مطالعه‌ی روندهای سرمایه گذاری خطرپذیر نشان می‌دهد که هر ساله سهم سرمایه گذاری خطرپذیر شرکتی از کل سرمایه گذاری ها در حال افزایش است. همانطور که این اتفاق در اکوسیستم های پیشرو بین المللی افتاده است، باید انتظار داشته باشیم که در آینده‌ی نزدیک همین شرایط را در اکوسیستم استارتاپی ایران تجربه کنیم. وقوع چنین شرایطی نیازمند شناخت مناسب از فرصت‌ها و تهدیدهایی است که با خود به همراه دارد. ما در اکوموتیو کوشیده‌ایم تا ضمن معرفی تجربه‌های بین المللی، این مسئله را از نگاه بومی هم مورد بررسی قرار دهیم. برای این مقصود تصمیم گرفتیم با مجموعه‌هایی مانند هلدینگ فدک که علاقه‌مند به سرمایه گذاری روی ایده‌های نو هستند مصاحبه‌ای داشته باشیم و دیدگاه‌های ایشان نسبت به استارتاپ ها و اکوسیستم استارتاپی کشور را جویا شویم. امیدواریم مطالعه‌ی مصاحبه‌هایی از این دست به تصمیم گیری بهتر سرمایه گذاران برای ورود به دنیای استارتاپی و استارتاپ ها برای تعامل با شرکت‌های بزرگ سرمایه گذار منجر شود. در ادامه با مصاحبه‌ی اکوموتیو با سید یاسر شریعت، مدیر سرمایه گذاری هلدینگ فدک، همراه باشید.
هلدینگ ارزش آفرینان فدک در چه حوزه‌هایی مشغول به فعالیت است؟ چه حوزه‌هایی را برای توسعه فعالیت‌هایش در نظر گرفته است؟
هلدینگ ارزش آفرینان فدک، یک هلدینگ تخصصی در حوزه‌ی حمل و نقل و صنایع وابسته به آن است. هسته‌ی زنجیره ارزش این هلدینگ صنعت حمل و نقل ریلی است که هر دو بخش مسافری و باری را شامل می‌شود. هلدینگ استراتژی توسعه همگون را پیگیری می‌کند چنانکه هر کسب و کاری که در ارتباط با این هسته‌ی زنجیره ارزش تعریف شده باشد مورد توجه آن قرار می‌گیرد.
چه مثالی برای این کسب و کارها وجود دارد؟
یکی از مثال های توسعه در این زنجیره ارزش ایجاد کترینگ دونا است که به صورت مشترک توسط هلدینگ فدک و مجموعه اتریشی دون راه اندازی شده است. این همکاری در دوره‌ی پیش از برجام و هنگامی که تحریم‌ها برقرار بود شکل گرفت و باعث جذب سرمایه خارجی گردید. کترینگ دونا برای سرویس دادن به مسافرین خطوط ریلی ایجاد شد و بعدا توسعه پیدا کرد.
به جز دونا چه شرکت‌هایی ذیل هلدینگ فدک مشغول به فعالیت هستند و هر کدام چه شرایطی دارند؟
از جمله زیر مجموعه‌های هلدینگ، شرکت مسافربری ریلی فدک است که ارزش بورسی آن هشتصد میلیارد تومان است. شرکت ریل پرداز سیر هم زیر مجموعه‌ی دیگر هلدینگ است که در حوزه حمل و نقل ریلی بار فعالیت می‌کند و بیش از ۱۰۰۰ واگن باری را در تملک دارد. ارزش بازار این شرکت رقمی بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیارد تومان تخمین زده می‌شود. شرکت‌های ریل پرداز نوآفرین، ریل پرداز سیستم و کترینگ دونا که پیشتر به آن اشاره شد هم دیگر زیرمجموعه‌های هلدینگ هستند.
استراتژی هلدینگ برای ایجاد کسب و کارهای نو چه بوده است؟
هدفِ مجموعه از ایجاد این شرکت‌ها در کنار یکدیگر تامین نیاز آن‌ها توسط یکدیگر بوده است. اخیرا هم شرکتی به مجموعه اضافه شده است که به مسافران خدمات گردشگری ریلی ارائه می‌دهد. در کنار این شرکت‌ها که در حال فعالیت هستند، ایده های دیگری هم در حال پیگیری هستند.
آیا ورود به بازارهایی غیر از حمل و نقل ریلی هم مورد توجه هلدینگ بوده است؟
ورود به بازارهای دیگر هم مدتی در دستور کار هلدینگ قرارداشته است و حتی موضوع ایجاد یک شرکت سرمایه گذاری خطرپذیر برای تسهیل این امر هم مطرح شده است. در حین این تلاش‌ها تعدادی از استارتاپ ها، خصوصا استارتاپ های حوزه‌ی فناوری اطلاعات توسط هلدینگ بررسی شده‌اند. هلدینگ فدک سعی کرده از میان استارتاپ ها با آن‌هایی وارد تعامل شود که نهایتا بتوانند با هسته کسب وکارش یعنی صنعت حمل و نقل ریلی ارتباط ایجاد کنند یعنی ایده‌هایی مورد توجه هستند که بتوانند به بهبود وضعیت شرکت‌های فعلی هلدینگ کمک کنند.
