی را زیر شاخه گردشگری روستایی می‌دانند زیرا کشاورزی و ماهیت آن در درون روستا شکل گرفته و در آن توسعه می‌یابد. به هر حال هر دو نوع گردشگری روستایی و اکوتوریسم، از مدل‌های موفق توسعه گردشگری در دنیا هستند و به نتایج مثبتی نیز دست یافته اند.
در کشورهای توسعه یافته از این مدل‌ها برای توسعه و پیشرفت بخش گردشگری، بهبود منابع طبیعی و حمایت از اقتصاد جامعه محلی استفاده می‌شود. می‌توان گفت در گذشته جاذبه‌های اگروتوریسم تنها به چشم اندازهای کشاورزی و مناطق زراعی و گل کاری شده محدود می‌شد اما اکنون اگروتوریسم مفهومی فراتر را در برگرفته و ارتباط و همکاری میان گردشگر و کشاورز در مناطق کشاورزی می‌باشد. ایجاد اگروتوریسم به سبب افزایش کیفیت زندگی جوامع روستایی، بهبود شرایط زندگی کشاورزان و افزایش درآمد آنها بوده و در ادامه همانطور که انتظار می‌رفت موجب فرصتی برای دستیابی به شرایط خوب کشاورزی و اکوسیستم‌های نواحی کشاورزی می‌شود.
برخی نمونه‌های موفق گردشگری کشاورزی در جهان
طبیعت آلمان
بوته زار منطقه لیونبرگ در شمال کشور آلمان یکی از نمونه‌های موفق اگروتوریسم در اروپا است. این منطقه که در بین سه شهر هامبورگ، برمن و هانوفر واقع است برای ساکنین این شهر دارای اهمیت بسیار زیادی است. در این منطقه علاوه بر دارا بودن مناظر و چشم اندازهای بسیار زیبا، نوعی گوسفند به نام هیدشناخ نیز زندگی می‌کند. اگر فقط از جنبه دامپروری به پرورش این گوسفند در منطقه لیونبرگ نگاه شود، مشخص می‌شود که منطقه فاقد سوددهی مناسب و اقتصادی است. زیرا مراتع از علوفه کافی برای تغذیه آن ها برخوردار نیستند، اما نکته اینجاست که این منطقه به گونه ای مورد مدیریت قرار گرفته است که گردشگر ضمن برخورداری از مناظر بکر و زیبای آن، از امکانات تفریحی ایجاد شده در آن مانند رستوران ها و هتل‌های اقامتی نهایت لذت و استفاده را می‌برد. در رستوران‌های این مناطق کباب‌ها و غذاهای سنتی طبخ می‌شوند که از گوشت گوسفند و محصولات کشاورزی تولید شده در همین منطقه درست شده اند. این مسئله به همراه فضای آرام ایجاد شده در آن، اقبال عمومی بسیار گسترده ای را متوجه خود و ساکنینش نموده است. به گونه ای که درآمد بیشتر ساکنین این منطقه از گردشگری تأمین شده و به همین سبب ساکنین آن با تمام سعی و تلاش در جهت حفظ و نگهداری آن می‌کوشند.
