اکوسیستم کسب وکارهای نوپا یا همان فضای استارتاپی فرصتی است که استفاده درست از ظرفیت های آن بر شاخص های اقتصادی کشور اثر مثبتی خواهد داشت. بیشتر بازیگران این فضا، شرکت ها و مجموعه های خصوصی هستند اما دولت نیز یکی از بازیگران تاثیرگذار بر این عرصه است. شناخت مناسب دولت و دیگر اعضای اکوسیستم استارتاپی از یکدیگر و تعامل ایشان با یکدیگر در چارچوبی که براساس این شناخت شکل گرفته است، الزامی برای بهره مندی متقابل از ظرفیت های دولت و استارتاپ هاست. کسب وکارهای نوپای حوزه کشاورزی نیز بخشی از اکوسیستم استارتاپی کشور هستند و شکوفایی ظرفیت های آنها نیازمند مداخله صحیح دولت در امور مرتبط با آنهاست. در این راستا پروژه کسب وکارهای نوپای کشاورزی در دستور کار وزارت جهاد کشاورزی قرارگرفته است. مسئولیت این پروژه برعهده دکتر حمیدرضا مختاری است. در گفتگویی نظرات ایشان در خصوص وضعیت کسب وکارهای نوپای حوزه کشاورزی و برنامه تعریف شده در وزارت جهاد برای حمایت از این کسب و کارها را جویا شدیم.
تعامل وزارت جهاد کشاورزی با استارتاپ ها از کجا آغاز شد؟
سابقه این فعالیت به زمانی برمی‌گردد که دکتر نهاوندیان مسئول وقت دفتر ریاست جمهوری نامه‌ای به دکتر واعظی وزیر وقت ارتباطات و فناوری اطلاعات ارسال کردند و درخواستی مبنی بر راه اندازی یک اسنپ برای کشاورزان در راستای تسهیل خرید و فروش محصولات را در آن مطرح کردند، در نتیجه این درخواست معاونت علمی و وزارت ارتباطات دست به کار شدند و به راه اندازی تعدادی استارتاپ در بخش توزیع محصولات مرتبط با کشاورزی کمک کردند. دولت به طور شبانه روزی برای حمایت از این استارتاپ ها وقت میگذاشت ولی رویکرد به این صورت بود که دولت به نوعی دخالت مستقیم داشت و مداوم کار این استارتاپ ها را رصد می کرد. پس از شکل گیری این فعالیت ها بود که مهندس حجتی، وزیر جهاد کشاورزی، تصمیم گرفتند که با تعریف یک پروژه در وزرات جهاد به این فعالیت ها رسمیت ببخشند. هدفی که برای پروژه ترسیم شده بود، تسهیل تامین زنجیره محصولات کشاورزی از مزرعه تا سفره و مسائل موجود در این زمینه بود، این هدف نیازمند یک اقدام چند وجهی بود و من هم در چارچوب مسئولیتی که به عهده گرفته بودم، فضای استارتاپی را بستر مناسبی برای تدوین استراتژی و تحقق اهداف این پروژه دیدم. فعالیت‌های ما که متوجه استارتاپ ها و فضای استارتاپی است به طور رسمی از تیر ماه سال ۹۷ آغاز شد.
در دیگر بخش‌های وزارت جهاد شاهد چه اقداماتی بوده ایم؟
ما فکر می‌کردیم که سایر بخش‌ها فعالیتی در این خصوص انجام نداده اند اما اینطور نبود. ما در همان ابتدای کار سعی کردیم که ظرفیت‌های موجود و تجربه‌های گذشته را شناسایی کنیم. در این روند چند رویداد مرتبط را شناسایی کردیم. همچنین متوجه شدیم که حتی مجوزی برای یک مرکز نوآوری کشاورزی در زاهدان صادر شده است. با وجود اینکه فعالیت هایی صورت گرفته است اما پراکندگی و عدم اطلاع بخش‌ها از فعالیت‌های یکدیگر سبب شده است هم افزایی لازم ایجاد نشود. با توجه به این مسئله یکی از اهدافی که برای خود تعریف کرده ایم، ایجاد هماهنگی بین واحدهای مختلف است. در ابتدا تعاملات بین بخش‌ها بسیار ضعیف بود ولی توانسته‌ایم مقداری آن را بهبود دهیم.