در درون هلدینگ چه ساز و کاری برای سرعت بخشیدن به نوآوری وجود دارد؟
هر ایده‌ای که در هلدینگ یا شرکت‌های زیرمجموعه آن مطرح می‌شود در کمیته‌ی سرمایه گذاری مورد بررسی قرار می‌گیرد. در صورتی که کمیته کلیت ایده را بپذیرد، ایده پرداز باید مطالعات امکان سنجی اولیه آن را آماده کند پس از آن نیز امکان سنجی دقیق انجام می‌شود که نهایتا در صورتی تایید، سرمایه گذاری روی آن انجام می‌گیرد.
برای پیشبرد این ایده‌ها چه سرمایه‌ای در نظر گرفته شده است؟
هر کدام از ایده‌هایی که در هلدینگ مطرح می‌شود برای اینکه به مرحله اجرایی شدن برسد و به عنوان یک پروژه تعریف شود بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان هزینه ایجاد می‌کند و در مرحله اجرا، ایده پرداز به عنوان مجری پروژه و یک نفر از سمت هلدینگ به عنوان ناظر پروژه کار را پیگیری می‌کنند.
آیا واحد به طور مشخص برای پیگیری امور مربوط به نوآوری و شناسایی ایده‌ها ایجاد شده است؟
در هلدینگ واحد مستقلی برای پیگیری ایده‌ها و موضوع نوآوری ایجاد نشده است اما فضای بازی شکل گرفته است تا همه بتوانند ایده‌هایشان را با مدیران سطح بالای شرکت مطرح کنند. دلیل اینکه بخش ویژه‌ای ایجاد نشده است، سرعت پایین تحولات تکنولوژی در صنعت فعالیت هلدینگ است. در واقع سرعت پایین تغییر به هلدینگ این اجازه را می‌دهد که با در اختیار داشتن زمان کافی، توسط ظرفیت‌های موجود، ایده ها را به صورت دقیق بررسی کند.
برای ایده‌هایی که در خارج از هلدینگ مطرح می‌شوند برنامه‌ای دارید؟
در معاونت سرمایه گذاری شرکت، رصدِ محیط کسب و کار پیگیری می‌شود. یکی از مواردی که رصد می‌شود ایده‌هایی است که مطرح می‌شوند. این ایده‌ها نیز پس از اینکه با صاحبانشان ارتباط برقرار می‌شود، وارد همان سیکل تصمیم گیری می‌شوند که در خصوص ایده‌های مطرح شده در داخل هلدینگ پیگیری می‌شود.
به جز این، ساختار دیگری برای شناسایی کسب و کارهای در حال رشد وجود ندارد مگر اینکه خود آن‌ها به نوعی تمایلشان به همکاری را ابراز کنند. شناسایی این کسب و کارها بیشتر در محدوده‌ی اقدامات شرکت‌های سرمایه گذاری خطرپذیر است و ما هم از این طریق به دنبال شناسایی استارتاپ ها هستیم.
تعامل با کسب و کارهای نوپایی که می‌توانند در بحث نوآوری به هلدینگ کمک کنند را هم مدنظر داشته‌اید؟
به طور کلی گسترش و بهبود وضعیت هلدینگ با استفاده از ظرفیت دیگر کسب و کارها در دستور کار هلدینگ قرار دارد. در خصوص استارتاپ ها با مجموعه‌هایی که بیشتر با این فضا آشنایی دارند ارتباط گرفته‌ایم، چنانکه از ظرفیت موسسه دانش بنیان برکت برای شناسایی استارتاپ های مستعد بهره‌مند شده‌ایم و از این کانال تعاملاتی با استارتاپ ها داشته‌ایم. تعدادی از استارتاپ ها هم به مجموعه معرفی شده‌اند ولی در نهایت مسیر تعامل به نتیجه نرسیده است و همکاری شکل نگرفته است.
ایده‌هایی که مطرح می‌شوند معمولا ایده‌های خوبی هستند اما مشکل عمومی آن‌ها تکراری بودن است. در واقع در حوزه‌های مختلف یک استارتاپ رشد کرده و شاهد طرح ایده‌هایی هستیم که شباهت بسیار زیادی به آن دارند. البته خلاقیت‌هایی هم در آن‌ها وجود دارد اما این خلاقیت به گونه‌ای نیست که توان رقابت با کسی که ایده اولیه را پیش برده و کسب و کارش شکل گرفته را ایجاد کند.