در گذشته ساکنین این مناطق بیشتر زندگی خود را از طریق تهیه نخ و پارچه‌های تولیدی از پشم گوسفندان هیدشناخ می‌گذراندند. در آن زمان نیز بقای ساکنین آن مناطق به شدت به همزیستی بین این نوع گوسفندان و پوشش گیاهی منطقه لیونبرگ وابسته بوده است. ساکنین آن زمان بدون توجه به ظرفیت پوشش گیاهی منطقه و بدون رعایت اصول فنی چرا، پوشش گیاهی را تا مدت‌ها توسط این گوسفندان مورد چرای بی‌رویه قرار دادند، به نحوی که سیر قهقرایی وضعیت پوشش گیاهی با سرعت بسیار زیادی آغاز شد و در ادامه نیز هیچگونه اقدام مثبت و مناسبی نیز از سوی ساکنین برای بهبود آن انجام نشد. دلیل این امر مربوط به عدم آگاهی ساکنین منطقه از ارزش‌های محیط زیستی، اجتماعی و اقتصادی این منطقه بوده است. در اوایل قرن بیست و با افزایش طرفداران محیط زیست، این منطقه مورد توجه ویژه قرار گرفت به گونه ای که در حال حاضر این مکان با توجه به ویژگی های گیاهی و جانوری خود یکی از مناطق مهم جذب گردشگر و کسب درآمد برای ساکنین آن است. منطقه ای که تا اوایل قرن بیست به دلیل عدم آگاهی مردم از ارزش ها و ویژگی‌های آن و به دلیل بهره‌برداری‌های نامناسب ساکنین آن به عنوان منطقه‌ای ترسناک مطرح بوده است حال یکی از پر جاذبه ترین مناطق جذب گردشگر و کسب درآمد شده است.
گل هلند
در کشور هلند هر ساله نمایشگاه گل برگزار می‌شود. این نمایشگاه بسیار زیبا بصورت فصلی در ماه های مارچ، آوریل و می در روستای لیز که در حومه شهر لیدن قرار دارد برگزار شده و گردشگران و علاقه‌مندان زیادی را به منطقه جذب می‌نماید.
پارک محصولات مالزی
در کشور مالزی پارکی با وسعت بیش از هزار هکتار احداث شده است که سیمای کلی کشاورزی این کشور را نشان می‌دهد. در این پارک که به پارک کشاورزی ۲ شهرت یافته است، قطعاتی طراحی شده است که تمام محصوالت زراعی و باغی این کشور را در آن پرورش می‌دهند. همچنین در بخش‌هایی از این پارک انواع میوه‌هایی که در سایر نقاط دنیا دارای اقلیم مشابه با این کشور است، پرورش داده می‌شود. در بخش بزرگی از این پارک نیز شیوه‌های فنی و مدرن احیای جنگل‌ها و جنگل کاری نشان داده شده است. هر سال تعداد بیشمار گردشگران داخلی و خارجی از این پارک دیدن می کنند.
باغات مراکش
در مراکش منطقه ای با تنوع بسیار از درختان نخل وجود دارد که برداشت و فرآوری محصولات آن و همچنین چشم اندازهای زیبای طبیعی ایجاد شده در اثر احداث این باغات هر ساله تعداد زیادی گردشگر را به خود جذب کرده و درآمد زیادی را عاید ساکنین آن می‌نماید. با توجه به اهمیت این مناطق، پروژه‌هایی به صورت مشترک توسط این کشور و سازمان‌های بین المللی زیست محیطی در حال اجراست و اصلی ترین هدف این پروژه ها حفظ تنوع زیستی درختان نخل این منطقه می‌باشد. تمام این پروژه ها با مشارکت اهالی منطقه ایجاد شده است تا پایدار باقی بماند.
روند گردشگری کشاورزی در ایران
مناطقی که دارای تنوع زیستی بالایی در بخش کشاورزی می‌باشند می‌توانند به عنوان کانون‌های اصلی جذب گردشگر و فعالیت‌های اگروتوریسم مطرح باشند. در کشورهای در حال توسعه بر خلاف کشورهای توسعه یافته، این تنوع کمتر وجود دارد و گردشگری کشاورزی از توسعه کمتری برخوردار است.