چه راهی برای تسهیل تعامل استارتاپ ها و نهادهای مرتبط با وزارت جهاد وجود دارد؟
نظر مدیران وزارت نسبت به ایجاد این تعامل کاملا مثبت است اما اینکه در ابتدا این مجموعه‌ها به دلیل عدم شناخت مناسب از یکدیگر نتوانند با هم تعامل کنند، کاملا طبیعی است. همانطور که نیاز داریم در دولت شناخت مناسب نسبت به استارتاپ ها ایجاد شود، برای استارتاپ ها نیز باید زمینه ای فراهم شود که دولت و مدیران دولتی را بشناسند. تا وقتی که این شناخت وجود نداشته باشد، اعتماد به وجود نمی‌آید و بدون این اعتماد، ارتباط صحیح و سالم پیش نمی‌آید. ناظر به این مسئله ما برقراری ارتباط شناختی بین اکوسیستم استارتاپی و دولت را از مسئولیت‌های خود می دانیم و به دنبال تسهیل آن هستیم چرا که دولت بخش زیادی از سرمایه ها، مجوزها، قوانین و مقررات و حتی فضاها را در اختیار دارد که بهره مندی از آن ها رشد کسب و کارهای نوپا را تسهیل خواهد کرد.
زمانی که درک صحیحی از اکوسیستم وجود نداشته باشد، مجموعه‌های دولتی به این سمت می‌روند که خودشان کسب و کاری را راه اندازی کنند. من همیشه به همکارانم در وزارت جهاد توصیه میکنم که درگیر ایجاد استارتاپ نشوند.
مدل مداخله وزارت جهاد در فضای استارتاپی به چه شکل است؟
متاسفانه زمانی که درک صحیحی از اکوسیستم وجود نداشته باشد، مجموعه‌های دولتی به این سمت می‌روند که خودشان کسب و کارهایی را راه اندازی کنند. من همیشه به همکارانم در وزارتخانه توصیه میکنم که درگیر ایجاد استارتاپ نشوند؛ زیرا باعث از بین رفتن تمرکز ایشان بر روی مسئولیت‌های اصلی می‌شود و هیچ وقت هم راه اندازی کسب و کار در وظایف حاکمیتی ما دیده نشده است. وظیفه دولت اینگونه نیست که مداخله مستقیم داشته باشد و با راه اندازی کسب و کارهایی با بخش خصوصی رقابت کند. ما در مجموعه وزارت جهاد کشاورزی قصد مداخله مستقیم نداریم و برای اینکه جای خود را در اکوسیستم پیدا کنیم بررسی‌هایی انجام داده ایم. بر این اساس ما “آموزش و فرهنگ سازی” را جزء وظایف حاکمیتی خود می‌دانیم و در این راستا رویدادهای آموزشی که روز به روز بر تعداد آنها افزوده می‌شود را حمایت می‌کنیم. یکی دیگر از وظایف حاکمیتی ما “پشتیبانی و پایش” است. فضاهای بسیار زیادی در اختیار مجموعه وزارت جهاد کشاورزی قرار دارد که بر اساس دستور صریح وزیر محترم می‌توانیم در اختیار استارتاپ ها قرار دهیم. با توجه به اینکه مجوزهای زیادی برای تبدیل استارتاپ ها به شرکت مورد نیاز است، موضوع “تسهیل گری” یکی از وظایفی است که پیگیری می‌کنیم تا فرایند کسب این مجوزها را ضمن رعایت الزامات، تسریع کنیم.
