بوم مدل کسب و کار یا Business Model Canvas یک ابزار مدیریتی و کارآفرینی راهبردی است. این ابزار برای توصیف، طراحی و شروع کسب و کار جدید و یا به چالش کشیدن و تغییر آن به کار می رود. این ابزار یک ابزار عملی برای درک، بحث، خلاقیت، و تجزیه و تحلیل است. بوم مدل کسب و کار در قالب نرم افزار مبتنی بر وب نیز موجود است.
بوم مدل کسب و کار الگویی برای تدوین یک مدل برای کسب و کاری جدید و یا ثبت مدل فعلی مورد استفاده در کسب و کار است. بوم مدل کسب و کار در واقع یک نمودار تصویری است که بخش‌های مختلفی دارد. هر یک از این بخش‌ها به تشریح گزاره‌های ارزش، زیرساخت، مشتریان و یا امور مالی مربوط به یک شرکت و یا محصول اختصاص دارد. بوم مدل کسب و کار به شرکت‌ها کمک می‌کند تا بتوانند با ترسیم تعامل میان بخش‌های مختلف کسب و کار خود، فعالیت‌های خود را به شکلی هماهنگ به پیش ببرند.
پیدایش بوم مدل کسب و کار
بوم مدل کسب و کار ابتدا توسط الکساندر اوستروالدر طراحی شد. طبق تعریف استروالدر؛ مدل کسب و کار ابزاری مفهومی است که شامل مجموعه‌ای از عناصر و ارتباط آن‌ها بوده و منطق شرکت جهت درآمدزایی را نشان می‌دهد. تعریف استروالدر و بوم مدل کسب و کار پیشنهادی وی، از توجه و استقبال قابل توجهی برخوردار شده است. به طوری که امروزه در اکثر شرکت های موفق جهان و رویدادهای استارتاپی از این بوم به عنوان تابلوی راهنمایی برای جهت دهی مسیر کسب و کار استفاده می کنند. از سال ۲۰۰۸ که این بوم طراحی شد، بوم های دیگری برای گوشه بازارهای مختلف ارائه شدند که برای نمونه می‌توان به بوم ناب اشاره کرد.
بوم مدل کسب و کار ابزار ساده تصویری و در عین حال بسیار قدرتمند است که ۹ بخش سازنده مدل کسب و کار را توصیف می کند. این بخش ها شامل بخش های مشتریان، ارزش پیشنهادی، کانال های توزیع، ارتباط با مشتریان، جریان درآمد، فعالیت های اصلی، منابع اصلی، شرکای تجاری کلیدی و ساختار هزینه ها است.
بخش های مختلف بوم مدل کسب و کار
۱. بخش مشتریان
مجموعه های مختلف مشتریان می توانند بر اساس خواسته ها و ویژگی های مختلف بخش بندی شوند. انواع بخش های مشتریان شامل بازار انبوه، گوشه بازار، بخش‌بندی شده، متنوع و بازار چند وجهی می باشد.
۲. ارزش پیشنهادی
به هر بخش از مشتریان چه ارزشی (مجموعه‌ای از محصولات و خدمات) را ارائه می کنید. ارزش پیشنهادی شما باید شما را از رقبایتان متمایز سازد. این قسمت ارزش را از طریق المان های (کمی و کیفی) مختلفی فراهم می کند از جمله تازگی، عملکرد، سفارشی سازی، به انجام رساندن کار، طراحی، برند و خوش نامی، قیمت، کاهش هزینه ها، کاهش ریسک، دسترسی پذیری و راحتی و آسایش.
۳. کانال توزیع
شرکت می تواند ارزش پیشنهادی را از طریق کانال های توزیع مختلفی به مشتریان برساند. شرکت می تواند از طریق کانال های خودش و یا کانال های شرکای تجاری اش و یا ترکیبی از هر دو به مشتریان دسترسی پیدا کند.
۴. ارتباط با مشتریان
امروزه ارتباط با مشتریان و حفظ آن برای اطمینان از موفقیت شرکت الزامی است. اشکال مختلف ارتباط با مشتریان شامل کمک شخصی، کمک شخصی اختصاصی، سلف سرویس، سرویس های خودکار، جوامع کاربری و خلق مشترک (با مشتری) می باشد.
۵. جریان درآمد
شرکت چگونه از هر بخش از مشتریان درآمد کسب می کند. روش های مختلف ایجاد جریان درآمدی شامل فروش دارایی، حق استفاده، حق اشتراک (عضویت)، اجاره یا قرض، حق استفاده از مجوز یا امتیاز، حق کارگزاری و تبلیغات می باشد.
۶. منابع اصلی
منابعی که برای خلق ارزش برای مشتری ضروری هستند و جزو دارایی های شرکت محسوب می شوند. منابع می‌توانند انسانی، مالی، فیزیکی یا معنوی باشند.
۷. فعالیت های اصلی
مهم ترین فعالیت های شرکت برای اجرای ارزش پیشنهای شرکت چه چیزهایی هستند؟
۸. شرکای کلیدی
برای بهبود عملیات و کاهش ریسک مدل کسب و کار معمولا شرکت ها با دیگران مشارکت های تجاری صورت می دهند. این مشارکت ها به روش های مختلفی از قبیل همکاری استراتژیک با شرکت های رقیب و غیر رقیب، سرمایه گذاری های مشترک، روابط خریدار-فراهم‌کننده و اتحادهای استراتژیک امکان پذیر هستند.
۹. ساختار هزینه ها
عملیاتی کردن مدل های کسب و کار مختلف چه هزینه هایی را در بر دارد. معمولا کسب و کارها یا هزینه محور هستند یا ارزش محور. ساختار هزینه ها دارای خصیصه های مختلفی از قبیل هزینه های ثابت، هزینه های متغیر، اقتصاد مقیاس (کاهش هزینه با افزایش تعداد) و اقتصاد محدوده (کاهش هزینه با افزایش محدوده کاری) است.
تقسیم بندی بوم مدل کسب و کار
بوم مدل کسب و کار را به دو بخش می توان تقسیم کرد. مبنای این تقسیم بندی محل تمرکز بوم است. این تقسیم بندی در تصویر زیر قابل ملاحظه است.
بخش سمت راست: این بخش از بوم روی مشتری تمرکز دارد که از این بخش برای ایده پردازی نیز استفاده می شود. معمولا این کار را با دو بخش ارزش پیشنهادی و بخش مشتریان شروع می کنند.
بخش سمت چپ: تمرکز اصلی این بخش از بوم روی کسب و کار است. این بخش کاملا شامل حقایق و واقعیت ها می شود.
ترکیب بخش سمت راست و سمت چپ بوم به همراه بخش ارزش پیشنهادی که در مرکز قرار دارد تبادل ارزش میان کسب و کار شما و مشتریانتان را نشان می دهد.
کاربرگ مربوط به این ابزار از طریق این لینک قابل دریافت می‌باشد.