کشورمان ایران، جدا از جاذبه‌های تاریخی که در نوع خود در سطح جهانی بی نظیر هستند، دارای برخی موهبت‌های طبیعی چون روستاهای تاریخی و شگرف، تمدن قوی، آداب و سنن مختلف، صنایع دستی بی نظیر و غیره می‌باشد که هر کدام به نوبه خود می‌تواند گردشگری کشور را با تحولی بزرگ روبرو سازد. اما وجود بیش از یک میلیون بنای تاریخی و نیز چشم اندازهای طبیعی شگفت انگیز در نقاط مختلف ایران که البته بسیار غرورآفرین می‌باشد، گاهی در عمل سبب شده پتانسیل‌های گونه‌های دیگر گردشگری که اتفاقا از توان بالایی نیز در سطح خاورمیانه برای جذب گردشگر برخوردارند، به فراموشی سپرده شود. از جمله این گردشگری ها، می‌توان آگروتوریسم را نام برد.
ایران چهار فصل
چهار فصل بودن ایران و مستعد بودن بیشتر مناطق برای تولید محصولات کشاورزی، عامل مؤثری است که می تواند اگروتوریسم ایران را توسعه دهد. بویژه آنکه اقتصاد استان‌هایی چون گیلان، مازندران و اردبیل بر پایه کشاورزی می‌باشد. همچنین استان‌هایی مانند همدان و خراسان نیز می‌توانند با توجه به پتانسیل‌های کشاورزی خود و آمیزه‌های فرهنگی موجود در آن، از قطب های مهم آگروتوریستی کشور باشند. به عنوان مثال در بین روستاییان استان خراسان رضوی هر ساله در زمان برداشت محصول گندم، جشن خرمن با مراسم و آئین‌های خاصی برگزار می‌شود. این مراسم بیشتر در روستاهای شهرستان گناباد، فردوس و کاشمر به اجرا در می‌آید.
گل و گلاب
برگزاری مراسم و جشنواره گل و گلاب در کاشان نیز یکی از نمونه‌های بارز اگروتوریسم در ایران می‌باشد که گردشگری و اقتصاد کاشان را با تحول روبرو ساخته است. در حال حاضر نیز هر ساله تورهای سیاحتی زیادی با عنوان جشن گلاب گیران در این منطقه برپا می‌شود. شهرهای نیاسر و قمصر از مهم‌ترین مناطق گلاب خیز جهان به شمار می‌آیند و گردشگران خارجی زیادی را سالانه به خود جلب می‌کنند.
ایران از لحاظ تولید گل نیز از پتانسیل های قابل توجهی برخوردار است. استان اراک به ویژه شهرستان محلات، یکی از مهم ترین مراکز پرورش گل‌های زینتی در کشور می‌باشد. در این شهرستان دهکده‌های پرورش گل دایر است و هر سال بخصوص در فصل بهار و تابستان، تعداد زیادی از گردشگران علاقه مند به گل و گیاه را به این منطقه می‌کشاند. گل‌های تولیدی در این نواحی ضمن تأمین نیاز بازار داخلی، به سایر کشورها از جمله کشورهای حوزه خلیج فارس صادر می‌شود.
مزرعه توسکا
توسکا، بزرگترین مزرعه تمشک ایران در منطقه گردشگری توسکستان گرگان است که به همت شش جوان گلستانی و با هدف توسعه بخش کشاورزی گردشگری و جلوگیری از فرسایش خاک در اراضی شیبدار ایجاد شده است. مزرعه توسکا در روز افتتاحیه با استقبال ۳۰۰۰ نفری روبرو شد. در کنار مزرعه واحدهای دیگری چون گل فروشی و پخش گیاهان دارویی نیز به فعالیت می‌پردازند. از جمله دیگر فعالیت‌های این مزرعه می‌توان به سوار کاری و ماهیگیری اشاره کرد. برای فاز اول این مزرعه ۲ میلیارد هزینه شده است و پیشبینی شده پس از عملیاتی شدن فاز دوم مزرعه برای بیش از ۱۰۰ نفر اشتغال ایجاد شود. شما در این مزرعه با پرداخت ۱۰ هزار تومان به عنوان ورودی می‌توانید به میزان دلخواه در مزرعه تمشک نوش جان کنید اما برای این که تمشک‌ها را از مزرعه خارج کنید نیاز به پرداخت هزینه آن است.