فعالیت های پروژه کسب و کارهای نوپا چه مسیری را برای گسترش در پیش گرفته است؟
درواقع ما دو مسیر پیش روی خود داشتیم؛ یک مسیر این بود که جناب وزیر ابلاغیه ای به تمام استان ها مبنی بر شروع فعالیت همزمان استان ها بفرستند ولی ما مسیر دیگری را انتخاب کردیم به این صورت که ما یک استان را برای آزمایش انتخاب کردیم که استان البرز است تا از طریق آن به یک مدل کلی برسیم و نتیجه ی آن را به مابقی استان ها اعلام کنیم.
در البرز چه فعالیت هایی انجام شده است؟
استان البرز پتانسیل بالایی دارد ولی به دلیل جدید بودن، انسجام استانی پایینی دارد. به همین دلیل در اوایل سردرگمی هایی داشتیم ولی خوشبختانه درحال حاضر در شرایط بسیار مطلوبی به سر می برد و سازمان های مرتبط مثل: نظام مهندسی، اتاق بازرگانی و سازمان جهاد کشاورزی استان البرز عملکردهای خوبی داشتند و بین سازمان ها ارتباط برقرار شده است. در حال حاضر در استان البرز برگزاری یک سری رویداد را در دستور کار داریم و همزمان به دنبال ایجاد یک دستورالعمل برای برگزاری رویداد هستیم تا استانداردی برای برگزاری رویداد تهیه کرده و آن را به بقیه استان ها انتقال دهیم.
استارتاپ ها انتظار چه حمایت هایی از وزارت جهاد کشاورزی دارند؟
اوایل، فعالان اکوسیستم استارتاپی ما را از دخالت نهی می‌کردند و در واقع از دخالت‌های اشتباه دولت مانند راه اندازی کسب و کار و رقابت با بخش خصوصی که سابقا انجام شده بود، می‌ترسیدند. ما آن رویای اشتباه را کنار گذاشتیم و سعی کردیم از طریق تعامل با خود استارتاپ ها کار را پیش ببریم ولی هنوز از سمت استارتاپ ها تمایل برای تعامل در چارچوب جدید شکل نگرفته است. استارتاپ ها هیچوقت از ما کمک مالی نخواسته اند و بیشتر حمایت‌هایی از نوع تسهیل‌گری یا پشتیبانی را خواستار هستند. یکی از بهترین پیشنهادها از جانب دکتر رحمانی، رئیس هیئت مدیره دیجیکالانکست، مطرح شد که پیشنهاد دادند ما از برند وزارت برای حمایت از استارتاپ ها استفاده کنیم. در این راستا، در سال آینده اولین دوره جایزه ملی استارتاپ های بخش کشاورزی را خواهیم داشت که در آن برترین استارتاپ های بخش کشاورزی را معرفی خواهیم کرد.
باتوجه به شناختی که از وضعیت کسب و کارهای کشاورزی دارید، کدام بخش را مستعد فعالیت استارتاپ ها می دانید؟
ما سعی داریم در همه حوزه ها ابتدا به تسهیل ارتباط کشاورز با خریدار بپردازیم؛ زیرا تولیدکننده الزاما توانایی فروش ندارد و ما باید روی این حلقه مفقوده بیشتر تمرکز کنیم. با جهانی شدن و رقابتی شدن بازار فروش به یک مسئله پیچیده تبدیل شده است. اگر این مسئله حل شود، حل چالش‌های دیگر نیز تسهیل خواهد شد. با وجود اینکه بر روی مسئله فروش تاکید داریم، موضوع تولید هم مورد توجه ما قرار دارد. به طور خلاصه می‌توان گفت ماموریتی که ما داریم، استفاده از ظرفیت استارتاپ ها برای بازاررسانی محصولات کشاورزی است.
صنعت کشاورزی در ایران خیلی ضعیف حتما با ورود استارتاپ ها به این صنعت شاهد پیشرفت در این صنعت می شویم.