در تعاملاتی که داشته‌اید، چه معیارهایی برای انتخاب استارتاپ‌ها در نظر گرفته‌اید؟
هلدینگ فدک بیشتر از اینکه به موضوع منافع مالی بیاندیشد به دنبال سرمایه گذاری روی کسب و کارهایی است که بتوانند به گسترش بازار یا بهبود خدمات شرکت‌های فعلی هلدینگ کمک کنند. در این میان کسب و کارهایی مورد توجه هستند که پتانسیل عرضه سهام آن‌ها در بورس وجود داشته باشد یعنی در مرحله خروج این قابلیت وجود داشته باشد که خروج از طریق عرضه سهام در بورس صورت بگیرد.
با توجه به اینکه هنوز استارتاپی عرضه سهام را تجربه نکرده است، چقدر این گزینه را واقعی می‌دانید؟
شرکت‌های بزرگ نظیر هلدینگ فدک به این علاقه‌مند هستند که خروجشان از طریق عرضه سهام اتفاق بیفتد. با این که این امر هنوز اتفاق نیفتاده است اما در تعاملاتی که با فرابورس در پیش گرفته شده، مقدمات آن در حال ایجاد است. دیجیکالا و اسنپ به عنوان استارتاپ هایی که به رشد مناسبی رسیده‌اند می‌توانند در این امر پیشگام باشند و نخستین عرضه‌های بورسی استارتاپ ها را رقم بزنند.
در مورد تعاملاتی که تجربه کرده‌اید، چه چیزی مانع به نتیجه رسیدن آن‌ها شده است؟
ماهیت تخصصی بودن هلدینگ در برخی مواقع سد ایجاد همکاری با استارتاپ ها شده است. در واقع تصمیم‌گیران هلدینگ با توجه به تخصص و شناختی که در حوزه‌ی حمل و نقل ریلی دارند تمایل زیادی به سرمایه گذاری در حوزه‌های مرتبط با این صنعت دارند و ریسک ورود به دیگر حوزه را به دلیل عدم شناخت کافی نمی‌پذیرند.
در سوی دیگر، مشکل اصلی در تعامل با استارتاپ ها دور بودنشان از فضای واقعی کسب و کار است. چرا که در مراحل اولیه صرفا یک ایده شکل گرفته است که تبدیل آن از ایده به واقعیت به سادگی امکان پذیر نیست. سرمایه گذار به دنبال این است که با اعداد و شاخص‌های مالی و اقتصادی، کسب و کار و میزان ریسک آن را بررسی کند اما استارتاپ ها بیشتر به جنبه‌ی فنی کارشان می‌پردازند و نهایتا بین این دو زبان مشترکی ایجاد نمی‌شود.
یکی دیگر از مهمترین مشکلاتی که وجود دارد، موضوع تصمیم گیری است. بنیان‌گذاران استارتاپ ها می‌خواهند خودشان تمام تصمیم‌گیری‌ها را انجام دهند و در سوی دیگر مسئله وقتی یک هلدینگ تخصصی وارد امر سرمایه گذاری می‌شود، خود را صاحب نظر می‌داند و ترجیح می‌دهد خودش تصمیم‌گیر باشد. تمایل هلدینگ به این است که از ابتدای رشد استارتاپ به آن ورود کند و در تصمیم‌گیری‌ها دخالت کند چرا که فکر می‌کند هر چه زودتر در امر تصمیم‌گیری ورود کند، استارتاپ مسیر بهتری را طی خواهد کرد.
اگر یکی از تعاملات به نتیجه برسید، چه حدودی برای سرمایه گذاری مد نظر دارید؟ علاقه‌مند به سرمایه گذاری مشترک هستید؟
برای مراحل اولیه رشد استارتاپ ها رقمی که مدنظر ماست ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیون است تا آن‌ها به مرحله اصلی رشد برسند و در اگر به این حد برسند حمایت‌های گسترده‌تری هم انجام خواهد شد. به سبب اینکه هلدینگ ماموریت تخصصی دارد، ترجیح می‌دهد که خود نقش اصلی را در سرمایه گذاری داشته باشد و در ازای سرمایه گذاری که انجام می‌دهد درصد سهامی را در اختیار بگیرد که باعث شود تصمیم‌گیری‌های اساسی توسط خودش انجام شود.
با این وجود استارتاپ هایی که وارد تعامل با مجموعه‌ای مانند هلدینگ فدک شوند، می‌توانند به شکل یک واحد مستقل فعالیت‌هایشان را پیش ببرند البته سیاست‌گذاری‌ها از سوی تیم مدیریت هلدینگ انجام می‌شود و طبیعی است که آن‌ها نیز به عنوان زیر مجموعه‌ای از هلدینگ این سیاست‌ها را پیگیری کنند.
مقاله خوب و جالبی بود تشکر