از نمونه‌های دیگر آگروتوریسم در کشور می‌توان به مزارع کشت چای در روستاهای استان گیلان، شالیزارهای برنج و باغ های میوه و مرکبات در مازندران و گیلان بخصوص در اوایل فصل بهار که درختان پر از شکوفه‌های بهار نارنج است اشاره نمود که از جاذبه‌های منحصربفرد گردشگری کشاورزی می‌باشد.
موارد ذکر شده تنها بخش بسیار کوچکی از پتانسیل و توانایی‌های موجود اگروتوریسم در ایران می‌باشد. تقریباً تمام نقاط روستایی و دارای کشاورزی کشور در صورت برنامه ریزی دقیق می‌تواند به مراکز فرهنگی-گردشگری تبدیل شود. اگروتوریسم در کشور؛ هم برای گردشگری و هم کشاورزی دستاوردهای مثبت و ارزشمندی را در پی خواهد داشت.
جمع بندی
بسیاری از مناطق روستایی جنوب دریای خزر، به دلیل دارا بودن مزیت‌های نسبی از نظر زیبایی‌های طبیعی، ویژگی‌های اصیل فرهنگی، نزدیکی به مبادی گردشگران شهری به دلیل گردشگر پذیر بودن منطقه از نقاط مختلف کشور و نزدیکی به تهران، قیمت‌های مناسب و ارزان و … شرایط لازم را برای جذب قشرهای مختلف جامعه دارا می‌باشند. چهره خسته شهر نشینانی که از مسائل و مشکلات زندگی شهری به این مناطق سفر می‌کنند، حاکی از وجود انگیزه بازگشت به طبیعت و تمایل گذران اوقات فراغت در محیط های سنتی و روستایی است. کشاورزان نیز در پی آن هستند که دریچه ای به سمت محیط خارج به روی آنها باز شود، گردشگران را نزد خود بپذیرند، از شغل خود و از سختی‌ها و شیرینی‌های کار تولید در مزرعه با آنها سخن گفته و حاصل کار خود را به طور مستقیم به آنها عرضه کنند، صفا و صمیمیت را به شهرنشینان هدیه کرده و با نوآوری محیط‌های شهری نیز آشنا شوند.
از آنجایی که چرخه اقتصاد روستاهای استان‌های شمالی نیز بر محور کشاورزی می‌گردد و تنوع محصولات زراعی و باغی در آن وجود دارد، همچنین این استان‌ها از لحاظ شرایط اقلیمی و جغرافیایی توأمان دارای چشم اندازهای جنگلی، ساحلی و کوهستانی بوده و گردشگران بسیاری را هر ساله پذیرا می‌باشد، بنابراین می‌توان گفت از قابلیت بسزایی در توسعه گردشگری روستایی بویژه آگروتوریسم و گردشگری مزرعه که شکلی نوین از گردشگری مناطق روستایی در ایران می‌باشد برخوردار است. همچنین شکل گیری و ایجاد مزرعه‌های اقامتی نیز باید با رعایت ویژگی‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه صورت گیرد. در این راستا انجام اقدامات مختلفی از جمله فرهنگ سازی در محیط روستاها برای جذب گردشگر، ایجاد زیرساخت‌های لازم در محل جاذبه ها، تدوین برنامه بازاریابی، تبلیغات مناسب، هماهنگی و همکاری بین بخشی و سرمایه گذاری و از همه مهم تر مشارکت اجتماع محلی ضروری است.
در انتها باید خاطر نشان کرد که تا به اینجا در سه مقاله به جنبه های مختلف گردشگری کشاورزی پرداختیم. انشالله در مقاله آتی به مراحل آماده سازی مزارع برای گردشگری خواهیم پرداخت. با تشکر از حس توجه شما همراهان گرامی…
